Een nacht in Tunesië

Brendan Behan

[25 maart 1964] Eind vorige week stierf in een ziekenhuis in Dublin de Ierse toneelschrijver Brendan Behan, eenenveertig jaar oud. Doodsoorzaak: drank. De Engelse kranten stonden er vol van, want de dikke, vloekende, opscheppende, drinkende, vertederende Ier had acht jaar van zijn leven in Engelse gevangenissen doorgebracht wegens zijn aandeel in de Ierse vrijheidsstrijd, en Engelsen hebben nu eenmaal de grootste achting voor hun politieke ex-gevangenen, of die nu Nehroe heten, of Kenyatta, of Behan. Maar dat was niet de enige reden voor zijn populariteit: twee van zijn toneelstukken werden enorme successen op het Londense West-End, en later in de hele wereld. De Nederlandse Comedie speelde met groot succes onder regie van Bentz van den Berg, zijn Gijzelaar, een wilde komedie vol liedjes en improvisaties over een Engelse soldaat die gevangen

[p. 96]

wordt gehouden door Ierse vrijheidsstrijders in een Dublins bordeel.

De eerste keer dat ik Behan zag was op het eiland Ibiza, nu zeven jaar geleden, en ik herinner me die ontmoeting heel goed. Ik had toen geen flauw idee wie hij was. Hij zat op een bank onder de platanen voor het plaatselijke postkantoor in een wit overhemd en schreeuwde wat onverstaanbare woorden in het rond. Hij had een groot, nogal rood gezicht met een loodrechte neus boven een kleine mond, was niet erg goed geschoren, en had een hoofd vol krullen. Voor mezelf had ik vastgesteld dat dit een Belgische slager op vakantie was. Hij zat daar wat vrolijk voor zich uit te schetteren, stond op en verdween in een café, zoals meestal gevolgd door zijn vrouw die letterlijk een engel van geduld moet geweest zijn.

Het was winter op Ibiza, en er waren weinig toeristen. De vaste clan vreemdelingen kwam 's avonds nogal eens bijeen in een kleine lage kelder waar een paar vissers een orkestje gevormd hadden dat de inheemse muziek van het eiland speelde. De leider van dat orkestje was een man met een trommeltje om de linkerpols gebonden. Hij sloeg daarop met een stokje in zijn rechterhand en bespeelde met zijn linkerhand tegelijkertijd een houten fluit met drie gaatjes. Verder was er een man met castagnetten groter dan een mannenhand, en een derde man met een lange ijzeren staaf waarop met een ander stukje ijzer geslagen moest worden. De staaf bracht maar twee tonen voort, ding en dong, en diende als begeleiding. Op stille avonden mocht ik als ik wat cognac weggaf dat instrument wel eens bedienen, en daar was ik erg trots op.

[p. 97]

Een van die avonden is onvergetelijk geworden. Behan kwam binnen, drank en een geweldige woordenvloed met zich slepend. Hij was met moeite tot bedaren te brengen, en zodra de muziek begon stond hij weer op, danste op de vreemde, haast Afrikaanse muziek een Ierse jig en begon, zonder enige moeite met de maat, aan een lange Ierse ballade, waarvan de vertaling mij grote moeilijkheden zou kunnen bezorgen, want hij was een groot improvisator, en vroeg nooit iets aan de censor. De arme Spanjaarden zaten er niet begrijpend bij, maar dat het leuk was hadden ze wel in de gaten, en van hem hielden ze. Het café was zijn leven, of dat nu in Spanje was, of in Londen, of in Dublin, dagen bracht hij er door, verhalen verzinnend en vertellend en zingend.

Het duurde twee jaar eer ik hem terugzag. Ik had van de Nederlandse Comedie de opdracht om zijn stuk The Hostage (De Gijzelaar), te vertalen - en omdat het volzat met duizend en een Ierse grappen en toespelingen wilde ik het eerst in Parijs gaan zien, waar het met Engelse acteurs werd opgevoerd in het Théâtre des Nations. Behan had toen al de vrolijke gewoonte ontwikkeld om als er ergens een stuk van hem gespeeld werd vanuit Ierland over te komen, en uit de zaal mee te roepen en te zingen, het toneel op te komen en op allerlei andere manieren groot rumoer te veroorzaken. In Parijs maakte hij geen uitzondering. Hij was er - en publiek en acteurs hebben het geweten. In de pauze stormde hij over de gangen met zijn kolossale lichaam in een gabardine regenjas, zag me, pakte me beet en zei: ‘Jij was die jongen die op de ding dong speelde’ en rende toen midden tussen het verkeer de straat op gevolgd door zijn vrouw en de Engelse regisseuse Joan Littlewood, die de

[p. 98]

grootste moeite hadden om hem weer in het theater te krijgen. Na afloop van het stuk sprong hij het toneel op, gaf het orkest een melodie aan, danste een Ierse huppeldans en begon zich uit te kleden. Toen hij aan zijn broek toe was, zakte het doek plechtig over de zoveelste Ierse avond.

Het is daarna niet anders geweest. Eén keer, toen de dokters hem nog maar achttien maanden gaven heeft hij de drank voor het laatst plechtig afgezworen, maar al gauw waren de bekende verhalen er weer, en nu is hij dood. Een Engelse krant schreef: ‘Te jong om te sterven, maar te dronken om te leven.’ Ik denk dat de acht jaar gevangenis, toen hij nog maar een jongen was, er niet vreemd aan geweest zullen zijn. Maar hij was - zie zijn stukken - niet rancuneus of bitter. De boeken, de stukken en de legende die hij achterlaat zullen nog ons jaren bezighouden. Ik ben zelden vrolijker geweest in een theater dan bij de geniale chaos van De Gijzelaar. Ik had graag meer stukken van hem gezien, maar het is nu eenmaal zo! Hij heeft zijn vreemde zelfvernietiging voltooid en zijn rechtmatige plaats in de Ierse sage ingenomen.