Een nacht in Tunesië

Engelse verkiezingen: een gedenkwaardig etmaal

[Londen, 16 oktober 1964] De weegschaal waarop de macht van de dag gewogen wordt, kraakt en schiet heen en weer, de schrijvende hand kan het nauwelijks bijhouden. Op de Aarde die er voor de drie mannen die haar deze week verlaten hadden betrekkelijk klein, rond, en daardoor min of meer als één ding uitzag, worden in allerlei landen tegelijk bladzijden haastig volgeschreven en omgeslagen. En tegen de schaduw van een tijd die van de Aarde (zoals wij haar blijven noemen: alle andere aardes zijn sterren) en vernietigbaar en in ieder geval onaanzienlijke voorwerpen heeft gemaakt, doet de geschiedenis op die bladzijden ouderwets aan, nog steeds horend bij de folklore zoals wij die kennen, een aaneensluitend, van de prehistorie en van de toekomst van over nog duizend jaar afgescheiden verhaal van een eeuw of dertig. De heerser van het ene grote rijk is afgezet, van hem zal niet veel meer worden gehoord. De heerser van het andere grote rijk wordt tijdelijk bedreigd door een zedenschandaal, ook al geen hedendaagse uitvinding. Het grote rijk in het oosten heeft eindelijk het wapen van de andere grote: En het oude rijk, waar de kroniekschrijver verblijft, krampachtig zijn ganzenveertje

[p. 144]

vasthoudend, heeft ook al een nieuwe heer, maar voor hoelang?

Dit soort bespiegelingen, die de zwakke politieke geest ogenblikkelijk emotioneel overvallen zodra er op één dag te veel gebeurt, houdt de rest van de wereld veel zakelijker bezig op 16 oktober 1964. Hier in Londen, de enige plaats waar ik ben, heeft iemand de knop omgedraaid en het is mooi weer geworden. Ondanks dat is de meerderheid van Labour maar zes zetels, en dat is niet veel. Niemand mag ziek worden als er een stemming is over een belangrijk nieuw wetsontwerp, en het was de bedoeling dat er daar heel wat van kwamen. Niemand mag eigenlijk doodgaan, terwijl dat toch menselijk is, want het zou kunnen zijn dat er in dat district daarna een conservatief gekozen wordt, en dan krimpt de precieuze meerderheid nog verder in.

Het is avond nu, en vermoeid van een nacht en een dag televisiekijken zit ik voor het raam waaronder de stad zichtbaar is. Ze hebben dus gekozen, en de mannen die gekozen zijn, waren de hele dag op het scherm, Wilson, de eerste, gedompeld in de nieuwe verantwoordelijkheid van het premierschap.

Het is natuurlijk makkelijk om dat te beweren, maar het is even duidelijk dat het waar moet zijn: de pijprokende, grijze, wat gezette man van vandaag is een winnaar, de leider van een land. De man van gisteren was niemand, een man die iets wilde, en die man is al vergeten. Het is gegaan zoals bij het kunstschaatsen, waar Siebe van der Zee altijd zulke prachtige verslagen van geeft. Alle verplichte figuren zijn gereden - we hebben Wilson gezien als jongetje, als leerling, als student, als aankomend minister, een kindergezicht en een jongensgezicht op weg naar het hoofd van iemand die

[p. 145]

vanavond dit land als eerste minister over beide kanalen zal toespreken, en we hebben alle verplichte oude medeleerlingen en leraren gezien, bekleed met de schoonheidsvlek van hun 315 zetels grote nieuwe verworvenheid. En dat is het dan. De verslagenen zijn ons bespaard. De Schotse graaf verliet Downing Street 10 door de achterdeur, en om 4 uur vanmiddag, na bijna 21 uur aan één stuk magistraal verslag sloot ook de televisie. Verdwenen zijn de zo langzamerhand bekend geworden ooms met hun commentaren, grafieken en schema's, kartonnen voorwerpen die gisteren nog leeg waren en nu beschreven met de stemmen van 36 miljoen kiezers.

Of er iets veranderd is? Een reporter zei vanochtend tegen een man op straat die het verlies van zijn conservatieven emotioneel niet aankon: ‘Kom kom, Engeland blijft Engeland, en de auto's rijden nog, kijk maar!’ En inderdaad, waar je ook zou kijken als je kon, rijden de auto's nog, en Engeland is nog steeds Engeland, zoals Amerika Amerika, Rusland Rusland en China nog steeds China is. En toch - want nu ik me eenmaal begeven heb in een uiterst onzakelijk betoog kan ik net zo goed doorgaan - is het een ongelooflijk idee dat het misschien wel bijna tegelijk gebeurd moet zijn: de kleine dikke Russische man die gehoord of begrepen of wat dan ook heeft dat er iets tegen hem gaande is en die zich op weg naar Moskou wil begeven en aan wie wordt meegedeeld dat het niet meer hoeft, dat hij daar niets meer te zoeken heeft noch te doen, dat het is afgelopen. Op dat ogenblik, niet veel vroeger of later, begeeft de vertrouwde vriend en adjudant van de Amerikaanse president, over de 50, vader van zes kinderen en met 25 jaar trouwe dienst, zich in overspannen toestand regelrecht van een receptie

[p. 146]

van de minister van buitenlandse zaken voor de Engelse ambassadeur naar de urinoirs van de ymca, waar hij even later gearresteerd wordt wegens wat omschreven wordt als ‘onzedelijke handelingen’, waaruit de witharige tegenstander van de president omwille van zijn mislukte campagne een gevaar voor de staatsveiligheid zal destilleren - de eerste steen. Dit alles terwijl hier in Engeland een man gekozen wordt die vanmiddag de hand is gaan kussen van de koningin die over drie weken de rede zal moeten uitspreken die hij heeft opgesteld.

Een rede waarin dingen zullen staan die, gezien de uitslag van de verkiezingen, ongeveer de helft van de inwoners van dit land waarover zij in naam en hij in werkelijkheid regeert, niet aan zullen staan - en dan is het nog niet genoeg. Na lang tot nul geteld te hebben in een taal die wij nauwelijks kennen, behalve door een paar gerechten in restaurants, drukt ergens in de leegte van China een vinger op een knop en niet zonder gevolgen, gevolgen die niet veel later gemeld worden aan een oude man in een paleis, waarvan we niet veel meer weten dan dat hij na een lange veldtocht zijn tegenstanders het land heeft uitgedreven, en dat hij in zijn vrije tijd gedichten schrijft. Dat alles ritselt en fluistert over de telexen van de wereld, stroomt door de telefoons, komt, al dan niet vervormd, in honderdduizenden kranten.

Een memorabel etmaal 15/16 oktober 1964. Mocht dit allemaal wat overdreven lijken, dan schuif ik voor eenmaal de schuld van pathetiek van me af. Het ligt niet aan mij, het ligt aan de gebeurtenissen. Wat voor gebeurtenissen, vraagt het heldere brein? Een misschien onbetekenende wisseling in Rusland, een allang verwachte onbelangrijke bom in China, een magere Labour-over-

[p. 147]

winning in Engeland, een schandaaltje in Washington waar Johnson makkelijk overheen komt? Ik weet het niet, misschien is het alleen maar de gelijktijdigheid van al die gebeurtenissen, en het gezucht, geklik en gespeculeer van de politieke computers in de hoofdsteden dat door mij heengaat.

Plotseling betrekkelijk vreedzaam ben ik, nu ik alles gezegd heb wat ik wou zeggen en zittend boven een stad die als een groot zoet kind de nacht ingaat terwijl, zoals de dichter Remco Campert geschreven heeft, ‘mensen en meningen, moorden en machinaties doorgaan’. Op het scherm zitten nu, in tegenstelling tot wat ik eerder gezegd heb, twee geslagen ministers tegenover twee waarschijnlijke nieuwe, en samen bespreken ze de toekomst, een beeld dat twee dagen geleden ondenkbaar zou hebben geleken. Hoezeer de televisie hier de bloedsomloop van het politieke leven is, blijkt als telefonisch midden door het programma aan de vier heren en daarmee aan het volk, wordt meegedeeld hoe de nieuwe ministerlijst eruitziet, iets wat in Nederland, waar het protocol altijd al een hoofd groter is geweest dan de kiezer, ondenkbaar zou zijn, zoals zoveel trouwens.