Een nacht in Tunesië

De grote moskee

[Kairouan] Het is nog vroeg als we Tunis uitrijden. Bij de grens van de stad staan richtingwijzers, naar Sfax, Sousse, Kairouan en naar Caïro: 3068 kilometer. Rechts liggen bergen, sommige ervan hoog, ze zullen ons een tijdlang begeleiden, maar de weg blijft vlak. Er zijn weinig auto's, af en toe een verloren man op een fiets of op een ezel, het landschap doet nog aan Spanje denken, palmen, cactussen, bruine grond, die later, na Grombalia, rood wordt - rode wintergrond die heel wijd is uitgespreid en waarin mensen werken, in de verte, kleine, bewegende vormen die erop knielen of staan. Grombalia, Enfidaville, daarna komen de steenkleurige dorpen, bij elkaar gekropen hutten, waar in wijde kleren gehulde

[p. 13]

mensen voor zitten. Het land is stil, je weet dat zonder uit te stappen, stil om te zien en stil om te horen, het is een landschap zonder verleidingen, zonder versiering - het ligt er, ontzaglijk oud, en duldt de weg, die zelf ook niets anders is dan weg, geen benzinestations behalve in de plaatsen, geen reclames, geen motels - een spoor van asfalt door een duizendjarig landschap, de ezels en hun berijders hetzelfde gebleven, zij zijn meer het landschap dan ze mij zijn, die naar hen kijkt.

Later, ik weet niet meer waar, komt er plotseling een groot, vreemd verlicht meer. Het is alsof het licht uit het water komt, niet uit de lucht, en, grazend daarbij, een kudde schapen, bijna onzichtbaar in de schapenkleurige grond. De weg maakt nu een bocht en wordt de weg van een kwade droom. Kilometers lang staan er aan twee kanten harde, zeegroene aloës, die met hun gevaarlijke, puntige, rubberen messen naar ons wijzen, het houdt niet meer op, en zeegroen is niet eens het goede woord, het zou asgroen moeten zijn, als dat bestond, een tunnel van scherpe stekels, nergens onderbroken, zodat het lijkt alsof ze steeds dichterbij komen en ons insluiten.

Als we daarna het landschap weer zien is het heel droog. Soms, om de vreemdeling een plezier te doen, zijn alle ingrediënten van wat hij denkt dat het Nabije Oosten is bij elkaar gezet, een oued met laag water, waar hij doorheen moet rijden, palmen, kamelen, steenachtige grond, een bord met een vreemde naam, Bir Djedid, Dar Bel Ouar, El Alem, en terwijl het langzaam bij ons naar binnen trekt rijden we door, cinerama aan alle kanten op de ruiten, naar Kairouan, stad van de grote moskee, tweede stad van de islam.

Het binnenrijden in Kairouan heb ik bijgeschreven op de

[p. 14]

lijst van onvergetelijke gebeurtenissen. Misschien ben ik er ook op de verkeerde manier ingereden, maar ik volgde de dunhouten erepoorten voor de koning van Marokko die er een dag eerder geweest was, poorten met vlaggen en kleuren, maar zonder menigte, die kwam pas later, zonder waarschuwing, maar dan ook totaal. De souks van Tunis waren een verrassing, iets wat me overviel, maar tegelijk iets wat in zichzelf besloten was, een enclave in een moderne, bijna Europese stad. Hier was de schok volledig, zonder overgang reden we een menigte binnen, de felst gekleurde die ik ooit gezien heb, alsof ik teruggesmeten was in de tijd, met mijn belachelijke auto, in een Arabische middeleeuw, waar bij de slagers de kamelekoppen aan de muur hangen, niet één Europeaan meer te zien, een wirwar van djellaba's en boernoezen rond de ramen van de lage auto, gezichten in alle kleuren van kleur, een straat van zand, waarin wij onzichtbaar werden tussen de theedrinkers en de koperverkopers.

Ik ben ver genoeg in Marokko geweest om iets van deze wereld te herkennen, maar na de antieke stilte van het landschap donderde dit als een waterval over ons heen, en nog langzamer dan een ezel reden we er door, een opgetogen tapijtenwever voor ons uit tot aan de winkel van zijn oom, maar we waren te onthutst om uit te stappen tussen de gelooide gezichten, de soldatengezichten, de amandelgezichten en de arendsgezichten - een troep kamelen met lange trotse witte monniken ernaast verlaat de gekanteelde poort waar wij nu inrijden en na lang draaien komen wij door het drijven van het toeval bij het gebouw dat we zoeken, ingesloten in de hoge, dikke muren van de kasba, de grote moskee van Kairouan, meer dan tien eeuwen oud, een bolwerk met muren van sneeuw, daarin een poort, en als je daar doorheen bent

[p. 15]

een streng plein, een van de mooiste op deze wereld - een strengheid die niet afstoot maar omarmt.

Het is maar aarzelend dat we er op lopen, alsof het ijs was waarvan we niet weten of het zal houden. Aan alle kanten zuilengalerijen, en niemand te zien. Het is groot, naakt, leeg, zonder versieringen, een heldere gedachte die veel andere gedachten verdrijft. Alsof het niet mag wenden we ons naar de oostelijke galerij, waaraan de eigenlijke moskee grenst. Er staat een deur open en we kijken erin, en het is alsof je in de zee kijkt, of in de woestijn. Alweer zonder een afleiding staat daar een onbeschrijfelijk helder bos van zuilen. Er komt een koele lucht uitwaaien. De grond is bedekt met rieten matten. We durven niet naar binnen. We zien nog steeds niemand. Dan komt er een zeer oude, in witte wollen lappen gewikkelde oude man naar ons toe en wenkt. Hij loopt op blote voeten. We trekken onze schoenen uit, en nog steeds met schuchterheid volgen we hem, de volmaaktheid in.

De matten zijn erg koud. Hij loopt dwars door dat stenen bos, zonder iets te zeggen, en koerst op een porfieren nis in de muur. Daar staat hij stil en zegt, mihrab en wijst, daar is het oosten, en ik zie de moskee plotseling vol liggende gebogen mannen, naar de mihrab gericht, naar het oosten, naar Mekka - en hij wijst op een zwarthouten hoge trap die in een stoel eindigt, en zegt, les prières, Vendredí, en dan ineens duwt hij ons heel zachtjes naar de minbar, de trap, en de nis toe en zegt fluisterend, maar met een grote intensiteit: touche, madame, touche, monsieur, touche, touche, en gehoorzaam en voorzichtig leggen wij even onze handen op de plaatsen die hij aanwijst en lopen dan weer achter hem aan naar buiten.

[p. 16]

Nog één keer kijk ik om naar die helderheid, en ik heb 't gevoel dat ik iets heel bijzonders moet bedenken om dat te benoemen, maar ik kan niets bedenken dan dat iets wat door mensen gemaakt is eruitziet alsof het niet door mensen gemaakt is, maar ontstaan, of altijd zo geweest, en dan, alsof ik er niet langer tegen kan wend ik me af en loop de in zon gelegde rechthoek van het stille plein op, en de poort uit.

In de smalle, witte straat wachten twee jongetjes op me. Ze pakken mijn handen beet en drukken er iets in, papiertjes. Ik vouw ze open terwijl zij ernstig afwachten. Het zijn hun adressen en namen, en ze willen dat ik ze postzegels stuur als ik weer in Holland, het verste land van de wereld ben. Die briefjes liggen nu naast me, in Arabische kinderhandschriften staat er: Kakri Salem, rue Slimena 13, Kairouan, en Mohamed Abada, grande Mosquée, Kairouan. Ik geef ze een hand en steek de papiertjes in mijn portefeuille en geef ze een hand. Over drie weken? vragen ze, en ik beloof het: over drie weken. Tot aan het eind van de straat blijven ze me nakijken, ernstige, donkere hoofden tegen de sneeuw van de moskee.