Een middag in Bruay

[p. 88]

Schotse dagen: Als kardinalen

[31 augustus 1962] Het is vijf minuten voor half drie, over vijf minuten begint de eerste zitting. Wij staan bij elkaar in een met hout betimmerde koffiekamer. Op tafel liggen twee brieven voor William Faulkner, schrijver, niemand durft ze open te maken. Vanaf de muur kijken drie onbewogen geschilderde hoogleraren uit een mislukte eeuw naar het verwarde gezelschap, dat nu de kamer verlaat en de lange, wentelende trap naar beneden begint af te dalen. De zaal is toch nog een verrassing. We moeten een platform bestijgen, waarop ruim dertig veel te grote koorstoelen staan opgesteld met zuilen en troonhemels. Op elke troon ligt een koptelefoon. Tegenover ons: een halve cirkel tot aan het dak gevuld met mensen, drieduizend, een arena, gevuld met vleesetende lezers die pas later hun kwaadaardigheid verliezen. De eerste gedachte is aan een proces, de tweede aan een college van kardinalen. Stephen Spender en William Burroughs voor mij probeerden hun koptelefoons, en ik bedenk dat zij precies de plaatsen innemen van Goering en Hess in Neurenberg, eerste rij rechts, im Sinne der Anklage nicht schuldig. Zonder de koptelefoons wordt het een concilie, Lawrence kardinaal Durrell, Niccoló kardinaal Tucci, Norman kardinaal Mailer, de zware eikehouten zetels geven een omslachtige waardigheid aan de lichamen die ze omhullen. Ik kan minstens twee keer in mijn stoel, probeer ook mijn koptelefoon en schrik als hij het doet. Het publiek wacht af. Er zijn geen Franse en geen Duitse schrijvers, en dat is een teleurstelling voor velen, die nog goed gemaakt moet worden, en liefst meteen. Voor onze driedubbele rij stoelen is een groene tafel gezet waaraan Angus Wilson, Mary McCarthy, een

[p. 89]

Australiër waarvan niemand weet wat hij geschreven heeft, Erich Fried en Hans Gomperts. Op een ander, hoger platformpje, meer naar rechts, zit eenzaam achter een ander tafeltje de witharige Malcolm Muggeridge en opent de zitting, zonder veel omslag. Het is begonnen.

Angus Wilson spreekt; zijn hoge, gemanicuurde stem hakt met onvoorstelbare snelheid en ironie in op de hedendaagse Engelse roman. Hij haalt binnen de minuut het record snelspreken van de conferentie dat hem niet meer zal worden afgenomen. De Engelse roman wordt gewogen, te licht en te Engels bevonden, en verdwijnt dodelijk gewond en wankelend, voorlopig door niemand verdedigd, van het toneel. Het publiek is verrukt, er is bloed gevloeid. Mary McCarthy praat over de Amerikaanse roman. Zij spreekt langzaam, met grote aarzelingen en schrijvers en vernieuwingen wegsnijdend met de scherpte waardoor zij beroemd is schildert zij haar these: de Engelse roman is ‘te klein’, de nieuwe Franse roman is een modeverschijnsel dat steeds meer aan mode onderhevig zal worden en daaraan ten onder zal gaan, de Italiaanse roman is een onderafdeling van de Italiaanse film (gelach), de jongere Amerikaanse roman gaat nauwelijks over iets anders dan over de vraag ‘wie ben ik’. Pauze. Wat overblijft is de ‘internationale roman’, en zij noemt Burroughs, en vooral ook Nabokov. De internationale roman is de roman van de balling, niet in de directe, maar in de symbolische zin van het woord, degene die nergens thuis is omdat hij nergens meer thuishoort. Burroughs' stenen Calvijngezicht blijft onbewogen onder haar loftuitingen. Bij het publiek geen reactie, nauwelijks iemand heeft ooit van Burroughs gehoord, zijn romans zijn zowel in Engeland als in Amerika verboden, en worden in Frankrijk uitgegeven.

[p. 90]

Na haar de roodaangeblazen Australiër die de lachers op zijn hand neemt en ze koestert door te vertellen dat hij geen flauw idee heeft waar ‘die mensen’ het over hebben, hij komt maar uit Australië en een schrijver, nou, dat is iemand die schrijft, begrijpt u wel. Daverend succes, niet het minst in de koorbanken, maar ook een frontale Oostenrijkse afstraffing en het gaat weer verder: een Zuidslaaf met een zwaar en wat melancholiek hoofd gebeeldhouwd op een tweed jasje, en vervolgens Gomperts over de Nederlandse literatuur - de namen van Multatuli, Couperus, du Perron vallen, en ik denk dat alleen Van het Reve, Friedericy, Mulisch, Den Haan en ik nu weten waar het over gaat - en dat blijft zo, een man met een blauwe tulband zaait zijn namen al even onbegrijpelijk tussen het publiek en ik merk dat ik nu ook niet meer luister, integendeel, mij ronddraai tussen de hooggezetenen die elk ogenblik worden gefilmd en gefotografeerd en ik kijk naar die door roem en wat daaraan voorafgaat gebeitelde hoofden en vraag mij af wat zij werkelijk denken. Eén schrijver is al iets vreemds en kijk, daar zitten dertig van die zeldzaamheden beroemd en onbekend die met hun vleugels tegen elkaar inslaan, meningen oprichten en afbreken, hun gezichten optillen in het blitzlicht en de waarheid zeggen in het grote oor dat daar voor hen ligt onder de koepel, tussen de zuilen, een oor dat niet eens werkelijk geïnteresseerd is in wàt er gezegd wordt als er in godsnaam maar iets gezegd wordt, dat van die heterogene verzameling in de koorstoelen een wijsheid verwacht om te mogen pachten, een spreuk, een formule en waarachtig, soms vliegen ineens flarden van wijsheden fladderend die stenen halfcirkel in, zinsneden die dat publiek verrukken en het is ook een verschijnsel, bijna iedereen die voor de microfoon komt is volstrekt zichzelf,

[p. 91]

bijna niemand wil leraren, maar wel bijna iedereen wil iets zeggen, apologieën, angsten, bemoedigingen, waarschuwingen, belachelijkheden, axioma's, vragen, hortend of welsprekend; met afschuwelijke accenten of in vreemde talen stroomt het uit die verzamelde Chrysostomos, Goudenmond.

Dat blijft later de herinnering aan deze conferentie: niet een afzonderlijke wijsheid, een orthodoxie, een volstrekte uitspraak, veel eerder de onmogelijkheid daarvan telkens bewezen, steeds opnieuw foto's en films van bekende momenten, Henry Miller die tot aan de rand van het oude podium verdwaalt als een vriendelijke oude rentenier en zegt dat we ons niet zo druk moeten maken en dat schilderen tenslotte veel leuker is. Het publiek ruikt aan dat boeket meningen en houdingen, applaudisseert met de wind mee en voor zichzelf, de vertaalsters vertalen in hun cabines, de man uit India bespot de westelijke roman als uiting van de slaappilneurose van het Westen, boeken vol met seksuele perversies en noem het maar op, nee, dan India, daar hebben ze wel wat anders te doen, reken maar.

Het zonlicht heeft de halve cirkel rondgemaakt en is verdwenen. Vanuit de koepel kijken de meterslange geschilderde figuren peinzend op dat verzamelde volk beneden, en wij, tamelijk klein, kijken dat geschilderde gat in waarin al die woorden en meningen verdwijnen. Een vreemde middag, voorgoed bijgezet in het geheugen. En er komen nog vier dagen.