Een middag in Bruay

Schotse dagen: De ruimte in

[6 september 1962] Laatste dag van de heksenkermis. Mengsels van baldadigheid en vermoeidheid. Dit congres is langzamerhand in Edinburgh een tamelijk beruchte aangelegenheid geworden. Aangevallen door de bbc, door sommige kranten verdedigd, elke dag stampvol. Het neemt dan ook gehoorzaam alle gedaantes aan die openbare artistieke manifestaties van deze orde van grootte kunnen aannemen: paddestoelachtige mislukking, ambitieuze poging, som van nobele verworvenheden, semi-religieuze manifestatie, zoek maar uit. Ik houd het er op dat het een enigszins krankzinnige, maar geen zinloze affaire is, te verdedigen onder het motto: je hoort nog eens wat.

De laatste dag was de dag van William Burroughs. Dit magere, calvinistische standbeeld was de beroemde grote onbekende van deze conferentie. In Engeland verboden was hij voor het publiek een blinde vlek, opgevuld door een magere man in een palmbeach-pak, waarboven het gezicht van de president van een onbestaanbare natie, en dat alles omhangen met velerlei legendes.

Misschien kom ik op de vergelijking ‘president’ omdat hij sprak als een president. Niet staande, zoals de meesten, maar zittend aan de groene tafel, onaangedane keelge-

[p. 101]

luiden wegduwend door de kleine microfoon voor hem, die zijn bedoelingen, een oorlogsverklaring, indrukwekkend genoeg overbracht. Hij betoogde dat de oude concepties van tijd en ruimte niet langer geldig zijn, en prees in dat verband Lawrence Durrell die in zijn Alexandria-kwartet geprobeerd heeft een roman te schrijven volgens ‘Einsteiniaanse’ principes. In het geval van Durrell komt het neer op drie delen ruimte en een deel tijd, genaamd een continuum, en alhoewel Vrienden van Einstein beweren dat het wat de theorie betreft niet zo gek veel met E. te maken heeft is het een grandioze prestatie, zei Burroughs.

Maar daar gaat het nu niet over. Burroughs heeft, op weg naar de ruimte, zijn eigen methodiek ontwikkeld, de ‘invouwmethode’. Je neemt een pagina tekst, vouwt die, legt hem tegen een andere gevouwen pagina tekst en maakt zo een totaal nieuwe pagina van de twee halve door ze samen te lezen.

Deze verklaring ontlokt aan de verzamelden een licht gegiechel. Maar het stenen stemgeluid gaat door, niet in het minst gestoord. ‘Dus, de helft van pagina 1 vormt met de helft van pagina 100 een nieuwe pagina, laten we zeggen bladzijde 10 - en dat zal de schrijver in staat stellen om vooruit en achteruit te bewegen in de tijd, pagina 10 gaat tegelijkertijd terug naar pagina 1 en vooruit naar pagina 100.’ Hij laat weten dat dit principe in de muziek en de film allang wordt toegepast, en doet tegelijkertijd de mogelijkheid aan de hand om dit procédé tegelijkertijd op het werk van meerdere auteurs toe te passen, levenden en doden. Door een hekelende vragensteller gedwongen legt hij met het geduld van een kerkvader uit dat waar hij het over heeft een uitsluitend technische kwestie is, en dat de resultaten van die techniek in ieder

[p. 102]

geval afzonderlijk beoordeeld zullen moeten worden.

‘Een ding is zeker: de mensheid kan niet het ruimtetijdperk in zonder haar uitdrukkingsmiddelen aan een grondig onderzoek te onderwerpen, subs. ze aan die nieuwe tijd aan te passen, wat wil zeggen: ze veranderen, en totaal.’

De man met de blauwe tulband tilt zijn bebaarde gezicht wanhopig op naar de voorzitter van de dag en vraagt of hij wil vragen of mijnheer Burroughs het serieus meent. Burroughs draait zijn hoofd van twintig eeuwen ascetisme naar mijnheer Singh (zo heet de tulband) en zegt ‘natuurlijk ben ik serieus’, en gaat door. Daarna, klein, solide en zittend op een onzichtbare berg, Lawrence Durrell. Hij vertelt dat er op kleine afstand van waar wij zitten een computer van de universiteit bezig is met het schrijven van sonnetten, en daar tegen Kerstmis mee op zal houden om aan zijn eerste roman te beginnen. Met een klein gebaar van zijn stevige, nauwelijks bewegende handjes trekt hij nu de Franse ‘nouveau roman’ op tafel: dat is ook een vorm van elektronisch samenstellen: ‘de relativiteit onderzoeken door middel van discontinuïteit.’ Ook dit wordt gehoorzaam door de galerij opgegeten, en er zijn geen Fransen om het tegen te spreken. Eigen schuld. Durrell was het in ieder geval eens met Burroughs toen hij zei dat de schrijver zijn eigen ‘kosmologie’ moet uitvinden om het ‘totale wereldbeeld’ van het verleden te vervangen dat zijn tijd in deze tijd nu wel gehad had. En overigens was het duidelijk dat hij nu vond dat iedereen maar weer eens naar huis moest om wat te gaan schrijven, en dat waren de meesten van zijn collega's, moe van hun onspeelbare rollen als forumbeelden, wel met hem eens. Norman Mailer, nog steeds wiebelend en zwaaiend vanuit flinke heupen, vond dat deze ‘ma-

[p. 103]

chine-tijd’ genoeg uitdaging opleverde voor elke hedendaagse schrijver. Hij uitte een diepe afkeer voor plastic die nogal kinderachtig aandeed voor zo'n groot schrijver, en dacht dat de toekomst van de roman lag in een tamelijk spookachtige, bijna sinistere relatie met het materialisme. Daarna wilde hij een persoonlijk gesprek beginnen met de communistische Zuidslavische gedelegeerde, maar dat verliep in slecht Frans en een zich traag voortslepende kortsluiting. Grieken, Israëli's, Engelsen, Goden en Helden dwaalden voor het laatst over het houten forum, weglopers borduurden mooie grote lege plekken in de zaal, de Franse damesschimmen in het glazen vertaalhok vertaalden de laatste gevleugelde woorden, en daarna stortte de ontzaglijke vogel neer, ‘de bijeenkomst van de Clan’ was geëindigd, de goudvissen mochten naar huis, aan het werk.

Maar wie heb ik vergeten? De onvergelijkelijke Niccoló Tucci, met zijn brief aan alle Staatslieden ter Wereld, die begon met ‘Geachte Mijnheer de Staatsman...’ en ook:

Zijn tweede bewaarbare uitspraak: ‘De toekomst is iets uit het verleden’, wat voor hem wel waar zal worden.

Tot slot de catechismusvraag van Kuhswant Singh (1915), romancier uit India aan Lawrence Durrell:

Singh: Zijn er meer dan vier dimensies, mijnheer Durrell?

Durrell: Natuurlijk zijn er meer dan vier dimensies, mijnheer Singh (en vervolgens met ijskou in de ogen:) en elke oude Chinees had u dat kunnen vertellen.