Een nacht in Tunesië

Exit

[22 oktober 1964] Ik heb er De Waarheid van gisteren nog eens op na gekeken, maar hij is nergens meer. Geurts en Hoekstra zitten in de halve finales, Brezjnef en Kosygin hebben verklaringen afgelegd, een fietser bleef haken en de Canadezen hebben belangstelling voor de Nederlandse bodem, maar Kroesjef, nee Kroesjef is nergens meer. ‘Alleen onbevestigde verhalen doen de ronde over het

[p. 148]

lot van Kroesjef’, schrijft de New York Herald Tribune, en daar moeten we het mee doen. Sommige mensen hebben zich druk gemaakt over de reactie van de sovjetburgers op de totale fysieke verdwijning van hun vroegere premier. Over ons maakt niemand zich zorgen, terwijl wij toch aan ook hem gewend waren, een verre, onbehouwen oom, de eerste arbeider die over een wereldrijk regeerde, een man die machtig kwaad kon worden en waar je dan bij uit de buurt bleef, maar tegelijkertijd iemand die de laatste jaren een min of meer dierbare en soms zelfs vertrouwenwekkende figuur was geworden, en die nu van de schermen en de voorpagina's is weggeveegd waar hij nooit of pas veel later als een dan onmachtige foto uit het verleden op zal terugkomen. In een Zuidslavische krant stond dat iemand hem was tegengekomen in de Leninheuvels in een grote zwarte regeringsauto, alleen met een chauffeur, op weg naar Moskou. Hij zag er, staat er, ‘normaal’ uit. Dat dat vermeld wordt geeft al aan dat men of we of die Zuidslaaf eigenlijk vindt dat hij er abnormaal uit zou moeten zien, buitengewoon woedend of verdrietig, en we zullen wel nooit weten hoeveel tafels hij thuis heeft stukgeslagen, of hoe hij nu langdurig door zijn raam over het al winters wordende Russische landschap staat uit te kijken, niets meer omhanden behalve het nadenken over de geschiedenis die hij zelf heeft helpen maken.

Ik heb hem twee keer gezien. Eenmaal, nu al jaren geleden, bij zijn bezoek aan Rouen. Franse arbeiders stonden achter zinken hekken en schreeuwden ‘Hoesjo Hoesjo’ toen hij naar buiten kwam aan de zijde van de Gaulle, een mistige Don Quichote met een eindweegs onder zich een uitermate levendige Sancho Panza. Om-

[p. 149]

ringd door goudbestikte heren snelde hij een kathedraal in en uit, zei dat het mooi was, en liet ons achter in de regen. De tweede keer was in Oost-Berlijn, vorig jaar, in de koudste dagen van de winter. We hadden uren op hem gewacht in de diepvrieshallen van het station, oude werksters hadden de rode mat, een van de duizenden waar hij op gelopen heeft zonder het te merken, wel dertig keer opnieuw geschuierd, en daar kwam hij, barstend van energie zoals altijd en zei tegen de heren van de westerse pers dat zij hun notitieboekje maar eens voor de dag moesten halen en opschrijven: ‘Wij zullen u allemaal begraven,’ gelach en geklap.

Over is het nu, de impromptu's op recepties die de halve wereld op de kast joegen, de woede-aanvallen en de plotselinge vriendelijkheden, de uit tien generaties boeren stammende prachtige spreekwoorden met dieren erin, verdwenen is de man die pas op zijn zesentwintigste leerde schrijven, die zijn tegenstanders wel wegwerkte maar toch liet leven (iets wat tóch normaler is dan wij er nu van maken) en die nu zelf is weggewerkt, en grondig, en ergens leeft, een oude, min of meer opgesloten beer in het bos waar hij de baas was. Het schijnt - ik heb daar geen ondervinding in - dat macht iets is waar je na verloop van tijd niet meer buiten kunt. Churchill wist, toen hij zijn laatste kabinet leidde, nauwelijks meer wie zijn ministers waren, Adenauer hebben ze zo ongeveer uit de bondskanseliersstoel weg moeten branden, de Gaulle schijnt op zijn vierenzeventigste vastbesloten een nieuwe, lange, presidentstermijn in te gaan in 1965. Voor Nikita Sergeivitsj Kroesjef is het geen probleem meer. Geen recepties meer, geen reizen, geen verdragen, geen onderhandelingen. Thuis zitten, de

[p. 150]

krant lezen en zien hoe de anderen, die het zoveel beter wisten, het doen. En de spreekwoorden alleen maar voor eigen gebruik. Of zoals de Gaulle, nooit om een originele zegswijze verlegen, in Rio de Janeiro zei toen hij het nieuws hoorde: ‘Sic Transit Gloria Mundi.’

Hoe anders het allemaal was, hoe veel minder vertrouwenwekkend en hoe veel meer onbehouwen begint nu duidelijk te worden. Het stuk was blijven staan omdat het de ‘vertedering’ bevat die in het Westen bij sommige gelegenheden voor K. gevoeld werd. Vertedering is natuurlijk niet het goede woord. Maar er waren gemengde sentimenten die te doen hadden met de dauw, maïs kijken in Amerika, schoonzoon naar Joannes sturen, astronauten kussen en anderszins. Wat hij thuis deed raakte ons minder.