Een ochtend in Bahia

[p. 55]

Censuur

Parijs, mei 1966. Censuur draaft door Europa, bereden door droevige Ridders. In het achterste gedeelte van die landstreek, die de Gaulle aan het eind van een krachtige volzin altijd ‘tot de Oeral’ noemt, heeft dezelfde censuur weer een kwaadaardige vorm, en is het getuige (maar niet alleen) het recente Moskouse schrijversproces een botte, negatieve machine, waarmee een vooruitstrevende en vredelievende republiek met haar lange haren tegelijkertijd een gedeelte van haar hersens afkapt. Maar daar gaat het deze keer niet over.

In het door welvaart bestraalde erfcultuurgebied wordt de broedtijd van de vogels op humoristischer wijze beknot. Een Friese senator, een bestuurslid van Harer Majesteits Vara, de lord Chamberlain en een Franse onderminister zorgen ieder op eigen wijze voor het rimpelen der wateren, waarover de schepen niettemin kunnen doorzeilen, loof de heer. Wie dezer dagen naar Parijs gaat meent daar een puristisch schrikbewind te zullen aantreffen, geïnspireerd, volgens Zeggers, door mevrouw de Gaulle. Er is een hele film met nonnen verboden en vervolgens naar het festival in Cannes gestuurd, waar hij een gouden palm zal krijgen om daarna te worden vrijgegeven, een uitstekende publiciteitscampagne die met les Amants al zijn diensten bewezen heeft. Verder loopt het nogal los. Genet, door Sartre gecanoniseerd en nu dan ook door de Fransen behandeld zoals ze meer van hun heiligen behandelen: met beleefde distantie, heeft een stuk met 94 personages geschreven, die zich allemaal in uiterste vormen van spreektaal uiten, iets wat mij nooit verbaast omdat iedereen dat doet, maar wat toch tot voor kort in tonelen en filmen ongebruikelijk was, of liever, niet mocht. Het stuk heet ‘les Paravents’ en in tegenstelling tot veler verwachting is er geen schandaal van gekomen. Het is een geweldig stuk, maar het publiek zit het uit als een Mattheus Passion, laat het Kwaad over zich komen, klapt, en maakt de boodschap onschadelijk, een neutralisatiemethode die een schrijver eerder zou ontmoedigen dan provoceren. Van boven uit zo'n idiote hoge, claustrofobie en valschermfilie inspirerende loge (in het Odéon, dat toen nog niet geschaakt was) heb ik de rimpelingen van het publiek kunnen waarnemen.

[p. 56]

‘Vieze’ woorden, markante vervloekingen, historische beledigingen, apotheoses van gesproken boosaardigheid, niets aan de hand, het goedgeklede publiek haalde adem alsof het de Rijn op een rustige plek voorbij zag stromen. Het enige moment van lichte opwinding, van boven af zichtbaar als een wuivend woud, was toen een aantal soldaten hun dode, in het wit geklede generaal met een laatste wind eren, maar daar hebben Vitrac en Artaud ook al last van gehad, alles mag, geen vinger wordt er opgeheven, het Kwaad is geheiligd want immers een omweggerige pelgrimstocht naar de Zuiverheid, maar het Leger heeft geen behoefte aan dat soort lucht, en kwam dan ook een avond dat ik er niet was protesteren met rotte tomaten en flessen die door de acteurs worden teruggegooid, een zaak van goed recht, die ik best had willen meemaken als vorm van Gesammtkunst of Théâtre Total waar iedereen tegenwoordig over zeurt.

Het vreemde is, dat la Religieuse altijd door de Londense censuur zou zijn heengekomen, terwijl Genet ervoor blijft liggen op het vieze-woordenrooster. Wij hier te lande, altijd onszelf, hanteren de godslastering in verband met het onderscheid tussen ezels en lammeren en maken er dus een theologisch dispuut van of God wel door een lam maar niet door een ezeltje mag worden voorgesteld, maar alle verwerpelijke marges daargelaten zijn er een paar duidelijke, werkelijke censuren: Spanje, China, Portugal en de Sovjet-Unie, allemaal schadelijk, allemaal verachtelijk. De Europese rest is luxe, want bestrijdbaar. Dit artikel is overigens meer bedoeld als een reactie op het zien van les Paravents en de parallelle discussies over de Franse censuur die wat overdreven lijken. Een land waar men tegen de censuur mag protesteren is altijd een ander land dan het land waar de censuur zó bestaat dat zij zogenaamd niet bestaat.

Het moet duidelijk zijn dat ik gesproken heb over de censuur op kunstwerken. Die is typisch ‘Westeuropees’, misschien ook Amerikaans. Daarbuiten, China, Egypte, Turkije, sommige Zuidamerikaanse staten, Zuid-Afrika is het communicerende vat Politiek zo markant aanwezig dat je wel over één pot nat kunt spreken. Ondrinkbaar, onaanvaardbaar nat, waar een groot gedeelte van de wereld zijn dorst mee moet lessen. Overigens blijft, in de tuinen daarbuiten, censuur verwerpelijk, ook daar waar je mag zeggen dat ze dat is.