Een nacht in Tunesië

Engelse verkiezingen: laatste dag vóór de stembus

[Londen, 14 oktober 1964] Dinsdagavond zit ik op de achttiende verdieping van een Londense flat, wachtend tot Sir Alec Douglas Home op de televisie zal komen. Diep onder mij hoor ik het constante dreunen van het verkeer dat er van boven af uitziet als een lang geel slingerlicht. Verder is er niet veel te zien, een donkere vlakte waarin in de verte wat wolkenkrabbers overeind staan als Japanse lakdozen, een grote, hier en daar moderne stad bij avond, de hoofdstad van een keizerrijk die haar allure niet verloren heeft toen het rijk opdroogde tot een geschiedenisboek, en wat er van over was moest veranderen in een Europees eiland van beperkte afmetingen met meer, maar ook moeilijkere contacten met de onderontwikkelde gebieden dan andere Europese landen.

De leider van het land zal direct op het scherm verschijnen, over alle twee de netten, en in alle uithoeken van dat land zullen er Engelsen naar hem kijken: zij die al weten dat zij op hem zullen stemmen, zij die zeker weten van niet, en die door beide partijen nu zo hartstochtelijk het hof gemaakte groep, de zwijgende kiezers, die wachten, maar op wat? Op beter weer, op een stunt, op een plotselinge ingeving, op iemand die hen uit hun onzekerheid zal verlossen?

De premier verschijnt, voorafgegaan door een sigaret-

[p. 137]

tenreclame. Meer dan zijn hoofd komt er voorlopig niet in het beeld, en het is een merkwaardig hoofd, dat ik voor mijzelf probeer te beschrijven, maar ik kom er niet uit. Ik zie wel dat de ogen donker zijn, het voorhoofd hoog, de lippen dun, en het hele gezicht langwerpig is en de oren vrij groot, maar daarmee is het nog geen begrijpelijk gezicht geworden, daarvoor is het te droog, te bewegingloos, te dood. Terwijl het af en toe nog geanimeerd genoeg heen en weer beweegt, blijven de ogen in het midden van die beweging stilstaan, of liever gezegd, gaan exact met de beweging van het gezicht mee zonder zelfs van stand te veranderen. Er is iets onvoorstelbaar ouds aan dat gezicht, en alles wat het levend zou kunnen maken, kleuren bijvoorbeeld, wordt er door het grijs van de televisie afgevlakt.

De toon is vaderlijk, soms een beetje pleitend, pas nou op wat jullie doen, straks zit je er mee, kijk nog eens goed wat we allemaal voor jullie gedaan hebben, veel meer voor de ouden van dagen dan Labour ooit voor elkaar gekregen heeft, enzovoort. Ik bedenk dat misschien deze juist niet boeiende man met zijn bijna lijzige stem bij veel mensen in dit land aan moet slaan, maar ik weet het niet. Het beeld verandert maar een paar keer, elke keer als hij met lange dunne vingers een langwerpig smal blaadje van een tafel neemt en er even in kijkt. Dan zien wij hem zitten, een heer aan een tafel, een Schotse graaf uit de twintigste eeuw, leider van een wereldmacht die niet meer zo machtig is en die er nu uitziet als een land dat soms meer op een ingewikkelde vereniging lijkt dan op iets anders.

En, gek genoeg, als Home aan zijn belangrijkste punt toekomt, de Engelse atoombom waar hij in tegenstelling tot Wilson hartstochtelijk vóór is, krijgt hij iets van de

[p. 138]

leider van een deftige hockeyclub die op het punt staat het divisiekampioenschap te verliezen: zonder bom geeft Engeland zijn soevereiniteit uit handen, kan het nooit meer met hetzelfde gewicht aan de conferentietafel gaan zitten, en voor het eerst lijkt het alsof hij zich echt opwindt, alsof dit het is waar het hem om te doen is. Het beeld is nu ook veranderd, en dat zal wel niet toevallig zijn, zijn voorhoofd is er af en daardoor komt die prehistorische ogenpartij nog beweginglozer en nog onbenaderbaarder naar voren - en dan dooft de nationalistische vonk langzaam uit en verandert in een pleitende spreuk die op de commerciële zender onmiddellijk daarna herhaald wordt in een advertentie, en dat is het.

Wat zijn verdiensten ook mogen zijn, op de televisie zijn ze niet bijzonder zichtbaar. Het is een spreker die toevallig eerste minister is, en daarom wordt er naar hem gekeken, hoe lang en door hoeveel mensen is onbekend. Winst zal het de conservatieven niet veel opleveren.

De volgende ochtend regent het, veel, loodrecht, onophoudelijk. Ik hoor dat de persconferentie van Labour is afgelast, maar die van de conservatieven gaat door. Als ik bij het conservatieve hoofdkwartier aan kom, staan er al grote auto's van de televisie en ook binnen is het druk. In een klein zaaltje zit het stampvol journalisten. De muren zijn lichtgroen, er zijn pastelkleurige uiterst lelijke schilderijen op aangebracht, voorin staat een met groen laken bedekt tafeltje voor een collage van allerlei conservatieve verkiezingsaffiches met vrolijke moeders en kinderen. Boven het tafeltje hangen lampen voor film en tv, aan weerskanten een enorme foto die ook al de welvaart uitbeeldt. Op de ene staat een groep ar-

[p. 139]

beiders aan een hoog flatgebouw, op de andere spelen vrolijke kinderen voor een lichte moderne school.

Precies kwart over twaalf komen ze binnen, Lord Blakenham, de voorzitter van de conservatieve partij en Reginald Maudling, de minister van Financiën, een van de belangrijkste mannen in deze campagne. Vooral Maudling is indrukwekkend, hier niets van het kleurloze van Home, dit is een moderne manager die weet waar hij het over heeft. Naast hem lijkt Blakenham klein, maar hij verdrinkt niet, eerder vormen zij een goed op elkaar ingespeeld wat merkwaardig paar. Alle twee een grijs pak, alle twee een pinkring aan de pink die de buitenkant van de tafel vasthoudt, een fraai geval van symmetrie. Maudling een rode das en Blakenham een zilveren, Blakenham bovendien nog een stel ijselijk blauwe veren en een takje hei in zijn knoopsgat, en een bruine bril waarmee hij de vragenstellers aanwijst, en waar hij op zuigt als Maudling zijn zeer directe, vaak snelle en geestige antwoorden geeft.

Er is niet één keer een aarzeling, een vraag die te moeilijk wordt. De antwoorden komen uit een enorme zekerheid, de honderden miljoenen vliegen door het zaaltje, de economische politiek van een groot land wordt hier door de man, die er verantwoordelijk voor is, behandeld zoals een geduldige rij-instructeur de werking van een Volkswagen uitlegt. Van alle conservatieven die ik tot nu toe gezien heb is dit zonder enige twijfel de meest overtuigende, de meest briljante.

Blakenham beantwoordt zijn vragen kort en efficiënt, zijn kleine ogen kijken scherp de zaal in, vanuit een nogal rood gezicht. Een enkele keer zegt hij ‘Dat heeft u van de week al twee keer gevraagd’, ook hij is zeker van zijn zaak en laat dat duidelijk merken. Als hij voelt dat er

[p. 140]

geen vragen meer zullen komen, maakt hij een snel einde aan de bijeenkomst. Fotografen dringen naar voren om nog een paar foto's te maken, en dan staan we weer buiten in de regen die nooit meer op zal houden.

Met een vriend rijd ik langs alle relieken van het goed geconserveerde overal aanwezige verleden naar huis. Zes uur in de avond is het nu, en weer vanaf die achttiende verdieping kijk ik uit over de stad, parken, achterbuurten, wolkenkrabbers, alles is er. Ik vraag mijn vriend wat hij zal stemmen. ‘Vroeger stemde ik conservatief,’ zegt hij, ‘maar sinds die tijd ben ik in veel andere Europese landen geweest en heb daar het een en ander vergeleken. Van economie heb ik niet zoveel verstand, al geloof ik dat een betere planning onze export, die lang niet efficiënt genoeg is, ten goede zal komen. Die atoombomaffaire interesseert mij niet, omdat ik geen enorme nationalist ben, maar ik weet een ding wel zeker: er moet hier iets veranderen, en aan het begin van elke verandering staat onherroepelijk een totale revolutie van ons opvoedingssysteem. Ik heb zelf geluk gehad, ik heb in Cambridge gestudeerd. Maar de gemiddelde Engelsman heeft veel minder kansen op een goede opvoeding dan de gemiddelde Nederlander, Zweed, Fransman, Amerikaan, noem het maar op. Het hele systeem van bevoorrechte privéscholen is zozeer een deel van de Engelse maatschappij dat zelfs tien jaar Labourregering nog niet genoeg zullen zijn om het te veranderen. Maar als er ooit iets wil gebeuren om dit land de schop te geven die het nodig heeft, is het de totale democratisering van ons onderwijs. Daar moet het beginnen. Daarom stem ik morgen Labour.’