Een middag in Bruay

Een Duitse middag

[17 januari 1963] Drie uur in de middag. Onder langwerpige zwepen van sneeuw lopen wij over het lege stationsplein. In de kale, betonkleurige stationshal, waar het naar Oost-Duitsland ruikt, is het nog leeg. Een paar Engelse, Italiaanse en Amerikaanse reporters staan kleumend in die leegte, terend op het gerucht dat Nikita Sergejewitsj Kroesjef om drie uur of om vier, vijf, zes of zeven uur hier zal aankomen. De kou is onvoorstelbaar.

Wij lopen wat heen en weer, voortdurend gevolgd door de nieuwsgierige, soms schuwe en soms agressieve kijkwijzen van de aanwezige Oostduitsers. De hal is prachtig. Aan lange, goudgeverfde lansen hangen de bloed-, rood- en goudkleurige vlaggedoeken die je ook vanuit West-Berlijn, achter de muur, op hoge gebouwen en fabrieken kunt zien wapperen, de vlaggen van de maan, het onbereikbare. Een beetje middeleeuws staan de lansen schuin in de grond, wachtend op een verouderd toernooi. Een arbeider is bezig kleine bloempotten aan te voeren en daarmee het podium te garneren. Kroesjef zal het vast heel mooi vinden. Het is ook prachtig, dit decor voor een Utrechtse schoolopvoering, muren betimmerd met gekleurde doeken, potjes met strakke planten, en in het midden een triplex-achtig spreekgestoelte waarop straks iemand dingen zal zeggen die men meestal op schooluitvoeringen niet hoort.

Een oude man klimt nu achter de microfoons en roept

[p. 147]

ingespannen ‘Eins, zwei, drei!’ Het schalt door de holle ruimte. Achter mij, op hoge grijze stellages zijn de cameramensen van de Oostduitse televisie bezig, grijsachtige mannen met bontmutsen. Zij staan er al vanaf vanochtend zes uur. De kou is nu nergens niet meer. Vooral de Italianen hebben er last van en laten het merken. Ik blijf rondjes lopen en lees de begroetende, opgewekte en aansporende leuzen waarvan niet alleen het station maar ook de hele stad vergeven is. Ganz zu Ehren des sechsten Parteitags dem wissenschäftlichen-technischen Hochstand. Er zijn geen woorden om de houten werkelijkheid die hier heerst op te roepen. Het is een achterlijke, kinderachtige en ouderwetse wereld, maar een wereld die bestaat, en niet voor niets. En het is juist die werkelijkheid, dat opgedroogde begeesterde verleden dat een voorspelling wil zijn, dat de vervreemding aanbrengt. Omringd door flarden gestolde, en daardoor gevaarlijk geworden heilsleer sta ik in deze toekomst, een volmaakte vreemdeling; het is of ik er al een maand sta, of een jaar.

Soms zijn er tekenen dat er iets gaat gebeuren. Duitse officieren geven Duitse bevelen aan Duitse soldaten, een of andere slagorde stelt zich op langs de trap en roept daardoor kleine kolken van menigte op - maar dan verdwijnen ze in een met andere leuzen behangen gat en laten ons weer achter in onze wachttijd. Een Westduitse journalist heeft zich in een triest gesprek begeven met een Oostduitser. Vanaf een meter afstand sta ik ernaar te kijken. Het is een zinloos gesprek. Er loopt door die twee landgenoten een muur waar niets meer, hoogstens kogels doorheen kunnen. Alle gedachten en argumenten ketsen af en komen voor onze voeten op de grond te liggen, voor het oprapen: Globkes en muren, Adenauers en in het water doodgeschoten vluchtelingen, de onophoudelijke

[p. 148]

boete voor het verleden - de buitenlanders staan er omheen, kijken ernaar en zwijgen. Het wordt vijf uur, zes uur. Ineens loopt het vol. De lichten van de televisie gaan aan en beginnen te schitteren: witte gezichten boven leren, Duitse jassen. Groepjes vrouwen met ontzettend rode vlaggetjes. De journalisten, voor wie geen vaste plaats is ingeruimd, raken verspreid en in de minderheid. Een lange rij kadetten komt in ganzenmars naar binnen. Zij krijgen een instructie en beginnen de menigte te kneden. Eerst de ene kant op, dan de andere. Ik word half doodgedrukt tegen de televisie-stellage en word ook daar weer door een soldaat beetgepakt en verder weggeduwd. Als het afgelopen is sta ik tamelijk ver van het podium tussen grote, zware mannen, die hun belachelijk kleine vlaggetjes met vergrote vingers vasthouden. Uit hoog opgehangen luidsprekers komt drenzerige marsmuziek, de ene plaat na de andere. Wat geschreeuw en met vlugge passen komt de kleine Ulbricht met zijn onherstelbare gezicht langs het volk gelopen. Daarna volgen de anderen, Bulgaren en Mongolen, Tsjechen en Duitsers, een hechte groep solide mannen die in kordon de trap bestijgen, die nu al voor de tiende keer door twee oude vrouwen geveegd is. Een rode loper zal de koude weren, een haag kadetten zal het leven beschermen, achter mij roepen Duitsers tegen elkaar ‘Hut ab! Hut ab!’ en ineens een stilte van geen muziek meer en daar komt de kleine, Russische man de trap af, zijn getrouwen omringen hem, bestuurders van een wereld die bij Helmstedt begint en bij Sjanghai ophoudt. De kleine man, het dikke gezicht zeer wit in de kijkende televisielichten zwaait tegen het schreeuwen van de menigte in: Droezjba, droezjba, droezjba! De lucht trilt van de papieren vlaggetjes als van een enorme hitte, een groep Algerijnen schreeuwt

[p. 149]

een eigen welkom, dan slaat plotseling weer een afwachtende stilte neer en het protocollaire begroeten van eerste secretarissen van centrale comités neemt een aanvang - oude, langwerpige titels vervangen door langdurige nieuwe, en niet één wordt er vergeten.

Achter elke naam hangt een spoor van applaus, ik ga op mijn tenen staan en kijk naar die verzamelde staalmeesters op hun verlichte podium. De kleine Ulbricht komt naar voren, wordt gekust, en begint met zijn preutse, Saksische stem een verhaal dat aanhoord wordt. Daarna spreekt Kroesjef zelf. Er is geen twijfel aan of bij de partijgangers die hier in de hal staan is hij populair. Het is ook moeilijk om aan de indruk van die stem te ontkomen. Hij is zwaar en archaïsch, rolt, betoogt, overreedt, bespot, vertelt, dreigt. De jammerlijke hoge stem van de vertaler daarachter zet rode, Duitse strepen onder de rede. Plotseling denk ik, kijkend naar mezelf tussen deze menigte, waarvan niets mij onderscheidt dan de snit van mijn kleren, dat ik net zo goed hier had kunnen staan en schreeuwen en een Duits lied zingen en partijganger zijn - en ik zie mijzelf als menigte zoals zij zich nooit meer kunnen zien, menigte omdat ik aanwezig ben en help een hal te vullen zoals zij hem vullen, en alleen al door het kijken en het luisteren naar dat beladen Duitse geschreeuw ontstaat een gevoel van belachelijke eenzaamheid, en van angst voor een wereld die zo ontzettend bestaat dat wij er nauwelijks meer mee te maken hebben. Als ik buiten kom sneeuwt het nog steeds. Tegen het wit van die sneeuw op het lege plein staat een lang touw officieren afgetekend. Met een omweg door donkere, doodstille straten waarin nu zwarte vlaggen hangen, kom ik bij mijn auto. Een half uur later ben ik in het Westen. Zo gemakkelijk gaat dat.