Een nacht in Tunesië

Nefta, de laatste oase

[Nefta] Bij daglicht is Tozeur zandkleurig. Ik loop naar de rand van de oase en zie een bord: Nefta 25 kilometer. Als we eruit rijden zien we aan twee kanten van de weg mannen met groene wagentjes bezig water in het zand te gieten voor palmpjes die onder grote dode palmbladeren beschermd staan. Cooperation le Palmier staat er op die waterwagentjes, de mannen die erbij staan staren ernstig naar de auto. Na twee minuten is er al niets meer.

De weg is recht, een zwarte lijn tussen twee oneindige landschappen zand. In de verte, rechts, zie ik hoge, zwarte, langzaam bewegende voorwerpen - een kudde kamelen. Links ligt de Chott el Djerid, een blinkende plaat, als een luchtspiegeling, water in de woestijn, maar zout, kilometers en kilometers zoutmeer waar de onzichtbare, achter zinkkleurige wolken verborgen zon toch een hard, weerkaatsend licht op blijft smijten, zodat het nu zelfs pijn doet aan onze ogen, elke keer dat

[p. 24]

wij er naar kijken. We denken dat er een bootje op vaart, maar dat is natuurlijk onzin: als we uitstappen is het er ook niet meer, is er alleen nog maar geen bootje op een binnenzee zonder vissen in een landschap zonder mensen. We rijden, de zwarte streep rent ons tegemoet. Eén keer staat er een bord naar links met een plaatsnaam, maar hoever we ook kijken, er is niets te zien en het spoor loopt verloren in de woestijn.

Nefta. Afrikaanser dan Tozeur. We rijden er wat doorheen, door wat zijn het, middeleeuwen? Ik zie een melaatse met een stok, ik zie drie mannen in een verworpen houding tegen een muur liggen, en een vrouw tegen die zelfde muur staan, zij leunt er met haar hoofd tegen, de rest van haar lichaam niet, het is alsof ze met haar hoofd aan die lemen muur is vastgezogen.

We zetten de auto ergens neer en horen het harde, fanatieke geluid van trommels. Op datzelfde ogenblik komen twee mannen in boernoes de hoek om, met lange stokken slaand op brede, strakgespannen trommels. Een derde loopt achter hen, met een hoorn, een fluit, ik weet het niet want hij speelt niet. Zij worden gevolgd door een troep kinderen, deze rattenvangers, totdat zij bij een andere hoek blijven staan, zich naar het publiek opstellen en iets roepen, wat? we zullen het nooit weten.

Teruglopend komen we in de eigenlijke oase, een tuin waarin water murmelt en kabbelt en mannen op blote voeten door de lage beken waden alsof daarbuiten niet alles droog is en leeg. Drie kinderen beginnen ons te volgen. Hun vader, die langs de weg de schubben van een palmboom aan het hakken is, roept dat ze terug moeten komen, maar ze blijven achter ons aanlopen, en als de vader uit het gezicht is houdt de oudste, een mooi meisje van een jaar of acht ons tegen en zegt, Madame, Mon-

[p. 25]

sieur, en wijst met een vinger naar de bomen en het water, en zegt: l'oasis. Ja, de oase, zeggen wij, maar we mogen nog niet verder lopen. Ze wijst op een laag lemen huis en zegt ‘notre maison’ en dan komt het allemaal, de hemel, de weg, de dadels, de kameel, en wij knikken en de kinderen knikken ernstig terug en zo wandelen we tussen die plotselinge, bijna pathetische overvloed. Een oase, een tuin in de woestijn die al meer dan duizend jaar bestaat, en waarna de wereld ophoudt, omdat er daarachter alleen nog maar woestijn is, geen weg meer naar het zuiden, alleen nog maar een spoor naar de Algerijnse grens, Bir el Asli, Bordj Chouchet el Yhoudi, geel is het op de kaart, en na Nefta is het ook werkelijk geel.

We blijven daar een tijdje staan, hierna zullen we niet verder gaan. Achter ons ligt het Afrikaanse dorp, voor ons niets meer, wat mannen in tenten met geiten. Ik raap wat stenen op en gooi ze weg, en heb dezelfde sensatie die ik een paar jaar geleden had in M'Hammid, in Marokko, de laatste grenspost voor Mauretanië, die van aan de oever van de zee te staan, erin lopen even krankzinnig als het water inlopen, een zee die pas veel verder, in het werkelijke Afrika weer ophoudt, en daar, aan de andere kant van de woestijn, Timboektoe, zien de huizen er ongeveer zo uit als hier vertelt iemand me later. Daartussen trokken ze heen en weer, de karavanen, door dat volledige niets, decimeters geel op de kaart met in het midden drie woorden Sif es Soumane, en dan draaien we om en proberen het mee te nemen, dat visioen dat maar niet beschreven wil worden, de verleidelijke leegte die hier op deze plaats, en alleen maar hier, een dunne laag leven op zich duldt die er voor ons

[p. 26]

uitziet als de oudheid, en als domme vreemdelingen staan we daar, tussen een harde godsdienst waar we nauwelijks iets van weten en een taal waar we niets van weten, buitenstaanders en toeschouwers, bijna net zo gesluierd als de vrouwen, even onzichtbaar voor hen als zij voor ons. Christus zou de hoek om kunnen komen en iets zeggen of uitdelen of iemand genezen en wij zouden hem niet herkennen, dit is verder dan wat dan ook, al was het maar omdat we er echt zijn - maar dan komen we door een straat waar een school uitgaat, tientallen kinderen in blauwe Franse schoolschorten, ze roepen dingen in het Frans, weg zijn de literaire sentimenten, opzij voor het vijfjarenplan, en we rijden over een plein met een gedenkzuil waarop (omdat Arabieren van rechts naar links lezen) staat 1964-1934, en met die teruglopende tijd in de Europese rug gaan we terug naar Tozeur, naar Gafsa, naar Tunis, een handvol versgeplukte sinaasappels achter in de auto, Ahssent!