Een nacht in Tunesië

Stamverwanten

[23 juli 1963] Je kunt moeilijk zeggen dat het Zuidafrikaanse probleem voor veel Nederlanders een tragisch dilemma is. Voor zover men er een mening over heeft, ligt die in de buurt van ‘ze pakken het zo ontzaglijk stom aan, dat krijgen ze nog een keer op hun brood’. Hoe dat precies zal gebeuren wil men zich liever niet voorstellen; dat het bloedig en verbijsterend zal zijn, wordt aangeno-

[p. 42]

men. De onafwendbare gebeurtenissen, die als een gedeeltelijk zelfvervaardigd noodlot boven de Zuidafrikaanse blanken hangen, interesseren ons, maar interesseren ons niet bovenmate. Of dat nóg het geval zal zijn als die tijd eenmaal daar is, vraag ik me af. Herhaaldelijk doen de Zuidafrikaners een beroep op onze, speciale Nederlandse solidariteit op grond van ‘stamverwantschap en volksgenootschap’. Deze beroepen worden nu met groot gemak terzijde geschoven, maar het is niet onwaarschijnlijk dat er een groot aantal mensen in Nederland rondloopt, te goeder en te kwader trouw, die in een uur van gevaar die stamverwantschap plotseling zal aanbreken als een lang bewaarde voorraad, al was het maar om eigen angst en onlust te spuien.

Dat die stamverwantschap niet helemaal onzin is, bewijst een brief in De Telegraaf van gisteren, van een zekere dr. Nicolaas Abraham Coetzee uit Waterkloof, Pretoria. De inhoud bestaat uit de bekende opsomming verontschuldigingen van de apartheidspolitiek. Die verontschuldigingen kenden we al, maar het valt niet te loochenen dat de brief in een soort Nederlands gesteld is, dat wij woord voor woord kunnen lezen. Dat Nederlands is daar gedurende drie eeuwen zorgvuldig bewaard, en wordt ons nu, vergezeld van een groot aantal voor ons onaanvaardbare ideeën, opgediend als stamverwantschap. De Telegraaf heeft daar nog het hare toe bijgedragen: het artikel is verlucht met twee foto's, een van een molen, dat zijn wij, en een van een groep wild dansende negers, en dat zijn zij dan juist niet. De bedoeling is waarschijnlijk dat de molen tegen die negers verdedigd moet worden, want anders gaat de hele westerse beschaving met een grote knal ten onder. Daar wordt

[p. 43]

erg over geklaagd, in die brief, over de beschaving. ‘Oor 'n periode van tien geslagte het ons voorouders hier in Suid-Afrika die lig van die beskawing uitgebou, hier het 'n blanke gemeenschap vergader, wat die westerse lewenswijse en kultuur hier gevestig het.’ Het is niet mijn bedoeling om op de ‘standpunte’ te snieren. Het heeft geen zin meer, zoals ontzenuwen, bestrijden, ironiseren en beledigen geen zin meer hebben. Als iemand zegt dat hij onder ‘tien geslagte beskawing’ iets anders verstaat dan het Zuidafrikaanse wetboek, zal hij altijd terugkrijgen dat de situatie in Zuid-Afrika met niets en nergens te vergelijken is. De waarheid is, dat niemand dit de Zuidafrikaanders bestrijdt. De situatie is gecompliceerd, moeilijk, misschien wel onoplosbaar, en dat wil dan zeggen onoplosbaar op een ‘redelijke’ manier.

Wat de rest van de wereld Zuid-Afrika verwijt, is niet dat het een probleem niet heeft willen oplossen, maar dat het gedacht heeft dat het probleem zichzelf wel zou oplossen, of liever, dat het helemaal nooit een probleem gezien heeft. Daarom doet het appèl aan de Hollanders, aan het eind van de brief, in beperkte mate tragisch aan. ‘Ons groet ons Bloedverwante in Holland, ons kom van een gemeenschaplike Germaanse stam. Ons vra dat hulle die aanslae van die oosterse en zwart nasies teen die westerse kultuur sal probeer teenstaan, en nie dit sal aanhelp nie.’ Wel, ons groet ons bloedverwante terug, maar wat kunnen we verder doen? Zelfs al zou men een schim van een appreciatie voor de Zuidafrikaanse moeilijkheden willen opbrengen, dan blijft daar nog altijd de desastreuze, op zelfvernietiging gerichte arrogantie waarmee onze stamverwanten die moeilijkheden hebben willen oplossen. De ellende die ze vastberaden

[p. 44]

voor zichzelf aanrichten, onder het mom van de enige oplossing, zal hier niet met ‘zie je nou wel’ en ‘we hebben het altijd wel gezegd’ worden ontvangen. Daarvoor zijn er in Zuid-Afrika toch nog te veel mensen, die ook onze taal spreken, die geprobeerd hebben een redelijker oplossing voor het probleem te vinden dan terreur, wetsverminkingen, huisarresten, verbanningen, racisme, executies en verbitterde zieke koppigheid. De Telegraaf zou er beter aan doen die mensen aan het woord te laten. Zuid-Afrika is het punt waarop terugkeer nog mogelijk is misschien allang gepasseerd. Het op die verdere, noodlottige weg nog vergezellen met een schijn van sympathie is verkeerd, zelfs al voelt men verwantschap. Want die dat werkelijk voelt kan alleen maar medelijden hebben met een land dat zichzelf vernietigt en denkt dat het ‘de anderen’ zijn die het doen. Volgens kenners is Zuid-Afrika militair voorlopig nog sterk genoeg om het tegen de Afrikaanse naties op te nemen. De kleine wapens die het van de westerse landen niet meer krijgt betrekt het nu uit de Oosteuropese landen, zoals het verlies van handel met het Westen in het Oosten, zelfs in China wordt gecompenseerd, en dat wil wat zeggen voor die de waarde van scheldwoord ‘communist’ kent in Zuid-Afrika. Dr. Coetzee spreekt in zijn brief met nostalgie over ‘Algerië, Kenia en andere Afrika State’. Dat de les van die gebeurtenissen voor de Zuidafrikaanse blanke bijna onverteerbaar is kan ik me voorstellen. Maar het is de enige les die er nog gegeven wordt.