Een nacht in Tunesië

[p. 45]

Een held van deze tijd

[7 augustus 1963] In Paris Match van vorige week staat een aantal foto's van dr. Ward. Op één ervan zit hij links op de voorbank van een auto. Hij is zojuist vrijgelaten, en een aantal vrienden komt hem halen om te gaan eten. Achter het witte stuur aan de rechterkant zit een jongen met donker haar in een grofgeruit tweedjasje. Tussen hem en Ward in zit een meisje dat niet in de camera kijkt. Met een smalle hand schikt zij iets aan haar haren. Ward, naast haar, draagt een zwarte trui en een wit, open hemd. De gelijkenis met Gerard Philipe is opvallend, vooral door de lach, en misschien ook omdat op deze foto het haar van Ward niet te zien is. Hij kijkt ook niet in de kamer maar lacht ergens anders heen. De foto daaronder heeft alweer een andere lach, niet zozeer angstig als wel afwachtend. Hij staat met een glas in de hand voor een aantal van zijn slechte portretten. Aan de bovenkant van de bladzij verlaat hij, nu in een grijs, onopvallend pak, de rechtszaal. De muren van het gebouw zijn gemaakt van grote grove stenen, waarin als versiering onregelmatige gaten zijn aangebracht, zoals in sommige koeksoorten. Voor de muur lachende mensen en een agent met een helm wat scheef. Een bronzen bord: Central Criminal Court.

Hij loopt langs de mensen en ziet niemand. Het publiek lacht zonder uitzondering naar hem. Op de tegenoverliggende pagina een kleurenfoto. Met voorzichtige vingers kneedt hij de rug van een onbekende patiënt. Een blauw laken is wat teruggeslagen. Ward draagt een donker pak met zeer korte revers en lacht niet. Twee andere foto's laten hem thuis zien: één in zijn woonkamer, lezend, en één in een breed bed. Hij ligt geleund

[p. 46]

tegen twee kussens en leest een krant. De kap van de lamp naast hem is van een andere kleur rood dan de brede banen bijna purperen zij die in een hoge, gouden antieke lijst gevat naar beneden stromen. De laatste foto is de moeilijkste om te beschrijven. Er staat niets anders op dan zijn gezicht, in kleuren. Hij is van te dichtbij opgenomen en daardoor waarschijnlijk wat vertekend. Als ik mijn gezicht er even dicht naar toebreng kijk ik op een bruin-rozeachtige vlakte, huid, een beetje korrelig. Uit het gezicht steken twee lichtblauwe ogen, heldere, koude gaten. Het lijkt of zich achter de huid alleen maar oog bevindt. Met die ogen kijkt hij intens in de camera, maar er zit geen enkele vorm van antwoord in deze foto. Hij blijft rechtstreeks kijken, en degene die naar hem kijkt blijft niets zien.

Maar wat zou er te zien zijn? Het simpele antwoord dat de kranten, sommige getuigen, en de aanklacht hem hebben toegediend zal hem zeker niets gezegd hebben, zoals ze ook het volk, die merkwaardige computer, niets gezegd hebben. Zijn dood heeft niet iets gesloten, maar iets verder opengemaakt. Het is waarschijnlijk onverstandig meer van deze zaak te willen dan er was, meer tragiek, of meer betekenis, of meer raadsel, of nog meer sensatie - maar drie maanden geleden bestond dit gezicht eenvoudig niet, en nu bestaat het weer niet meer, maar op een andere, definitievere manier. Hij wist misschien niet wie hij was, maar hij kon zichzelf sociaal vrij aardig uitrekenen, omdat hij, in de wereld waarin hij leefde, de gegeven waarde kende van de mensen waarmee hij omging. De enige volstrekt onduidelijke waarde was hij zelf.

's Middags de rug van een eerste minister of een prins kneden en 's avonds die van weer heel iemand anders en

[p. 47]

met volstrekt andere doeleinden, veronderstelt een razendsnel heen en weer reizen door een groot aantal verschillende werelden, en de maskers die daarbij horen. Er is geen twijfel aan of hij heeft van die statuswisselingen en het grootscheepse toneel dat daarbij moet horen genoten. Dat hij de beschuldigingen, zoals die in het proces naar voren kwamen niet begreep op de manier waarop ze naar voren kwamen is ook duidelijk. Hijzelf had bedacht dat ‘hij de klassen samenbracht, het makkelijker maakte voor sommigen om onneembare standen-barrières te nemen’ en zoals de Observer schrijft: ‘Het schijnt nooit bij hem opgekomen te zijn dat anderen hem anders zouden zien - zoals de jury hem zag bij zijn proces.’

Waarom heeft hij zelfmoord gepleegd? Omdat hij niet gevangen wou zitten, in ieder geval, en ook omdat hij zich in de steek gelaten wist en zich bedrogen voelde door sommige van de getuigen waarvan nu wordt aangenomen dat ze logen. Maar er moet meer zijn.

Het bleek dat de man die hij dacht die hij was, niet bestond. De Poolse schrijver Gombrowicz zei een paar maanden geleden in een interview ‘iedereen heeft met deze twee dingen in zichzelf te maken - zijn intieme “onvolwassene” (hij gebruikte het woord morveux, snotneus), een wezen dus met een ongecoördineerd, vaag, in voortdurende verandering verkerende bewustzijn, en aan de andere kant het “gezicht” het masker dat ons door anderen, de omstandigheden en vooral ook door onze eigen “onvolwassene” wordt opgezet omdat die wil ontkomen aan zijn vage, onrijpe staat. Het “gezicht”, zegt hij, “domineert de samenleving”. Het is noodzakelijkerwijze en onontkoombaar vals.’ Ward was het principe van de bewuste, bedoelde onvolwassenheid, opererend

[p. 48]

in de wereld van de ‘gezichten’. Zo zijn er tienduizenden, of misschien wel miljoenen, die wat Gombrowicz ‘dat andere doel’ noemt, nastreven, ‘een geheimer doel, niet gericht op het absolute, de waarheid, rijpheid, de harmonie, maar op het onvolmaakte, het inferieure, de onrijpheid...’ In weinig gevallen zal de breuk met de wereld van ‘de gezichten’ zo heftig zijn dat men er aan sterft. Maar er zijn ook maar weinig mensen die zozeer in twee werelden leven als deze vreemde Engelse dokter van wie we misschien nooit gehoord zouden hebben als niet een ‘gezicht’, of liever gezegd een minister zich evenzeer in zijn richting bewogen had als hij de ‘gezichten’ zocht. Zo werd hij in drie maanden een negatieve ‘held van deze tijd’.

Ik zal een plank op de boekenkast voor hem vrijmaken.