Een ochtend in Bahia

[p. 50]

Eind-hoven

april 1966. Op een grijze dag in de afgelopen week was ik terug in de stad waar ik vroeger op kostschool gezeten heb, Eindhoven. Ergens midden in die veranderde stad staat mijn oude school, maar om welke reden dan ook wilde ik niet vragen waar, en vinden kon ik hem ook niet. Wie na jaren in Eindhoven terugkomt moet wel hetzelfde gevoel hebben als ik: dat met die stad ook zijn eigen verleden grondig overhoop is gehaald, tunnels, viaducten, nieuwe hotels, hoge gebouwen, zijn in de plaats gekomen van nu voorgoed vergeten plekken, en de vroegere inwoner is een vreemdeling, die, als hij de tijd heeft, zoals ik, zijn gemoed kan laten werken terwijl zijn voeten het andere werk doen en hem verplaatsen, kilometers lang, door bekende en onbekende terreinen.

Plotseling zag ik op een hoek van twee elkaar kruisende bijna-boulevards een kerk met een afgodsbeeld hoog in de toren en ik wist dat ik in de buurt van mijn school moest zijn. Hij stond er nog, een duister, gevangenisachtig gebouw, de poort dicht als altijd, en ik ervoor, een onzinnig soort toerist met een kaartje voor de tijdmachine. Ik durfde niet te bellen, en toen ik eindelijk wel durfde werd er niet open gedaan, maar wat me wel bezighield was waarom ik niet durfde te bellen. Angst om de vroegere gezagsverhoudingen terug te vinden, te veranderen in een onmondige leerling, achter een in zwarte kleren gehulde pater door kale gangen te moeten lopen op zoek naar een voorgoed verloren tijdperk?

Een tijdje bleef ik voor die deur staan, belde nog eens, maar er gebeurde niets. Een grote groene poort, een eindje bezijden de hoofdingang, stond open. Ik ging naar binnen, kwam op een stenen binnenplaats die ik niet kende. Een zijdeur van het gebouw stond open. Niemand te zien. Plotseling bedacht ik dat het natuurlijk paasvakantie was, dat ik alleen maar paters zou aantreffen, of niemand, en ik liep de lege gang in. Geur: hetzelfde, licht, hetzelfde. Vervallen, verlaten, wat ik vroeger als een stemming ervoer kon ik nu benoemen, en het kon niet anders of ik zag mezelf tussen de nu verdwenen andere leerlingen, slissend als een klein, slordig legertje door die gangen, op weg naar studiezaal of refter. Nog steeds niemand. Ik

[p. 51]

ging een trap op, zag ergens een vrouw zitten die mij verbijsterd aankeek, liep snel door, geesten van ongetwijfeld dode leraren om me heen, een nieuwe gang in, de gang van de enige klas die ik daar had meegemaakt voor ik er afgestuurd werd wegens perfide invloed op de andere leerlingen.

Er hingen jassen, maar zo groot kon ik niet geworden zijn, het waren kinderjassen, en nu begreep ik het, dit was mijn school niet meer, het was een andere school geworden, en nog meer verleden hoopte zich op, maar toch was er niets waar ik nog mee te maken had behalve dezelfde stenen, dezelfde deuren, wij allemaal eruit verdwenen in nu werkelijke toekomsten, op dezelfde schoolborden onontwarbare kindertaal, honderd keer kwam ik mijzelf onzichtbaar tegen maar vervolgde mijn weg, die van elke ochtend, naar de kapel. Hij was dicht, en terwijl ik aan de deur morrelde hoorde ik iemand aankomen en vluchtte, een ander woord is er niet voor, het gebouw uit, maar ik was nog niet klaar. Aan een zijkant waren arbeiders bezig met een bouwwerk en zo kon ik achterom op de vroegere speelplaats komen. Duidelijker en heviger dan daarvoor lag het gebouw voor me. Donkergroene deuren en sponningen, de speelplaats ingesloten door muren van rode baksteen, wat heb ik daar in godsnaam ooit gedacht, gezegd, uitgevoerd? Een lange rij urinoirs met metalen, groene deuren, nu vol vuil en zakken cement, de deur naar de velden gesloten, de ruimtes achter de hoge ramen zwart, niemand te zien, geen leerling, geen monnik, geen herinnering, zelfs ik niet, een jaar dat geldig geweest is weggeblazen als de rook van een sigaret.

Ik hoor een geluid achter me. Een man in uniform. Hij vraagt wat ik wil, maar wat wil ik? Kijken, en ik kijk, en hij kijkt mee en ik vraag me af of we hetzelfde zien, een gebouw dat donker en dicht is en lelijk, en ik bedenk dat ik gehuild heb toen ik er afgestuurd werd, en plotseling zie ik de poort met spijkers waarover ik soms 's nachts ontvluchtte, en alles wat ik de man wil vragen vraag ik niet, laat het maar zo, dicht, en weg, en zoals ik gekomen ben ga ik, niet opgelucht, ook niet melancholiek, meer als een boekhouder die een niet sluitende post nu eerder zal kunnen oplossen. De lanen in de buurt van de school, dat gebied dat vroeger de vrijheid vertegenwoordigde, zien er nu uit als alle andere lanen in dit land, en toch kijk ik nog met een soort begerigheid naar binnen, maar er is

[p. 52]

niets anders te zien dan stoelen, tafels, vazen, bloemen, soms wat vrouwen, nooit, niet één keer, in één zo'n kamer, de in gouden gewaden gehulde koning van een ver rijk, een kameel met berijder of een groep elkaar beminnende tovenaars, niets valt er te melden, alle klokken doen het, ik hoor het geluid van een trein, een tuinman harkt de winterbladen weg, de middag nadert zijn einde in de hoven.