Een ochtend in Bahia

[p. 16]

Candomblé

Bahia, november 1967. Ik weet allang niet meer waar we zijn. De auto heeft ons uit het centrum van Bahia weggereden, de lichten langs de straten worden schaarser, de straten zelf zijn van zand en deze avond modderig, het heeft zwaar geregend. We stoppen bij een oude boom, zo breed dat je hem niet met twee mensen zou kunnen omspannen. De lucht is vochtig, benauwd. Een groep negers neemt ons onverschillig op. We lopen achter onze gids aan naar een laag, wit gebouwtje. Van de omgeving zie ik niets. De nacht is zwart, er is geen maan. De vrouwen worden van de mannen gescheiden, en de mannen zitten recht tegenover de troon, of het altaar, of wat het dan ook is.

De troon is een brede stoel, groen geverfd, bekleed met venijnig glanzend, addergroen plastic. Er zit, onbeweeglijk, een ongelooflijk dikke negerin op. Boven haar hoofd brandt een neonbuis, zij kijkt ons van achter haar bril aan op een manier alsof zij van binnen geheel gevuld is met het hardste steen dat op aarde gevonden wordt. Een paar passen van haar af zit een wat versleten man, kleur heel oudgeworden ivoor, grijs haar, ogen naar de grond. Tussen de twee in een roerloze uitstalling van witte bloemen, zilveren beeldjes en het felgekleurde aardewerken beeldje van een ruiter, omgeven door gekleurde lichten.

De Braziliaan die ons begeleidt fluistert me in dat de man een god voorstelt of god is, hij weet het ook niet precies. In elk geval draagt god die avond een lichtgrijs pak met een lichtblauwe das. Hij geeft een zachte schreeuw, en er komt beweging in de groep negervrouwen die links van de onbeweeglijke oermoeder gezeten zijn. Zij buigen zich naar de grond, strekken de armen uit naar de groene troon, raken de grond weer aan en dan hun hoofd, en dan moet er een onzichtbaar maar machtig teken gekomen zijn want ze staan op en beginnen langzaam in een kring rond te dansen.

Het gezang is eentonig, de passen zijn langzaam, ze dragen wijde hoepelrokken, gekleurde doeken om het middel, witte kanten blouses. Blote voeten, passieve gezichten. Drie mannen in het wit slaan de maat, drenzig maar met een felle ondertoon. Ze kijken naar de vrouwen zonder ze te zien. Verder gebeurt er niets.

[p. 17]

De trommels, het langzame dansen, de onbeweeglijke goden, een paar gezichten die door het open raam naar binnen staren, groene en witte gerafelde slingers aan het neonverlichte plafond, candomblé. Afrikaanse eredienst, meegebracht door de slaven uit Afrika, verwant met voodoo, aangeraakt door het katholicisme, maar dat is niet zichtbaar.

Ik kijk naar de gezichten van de vrouwen, er zijn er bij van ver over de zeventig, maar jong of oud, alle gezichten zijn afwezig, naar binnen gekeerd of helemaal nergens heen, nergens een antwoord op een vraag die ik niet eens weet. Ik weet dat het mooi is, dat het bestaat, en dat ik er niet bij hoor. Een teken vanaf de troon, de muziek wordt feller, de bewegingen nauwelijks.

De dikke vrouw zit als een vette, aangeklede, uit de oneindige hemel gedonderde meteoriet op haar troon en wappert met haar arm. Ze bestuurt de dansenden met koude ogen. Uit de groep maakt zich plotseling een jonge vrouw los en begint te schokken. Haar gezicht is van een verschrikkelijke droevigheid, een toonbeeld van verdriet, nauwelijks om aan te zien. Een andere, kleinere vrouw, wendt zich naar de godin, of priesteres om toestemming, krijgt die, en begint de schokkende zachtjes rond te leiden, ondertussen haar kleren losknopend en weer, maar nu veel losser, vastmakend. Ze wordt dan alleen gelaten en de schokken worden feller. In het trommelen is er een felle, wrede slag bij gekomen, het knallen van een zweep, haar hoofd begint te rollen maar het gezicht houdt die uitdrukking van wezenloos verdriet.

Als ik daar niet naar kijk, maar naar de grote, sterke benen die het lichaam nu in de rondte wentelen denk ik aan een dier dat een verdriet heeft dat het niet kwijt kan raken. Af en toe komt er een schreeuw, maar de andere vrouwen blijven er in hun passieve dreinende kring omheen dansen tot het afgelopen is. Als de trommels ophouden blijft ze, letterlijk afwezig, in het midden staan, kijkend uit lege ogen en wordt weggevoerd tussen een geruis van rokken en het zachte kletsen van blote voeten op steen.

De geur die eerst zoetig en kruidig was is nu scherp en zurig geworden, het zweet van de dansenden vermengd met een of ander kruid. Steeds meer verdwijnen de gezichten in zichzelf, de trommels zitten tot in mijn voeten, het hoge zingen begint weer, golven van onverstaanbare teksten die toch iets betekenen, we

[p. 18]

worden met de seconde overbodiger, een stelletje voyeurs bijeengedreven in een hoek van de veel te kleine ruimte, van buiten hoor ik, door alles heen, het veel hogere geluid van de krekels en als het binnen weer stil wordt staan we op en gaan weg.

Niemand zegt iets maar even later zie ik in een andere deuropening een oude man staan die zachtjes fluitend zijn jasje uittrekt. Het is god die bezig is zich te verkleden. Ik besluit dat ik niet weet wat ik die avond gezien heb en ga onder de boom zitten en wacht tot de auto terugkomt.