Een middag in Bruay

[p. 104]

Een vrijdag in Rabat 1960

[1 maart 1961] Het is minder dan een jaar geleden, een vrijdagmorgen, in Rabat. Ik sta op een lage, groene heuvel. Elf uur in de ochtend is het, en om twaalf uur precies zal Sidi Mohammed Ben Joessoef, sultan van Marokko van zijn paleis naar de moskee rijden. Zon is er genoeg en het helle witte licht schittert tegen de muren van het paleis. Op de wegen er naar toe wordt het steeds drukker en uit de menigte, die al uren zit te wachten, klinkt een vrolijk geklater en gemurmel en af en toe gerekte schreeuwen van verkopers van snoep en vruchten. Ik ben gaan zitten achter de denkbeeldige demarcatielijn die oude doorgroefde soldaten van het Marokkaanse leger tussen het publiek en de ‘officiële ruimte’ hebben getrokken en vanaf dat plaatsje kan ik zowel het paleis als de moskee zien.

Het wachten duurt lang, langzaam loopt ook het grote plein beneden vol, de heldere en doffe kleuren van djellaba's, kaftans en uniformen trillen door elkaar in het verbijsterende licht. Nerveuze zwarte auto's rijden heen en weer om geheimzinnige boodschappen door te geven aan paleiswachten. Het geduld van de menigte wordt langzaam uitgerekt en tenslotte beloond door een wonderbaarlijke optocht: een orkest dat de geur van een andere eeuw meedraagt, gevolgd door een imperiaal gezelschap rechtopzittende lansiers op wilde paarden, die over het plein uitzwermen en een lange haag gaan vormen van het paleis naar de moskee. Het orkest (geweldige rode broeken, onderaan de enkel dichtgeknoopt met hele kleine knoopjes, sneeuwwitte jasjes, rozenrode fezzen) komt vlak onder me te staan en speelt plechtige wijzen, terwijl het onbeschaamd wordt afgegraasd door de in-

[p. 105]

halige camera's van westerse toeristen die op een bevoorrecht plaatsje zijn neergeplant, alsof het hún koning was. Het twaalfde uur van de dag glijdt voorbij zonder dat er iets gebeurt. De lansiers blijven rechtop en onbeweeglijk in hun zadel zitten, de lans omhooggetild, een half uur, een uur.

En dan, plotseling gebeurt het. De poort van het paleis gaat open en een grote groep mannen, edelen, stamhoofden, bestuurderen in ongelofelijk witte djellaba's stroomt naar buiten, onmiddellijk gevolgd door de koets waarin Mohammed v, ernstig kijkend, en af en toe zachtjes wuivend naar zijn onderdanen, de korte afstand naar de moskee zal afleggen. Op hetzelfde ogenblik breekt de heksenkermis los. De duizenden aanwezige vrouwen zetten een gorgelend en hoog keelgillen in dat het Arabisch equivalent is voor het bedaarde handgeklap dat wij vorstelijke personen op hun doortocht toedienen. Het gegil lijkt op de aanvalskreten van Indianen uit cowboyfilms en het blijft duren tot de sultan in de moskee verdwenen is. Dan wordt het plotseling doodstil en even later klinkt zijn stem, galmend en elektrisch uit twee Philips-luidsprekers boven in de toren. Het is een trage, gerekte stem die eenzaam en zwervend over de grote pleinen vliegt, rondcirkelend boven het volk waarvoor hij van Allah voorspoed en bescherming afsmeekt, zoals altijd, op elke vrijdag, elk jaar van zijn lange regering, behalve de twee jaar dat hij door de Fransen verbannen was naar Corsica en Madagaskar en een oude, schuifelende marionet in zijn plaats regeerde over de Berbers van de woestijn en de bergen en de Berbers en Arabieren in de steden.

Het bidden duurt niet lang en de Marokkanen wachten gespannen op de terugkeer van hun koning, van wie ze houden. Ik ren door het dikke gordijn van de hitte de

[p. 106]

heuvel af en zoek een plaats zo dicht mogelijk bij de moskee. Het gegil is hier werkelijk alsof alle apachen een aanval gaan doen op Fort Sioux. Het heftige geschreeuw der verkopers van felgekleurde beeltenissen van de sultan en het koperen gejammer van de van onder tot boven met bellen behangen waterverkopers klinkt daar wild doorheen. Een rijknecht leidt een prachtige, opgetuigde schimmel naar de koning, en die stijgt op en rijdt weg. Hij kijkt nog steeds ernstig, lacht nauwelijks. De edelen, priesters, kaliefs, sjeiks, hovelingen die voor hem uitkomen praten zachtjes en deftig met elkaar over de moeilijke zaken die het sjerifijnse rijk beroeren, en daarachter stapt hoog en wit het paard, omzwermd door mannen, die attributen dragen en een hoge paarse parasol boven het hoofd van de koning houden. Af en toe kijkt hij opzij, over de menigte, en één keer kijk ik daarbij even in zijn gezicht, intelligent, wijs, een beetje geheimzinnig. Achtervolgd door een branderig gevoel van er niet bij te horen zoek ik tussen de vrolijke, opgetogen, lawaaierige Marokkanen de weg terug naar mijn hotel, onder mijn arm een opgerolde tekening van Mohammed v en zijn zoon, Moelai Hassan, een naam waaraan voor mij geen prettige herinneringen verbonden zijn.

Op mijn lange ritten naar het zuiden, door de Atlas, naar de Sahara was het telkens hetzelfde: lange latten met spijkers over de weg, politie, pascontrole, af en toe arrestaties. En naarmate we meer de woestijn naderden, in de Atlas, bij Ouarzazate, bij Agdz, uitstappen, de handen omhoogsteken in de kale hitte van de middag en zo staan en aan den lijve op wapens onderzocht worden. Waarom? Het is me uitgelegd, verschillende malen, de prins is gehaat, de prins heeft veel tegenstanders, er zijn aanslagen op de prins gepleegd, de daders, zijn tegen-

[p. 107]

standers, worden gezocht, door het hele land. Nu is de prins koning. En hij heeft het leger achter zich. Maar het getij van de Istiqlal en van de wiskundeleraar Ben Bakra is niet zo rechts en zo westelijk als dat van Moelai Hassan. Zijn vader heeft dat, vooral in het laatste jaar van zijn regering, goed begrepen. Hoe goed Hassan ii het begrijpt zal de reiziger gedeeltelijk kunnen opmaken uit de hoeveelheid lange latten met spijkers die al dan niet tussen Tanger en Mauretanië op de weg zullen liggen.

En sindsdien? Algerije onafhankelijk en een eindeloze reeks intriges en verschuivingen in de Arabische en de Afrikaanse wereld. Hassan regeert nog steeds. Moraal: al sta je vooraan bij het paleis, de foto's van drie jaar later kun je toch niet zien.