Een nacht in Tunesië

Een middag volkstoneel

[15 april 1964] De Nederlandse staatsburger die ik ben zette zich vanmiddag voor het apparaat om ze allemaal weer eens te zien. Zo'n middag begint met een weloverwogen chaos, waar de leek niet van terugheeft. Iemand schreeuwt ‘de voorzitter’, men rijst, de voorzitter gaat zitten en begint aan een aantal, niet op de televisie afgestemde mededelingen, die zonder het bijbehorende beeld even goed een bandopname zou kunnen zijn van de bezweringen van een Middenafrikaanse tovenaar bij een besnijdenisritueel. Na een minuut of wat begint het te wennen, en door het gebrabrabra van de niet luisterende kamerleden heen hoort men aan hun adres gerichte zinsneden als ‘koonlukke boozgap’ en ‘reez gedrukte rondschrvtu vr kennuzgeevaanteneemû’. Met onze vertegenwoordigers, en die toch al namens ons, nemen wij alles wat de voorzitter zegt voor kennuzgeevng aan, en dan kan het spul beginnen. De camera zeilt nog een keer over de hoofden der volksvertegenwoordigers, blijft even rusten op het leeuwengezicht van freule Wttewaal van Stoetwegen (net lang genoeg om te

[p. 102]

bedenken dat zij een voortreffelijke keizerin van Ethiopië geweest zou zijn) en schiet dan zonder dralen naar het vredige, snedige hoofd der oppositie, de heer Vondeling. Er komt een moment dat je, ondanks alle bezwaren, een liefhebber van de Kamer wordt. De optredenden verwerven in je sentimenten de status van oom, hun keelgeluiden, pakken, oogopslagen, halfgrappen en handgebaren worden oomskeelgeluiden, oomspakken, oomsoogopslagen, oomshalfgrappen en oomshandgebaren - maar zoals in de echte familiekring heb je natuurlijk je voorkeuren. Zo moet ik toegeven dat het licht kwakend geluid van de heer Vondeling - dat mij aan de al evenzeer onwagneriaanse spreektrant van zijn collega Stuiveling doet denken - mij niet onaangenaam is. De professor die een grote, over het algemeen weldenkende groep aanvoert zet gedurende zo'n redevoering een groot aantal i's onder de punten die hij daarvoor al klaar heeft liggen. Hij is misschien voor een politicus wat te gevoelig. Men merkt een lichte, zeer fatsoenlijke aarzeling, als hij een punt gaat aansnijden dat een ander of de anderen emotioneel zou kunnen beroeren. In het geheel is zijn stijl efficiënt, en zijn taal die over lange, vaak door de regen geteisterde veengebieden naar ons toekomt is gelukkig ontdaan van de bourgondismen waar andere heren nog al eens last van hebben. Na hem volgt de heer Schmelzer, krachtige, niet van ambitie gespeende geluiden, uitgebracht met een accent dat behalve de bovenlaag der maatschappij voor ingewijden nog wel iets anders zal verraden (wie weet de Nijmeegse Universiteit of een nog selectere groepering) maar dat ik niet helemaal kan thuisbrengen. Als men de Kamer wegdenkt vult de ruimte zich op met de directiekamer van een wereldomvattend bedrijf, en daarin staat dan nog steeds

[p. 103]

de heer Schmelzer die een rede dicteert aan een aantal stenografen. Volgende oom: de heer Geertsema, het cameralicht flikkerend in zijn wapenring (het wapen der Geertsema's).

Ik heb niet naar hem geluisterd. Het geluid is doordringend en heeft nog steeds de uitdagende autoriteit van de student die om zijn bediende roept in de zekerheid dat die dan ook komt, maar men (geen bediende) luistert er niet naar. Hij is overigens een knappe verschijning en mocht er in latere jaren een film over het hele geval gemaakt worden dan verdient het aanbeveling zijn rol in het geheel wat groter te maken dan hij geweest is en die dan ook Ko van Dijk toe te vertrouwen. Oom Smallenbroek. Breed gezicht, waaruit de onopgemaakte woorden nauwelijks worden losgelaten. Ze vallen dan ook met een wat ploffend geluid vlak voor hem op de nu plotseling op een kassa lijkende lezenaar en blijven daar liggen totdat hij de vergadering een citaat uit de bijbel aanreikt. Dat is een prachtig moment. Het citaat zèlf geeft hij niet. Wèl waar het staat. Duidelijk veronderstelt hij dat zij (wij), zoals hij, onmiddellijk weten wat hij bedoelt als hij zegt boek zoveel vers zoveel. Beernink doet het heel anders. Zijn gezicht is voor iemand van een ook al historische partij verrassend toegankelijk, en lijkt op de door-elkaargeschoven foto's van Bert Bakker en de dichter Nijhoff. Hij maakt handgebaren, spreidt soms zelfs de vingers, en leunt op de rechter elleboog. Verder kan men toch nauwelijks gaan. Deze bijna Italiaans aandoende retoriek zal niet overal even welwillend ontvangen zijn. Maar zonder onzin: hij was helder en duidelijk. Nog helderder en duidelijker was Van Dis. Met de heer Van Dis deel ik misschien wel de minste opvattingen die gedeeld kunnen worden, maar hem niet

[p. 104]

bewonderen zou gebrek aan smaak zijn. Hij staat daar als een zeldzame, ongesubsidieerde molen, en maalt. Als hij uitgesproken is ligt er op alle hoofden een dun laagje meel, en het duurt even eer het weer weg is. Jongeling, de anders gereformeerde, is ook zo iemand. Je denkt, ik heb met die man niets wezenlijks te maken, maar hij is een onvervangbare component van het land waar ik dan toch maar lid van ben of hoe je het dan ook noemen wilt. Een mening waar niets af kan, voorgedragen op een manier waar niets bij kan. En een van de weinige mensen die het feit dat ze in het concentratiekamp gezeten hebben als een volstrekte vanzelfsprekendheid kunnen opbrengen. Hoe treurig is daarna de woordvoerder der psp, ja, ik vraag mij zelfs af of hij wel de oomsstatus verdient. Daar staat nu iemand die in grote lijnen een aantal dingen vindt die ik voor mijzelf op een bank ook wel eens bedenk, maar hoe vaag, hortend, verkeerd gecoupeerd, inefficiënt komt het er uit: zeggen dat er belangrijker dingen in de wereld te bespreken zijn en dan niet onmiddellijk gaan zitten is een gedachtefout, en vóór de republiek zijn op de enige middag in een zittingsjaar dat de enige andere staatsvorm doorlopend besproken wordt is misschien wel erg principieel maar ook wereldvreemd.

Resten mij nog Marcus Bakker en boer Koekkoek. Marcus is een neef. Hij valt buiten de gezelligheid, misschien wel omdat hij zijn gelijk (in ieder geval zijn gelijk van deze middag) zo streng en zo gearticuleerd weet te brengen. Een bestraffend woord naar de minister-president, wat citaten uit Pippel, het wat koude, ongemanierde stemgeluid dat een betrekkelijke stilte zaait, nee, niet gezellig. Wel altijd erg goede rapporten. En groot gelijk met zijn sinjeuren-convent. De vertedering, ten-

[p. 105]

slotte, wordt opgeroepen door de agrariër met de vogelachtige naam. Hij is wat omslachtig, zijn stem heeft een prachtig aan een Oostnederlandse streek gebonden geluid dat heimwee oproept naar het verlaten districtenstelsel, hij is de laatste en men wil niet dat hij zich vergist, thuis zitten ze te kijken en dat weet hij, hij doet het allemaal niet slecht, maar je bent steeds doodsbenauwd dat hij plotseling over iets heel anders zal beginnen, graancultuur in Afghanistan, het Turkse kiesstelsel of de melkprijs, noem het maar op.

En dat kijkers, was het. De Kamer die vandaag groter was dan ooit met ons allemaal er in heeft het aanhoord. De minister-president is magerder, wijzer en wereldser geworden. Hij heeft het een en ander meegemaakt, om het zo maar eens te zeggen. Die grote tafel stond hem goed. Soms zag hij er uit alsof hij aan een heel lang en moeilijk dictee bezig was, maar zijn antwoord was ontspannen en sober, al was het dan niet volledig. Er moet ook nog wat voor de memoires overblijven. Sinds geen groot man meer de pen opneemt om een echt koningsdrama te schrijven zou het best eens kunnen dat deze hele episode later in de vierdimensionale multicolour Sissy-sfeer getrokken zal worden. Gevonden vreten, zoals de Duitsers dat noemen. Die troon van Spanje zit er niet in. Deze Karel heeft twintigste-eeuws Spanje niets te bieden, en als hij al iets te bieden had gehad heeft hij dat nu wel voorgoed verziekt. Wie deze prinses, zoals ik, aardig vindt hoopt niet dat zij een toekomst tegemoetgaat in de achteruitlopende van stof aan elkaarhangende gele bladeren van de almanak van Gotha. Tegen verliefd zijn is niets te doen. Zelfs niet tegen verliefd zijn op een reactionaire, ambitieuze en politiek onintelligente Franse prins. Er waren heel veel aardige mensen in Nederland

[p. 106]

geweest die de prinses andere ideeën over de wereld en haar inwoners hadden kunnen geven dan zij nu blijkt te hebben, maar er zijn niet veel van die mensen aan bod geweest. De idiote, imbeciele reacties van bijvoorbeeld de rubriek Memo van de ncrv met haar pathetisch en ridicuul ‘Adieu’-geroep klonken carlistischer dan welke Karel dan ook. Een lang uur met een aardig iemand had meer duidelijk kunnen maken dan deze derde Nederlandse Beroerte in één jaar tijd. En voor de liefhebbers volgt hieronder een aantal vanmiddag door mij persoonlijk geplukte stijlbloempjes uit de Kamer-debatten; zoals daar waren: ‘de vermoedelijke troonopvolgster’, ‘zeer onverkwikkelijk’, ‘bevreemdt ons ten zeerste’, ‘ja niet alleen voor ons volk’, ‘door te handelen als zij gedaan heeft’, ‘komt het ons toch anderzijds weer voor’, ‘zij toch hadden niet mogen gedogen’, ‘in dezen echter staan wij niet alleen’, ‘nu het toch voor eenieder genoegzaam duidelijk was’, ‘vermoedelijk gaarne zou hebben gezien’, ‘ten sterkste moet worden gelaakt’. Verder moet ik er op wijzen dat door toedoen van de heer Van Dis eindelijk het woord ‘markies’ weer eens in de handelingen van de Tweede Kamer der Staten Generaal is opgenomen.