Een middag in Bruay

Schotse dagen: Babelse dagen

[5 september 1962] De derde en de vierde dag. Conferentie over censuur en over engagement. Wij zijn weer als monniken in de zetels gekropen, het is nooit anders geweest, een leven lang zitten wij hier in deze door winden en regens bevangen noordse landstreek en hebben het voor het zeggen. Uit de warwinkel van in en uit elkaar zwaaiende argumenten zal ik proberen er een paar te noteren - weinig zout gewonnen uit acht uur elkaar tegenspreken en nazeggen. Iedereen was tegen censuur, zowel morele als politieke, die trouwens door verschillende sprekers (Norman Mailer) als een en hetzelfde ding werden beschouwd. Dezelfde Mailer was van mening dat vooral de morele censuur er is om de zeden niet te doen verzwakken en op die manier de natie (de Amerikaanse of elke andere) ‘gezond’, sterk en dus eventueel krijgshaftig te houden. Andere sprekers kwamen onmiddellijk met voorbeelden van het tegendeel, homoseksualiteit in Sparta, zedenbederf in Japan en het debat verzandde in steeds nieuwe halfwaarheden, allemaal even hard door het publiek beklapt.

William Burroughs, een van de weinige aanwezige directe slachtoffers van de censuur (zijn boeken zijn in Amerika verboden) legde een zienswijze op tafel die aan-

[p. 97]

zienlijk verder ging: de censuur als komplot, economisch en politiek. Aan de ene kant wordt het volk zogenaamd door de censuur beschermd, aan de andere kant opzettelijk bedorven en verziekt door de verborgen seksuele prikkels in de reclame en de televisie. De Totale vrijheid wordt het volk onthouden, betoogde hij, omdat ze gefrustreerd moeten blijven, want anders kopen ze een aantal artikelen niet meer die bijna uitsluitend verkocht worden juist via het misbruik maken van die kunstmatig gecreëerde frustratie. Ook de opschudding over deze zienswijze kwam in de distels terecht, want de oude heer Miller, kampioen der Gecensureerden ging op de praatstoel zitten en vertelde de ademloos luisterende menigte dat ze zich niet zo druk moesten maken en gewoon altijd doen waar ze zin in hadden want daar ging het toch maar om en dat als hij het allemaal van tevoren geweten had die drukte over de censuur, nou, dan had hij die boeken niet eens geschreven, o zo. Het publiek was dolblij met dit hoofdstukje vitaal en makkelijk denken en onmiddellijk bereid om alle economische en politieke implicaties te vergeten. Maar dan hadden ze buiten Djilas gerekend. Een van de meest indrukwekkende leden van het congres was Erich Fried, een kampioen op het gebied van de Oost-West-relaties, een van die zeldzame mensen die zonder daar zelf verrukt van te zijn een soort observatiepost in het midden kunnen innemen van waar ze beide kanten kunnen zien. Fried is een ex-communist, en alle zaken die wereld betreffende behandelde hij met een besliste, maar steeds bedachtzaam naar woorden zoekende autoriteit. Geen wonder dat juist toen hij sprak iemand vanuit het publiek om Djilas begon te roepen - het was het publiek niet ontgaan dat er drie Zuidslaven in onze banken zaten. Fried weigerde de vraag te beant-

[p. 98]

woorden, omdat, zoals hij zei, die vragen alleen maar gesteld worden met een bepaalde bedoeling, en meestal geen goede. Dat mag als een zwak argument klinken, maar Fried liet duidelijk blijken wat hij van de affaire Djilas dacht, en vond dat genoeg. De man in de zaal dacht daar anders over, en de leider van de Zuidslavische delegatie kwam naar voren, zenuwachtig, met zijn koptelefoon op. Hij was ongetwijfeld op deze vraag geprepareerd, misschien meer dan wij er op geprepareerd zouden zijn om te antwoorden op vragen waarom de communistische schilder Siqueiros nog steeds in Mexico in de gevangenis zit, om maar eens een dwarsstraat op te noemen. Segedin, zo heette de Zuidslaaf, maakte een oprechte indruk. In een ander verslag zag ik hem als pompeus beschreven, maar dat kan ik niet vinden. In ieder geval, voor diegenen onder ons die nog steeds leven in de gouden tijd van als je je excuses maakt mag je weer binnen komen, was het op zijn minst een genoegdoening dat de man verklaarde dat hij 't betreurde dat er in Zuid-Slavië iemand in de gevangenis zat om een boek. Het was duidelijk dat hij het ook werkelijk betreurde, al was het alleen maar omdat het niet uit te leggen was, kennelijk, dat Djilas behalve schrijver ook een politieke figuur is, een van de meest belangrijke trouwens. Maar hij deed zijn best, in hoge golven van hortende Franse pathetiek vloog het over ons heen, meer een symbool van de toestand, als ik ook eens iets duisters mag zeggen, dan de toestand zelf. Dat er tegelijkertijd een eenbenige man uit de galerijen begon te schreeuwen dat Schotland los moest van Engeland was een tragisch moment voor het Westen, te meer, daar de man een geruite rok aan had en het meende. Van het Reve wou daarna het woord nemen om te vragen hoe de gevangenschap van Djilas het transport in

[p. 99]

Zuid-Slavië zou kunnen verbeteren, want een van Segedins minder gelukkige argumenten was dat de achterlijkheid van zijn land de vergelijking met onze standaarden zo moeilijk maakte. Hoe het ook zij, Van het Reve kreeg het woord niet meer van Mary MacCarthy en zal het dus voor Tirade moeten bewaren. Daar kunnen de Zuidslaven dan tenminste binnenkort leren hoe ze hun problemen moeten aanpakken, en als ze het dan nog doorgeven aan de Russen is alles in orde.

Eigenlijk hoop ik dat de verwarring van deze Babelse Schotse dagen zich nu via dit chaotische verslag ook aan u heeft meegedeeld, dan voel ik mij tenminste gedeeltelijk ontslagen van mijn plicht tot onmogelijke duidelijkheid. Over engagement kan ik kort zijn. Iedereen was ‘geëngageerd,’ maar dan wel aan, of voor, of bij iets anders. De een was hartstochtelijk betrokken bij Israël, de ander bij zijn lezers, de man met de blauwe tulband had niet minder dan vier engagementen: Liefde, Dood, Leven en een die ik gelukkig vergeten ben. Na zijn onvergetelijke woorden ruiste het applaus dan ook als een branding, te meer daar de goede man had laten merken dat hij alle andere engagementen maar niets vond. De Oostenrijkse atoomjournalist Jungk wees er op dat de schrijvers van tegenwoordig de wereld van tegenwoordig weer moeten geven, omdat het publiek daar op wacht, om niet te zeggen naar smacht, want er verandert zoveel vandaag de dag (en weer vielen zowel de Bom als de onsterfelijke kosmonauten in de eerbiedige zaal) en wie beter dan de schrijver kan het publiek uit of in de droom helpen? De Kerken toch niet meer, dacht hij, en dat was het publiek met hem eens, maar de schrijvers vonden het onzin ‘omdat schrijvers tenslotte geen loodgieters zijn aan wie je kunt verwijten dat ze het sanitair niet goed

[p. 100]

gerepareerd hebben’, zoals de slimste het uitdrukte. Andere dames en heren zeiden dat nog eens nobeler over, maar het kwam er op neer dat de schrijvers vonden dat niemand ze moest komen vertellen wat ze zouden moeten schrijven. En dat is voor een schrijversconferentie misschien nog niet eens zo'n krankzinnig idee.