Een ochtend in Bahia

[p. 46]

In dankbaarheid

januari 1966. Het einde van het jaar 1965 gaf bijna een merkwaardige ontwikkeling te zien in de Nederlandse politiek. Het is een periode die nu ver achter ons ligt, maar wij mogen ons nimmer ontveinzen dat daar en toen de kiem is gelegd van ons huidige politieke stelsel. Twee geslachten die in onze geschiedenis een grote, zij het zo verschillende rol gespeeld hebben, de Van Rappards en de Koekoeks, zwenkten, al was het dan maar voor even, op malkander toe en schetsten daarmee de richting en de vlucht die de democratie in de volgende decennia zou nemen.

Beide geslachten behoeven geen nadere introductie. Waren niet de Van Rappards reeds in de dertiende eeuw staatsdienaren en kunstbeschermers van de eerste orde? Gaf niet Jan van Rappard de opdracht de wandtapijten in de kathedraal van Enkhuizen te verbranden omdat zij onzedelijke voorstellingen bevatten, en gaf niet zijn kleinzoon Dirk Dirksz. van Rappard eigenhandig het sein tot vervolging en brandstapeling van hen die zich door onzedelijk gedrag buiten de gemeenschap plaatsten? Deze traditie heeft dit geslacht steeds gehandhaafd, ja, het is wel zeker dat de moord op Hubert ter Schaeden, die het zwarte leven van zijn tijd met fel realisme neerpenseelden, het werk geweest moet zijn van Vrouwe Agnieta van Rappard die in de zestiende eeuw met harde hand de stede Dordrecht regeerde, zoals ook haar neef Klaasz van Rappard het opkomende boekbedrijf van bandeloosheid en loszinnigheid wist te vrijwaren.

Zulke families zijn zeldzaam. Onderschat en genegeerd in de ene periode, heersend en oppermachtig in de volgende, kennen zij slechts een weg: de rechte, die nimmer doodloopt. Onschatbaar zijn de verdiensten door het geslacht aan het geestesleven toegebracht, en des te meer daarom verheugt het ons dat wij thans, op grondslagen die in 1965 gelegd zijn, de zuivere lucht van een Van Rappardbewind mogen inademen. Doch laten wij niet de rol der Koekoeks vergeten. Wel is waar dat de verbintenis waar beide partijstichters van droomden destijds nog geen doorgang mocht vinden, maar de eerste steen was gelegd. De Koekoeks, een oud boerengeslacht dat bekend staat om zijn onafhankelijkheidsdrang, hebben zich met de Van Rap-

[p. 47]

pards verbonden, tot zegen van ons land. Was het niet Geertjan Koekoek die in 1207 de boerenopstand in Harderwijk leidde, de leenheren verdreef en zo baas werd op eigen erf? Steeds als er, in de daarop volgende eeuwen, sprake was van onduldbaar knechtschap, vonden de besturenden van die dagen een Koekoek op hun weg, een gewapende, vrijheidslievende, onblusbare Koekoek, aanvoerder van veel mannen, en dat is zo gebleven tot op de huidige dag. Misschien komend uit verschillende levenssferen, wellicht uitgaande van andersgerichte principes hebben zij de handen ineengesloten, elkaar diep in de ogen gekeken, en diep in hun hart elkaar een onuitgesproken belofte gedaan, en vervolgens hebben zij, zoals de grote Gans het uitdrukte ‘de laagvlakte van kweeën gezuiverd.’

Wie een zuivere en heldere moraal voorstaat in het gedrag van de gemene burger, en, als uitdrukking daarvan, in de Kunst en wie 'n staatsvorm beoogt waarin het individu de rechten op zichzelf herneemt en bevrijd wordt van de knellende, verstikkende banden van het onpersoonlijk dirigisme, stelt zich een taak die bijkans onmogelijk genoemd mag worden. Nochtans is het gezamenlijk bewind van de Van Rappards en de Koekoeks daarin geslaagd. Bloed moest er vloeien; het heeft gevloeid. Boeken moesten worden verbrand; ze zijn verbrand. Beelden en zogenaamde schilderijen moesten worden stukgemokerd en uiteengereten; ze zijn stukgemokerd en uiteengereten, en menige schelle, van onmaatschappelijke en venijnige kritiek overslaande stem is met een machtige slag tot een nederig en verslagen instrument gemaakt. Wij zijn een oase in de wereld geworden. De beste, zuiverste elementen uit ons volkswezen en uit ons hoge patriciaat hebben het vaderland gered. Laten wij dit bij het tienjarig bestaan van het Grote Verbond blij herdenken en nimmer vergeten.