Een middag in Bruay

[p. 84]

Schotse dagen: Ouverture

[30 augustus 1962] Het grote vliegtuig begint te dalen, het breekt de wolken die zich weer boven ons sluiten, en met sprongen en lichtzinnige bewegingen is het plotseling tussen groene kalveren van heuvels, en dan een paar meter boven Schotland, en dan in Schotland. De lange stoet passagiers loopt over het natte beton naar het houten gebouw van de luchthaven. Vooraan loopt een vrouw met een paarse hoed als een ontzaglijke paddestoel, en drie fotografen lopen achterstevoren een meter voor haar uit en filmen en fotograferen haar. Later in de hal zie ik dat het Leslie Caron is. De fotografen blijven om haar heen draaien en zien niet hoe een tamelijk kleine oude heer in een geruite tweedjas naar een nog veel kleinere man toegaat en hem in zijn armen neemt. Het zijn Henry Miller en Lawrence Durrell.

In een geweldige wapperende wind zie ik ze om de hoek van het gebouw verdwijnen. Wij stappen in een bus en rijden, hoog gezeten, naar de stad. Tegelijk met ons begint een duister die stad binnen te dringen, niet te vallen.

(Een paar uur later). We wandelen langs Princess Street die met aan palen opgehangen trossen licht versierd is. Naast die straat springt plotseling een in het half duister zwartgroen park weg naar beneden, naar een dal waarin rookwolken van onzichtbare treinen rijden, waarachter datzelfde park weer omhoogzwaait tot boven in de lucht, verzegeld met krampachtige rotsen die nog hoger een kasteel worden, beschenen door oranje licht.

De volgende dag is het nog steeds donker. Zwarte wolken drijven over de stad, het regent met grote vlagen.

[p. 85]

De organisatoren van de Schrijversconferentie hebben ons groene kaarten gegeven voor een kerkdienst waarmee het Festival van Edinburgh geopend zal worden. Langs allerlei heren bereiken wij plaatsen in een zijvleugel aan de onderkant van veel gotiek. Op onze plaats ligt al een boekwerkje klaar waarin staat dat de dienst zal worden geleid door De Eerw. H.C. Whitley, ph. d., d.d., extra kapelaan van H.M. de Koningin in Schotland, en dat de Lessen zullen worden gelezen door the Right Hon. Sir John Greig Dunbar, l l.d., Lord Provoost van Edinburgh, en door the Hon. Lord Cameron, d.s.c., m.a., l l.b., l l.d., f.r.s.e. Tien minuten voor het begin worden de zijdeuren gesloten en een ijskoud middeleeuws wachten begint dat om drie uur precies overgaat in de Meistersinger van Wagner en het slepend binnentreden van een eindeloze processie. Mannen en vrouwen met lange rode gewaden, hermelijnen capes, hellebaardiers, groepen in vaalblauw en bruin fluweel, gezichten van vlezige kou boven in steeds andere plooien smeltende toga's, een koperen fanfare van trompetten, en een nieuwe stoet, voorafgegaan door stafdragers, de geestelijkheid.

De dienst is een vitusdans van zitten en opstaan, wij zingen alle hymnen mee, een man met briljanten halskettingen leest het epistel voor dat tot in de verste hoeken van de kerk tot onder de voeten van de doodstille menigte rolt, een preek met Teilhard de Chardin, een Te Deum van Benjamin Britten waaruit een huiveringwekkende sopraan losbreekt die de totale ruimte van de kathedraal aftast. Boven in de zuilen hangen vale gerafelde vlaggen met hun geschiedenis, ik kijk naar de trage, hymnen uitstotende monden en naar de in het bloedrood gedompelde onbeweeglijk zittende hermelijndra-

[p. 86]

gers in het middenschip en verwonder me voor de zoveelste keer over een natie. Al die spelregels! Vlak voor het einde barst met onbetamelijk geraas ineens het Deutschland Deutschland über alles los over onze hoofden, maar er blijken ook Engelse woorden op te bestaan, die handelen over Zion, of all places. Met Brahms donderend in onze ruggen drijven we de kerk uit, naar buiten waar de regen nog steeds over het open plein jaagt, waarop langwerpige auto's met vlaggen staan te wachten, in driekleurige uniformen verpakte voorwerpen achter het stuur.

Wij vluchten in een teahouse, 't enige wat er op zondag in dit land open is. Er wordt werkelijk nergens een druppel alcohol geschonken, zelfs geen wijn bij het eten. Die avond is ook de eerste receptie. Een taxi dwaalt door lanen en steeds leger wordend parklandschap naar een buitenhuis waar we onze naam op een papiertje moeten schrijven dat vervolgens met een speld op de revers wordt vastgemaakt. Ik zie Henry Miller Henry Miller opschrijven, een beetje grinnikend. Een functionaris neemt me op sleeptouw en duwt me achter mijn uitgegalmde naam een met mensen overdekte ruimte in. Ik krijg een aanval van krankzinnige verlegenheid en probeer me in een hoek te verbergen, maar steeds nieuwe spionnen duiken op die met onbeschaamde nieuwsgierigheid mijn identiteit van mijn linkerborst aflezen. In een hoek staat een lange man met wit haar. Hij draagt een blauwe das waarop door Jean Cocteau een veer is geschilderd. Het is Stephen Spender. Ik ga naar hem toe en zeg dat ik de das zo mooi vind. Hij zegt dat hij hem nu niet af kan doen, maar dat ik hem morgen krijg. De onwerkelijkheid neemt toe. Van het Reve vertelt aan een kleine, in bloemen weggestopte mevrouw dat hij behalve bilin-

[p. 87]

gual ook bisexual is, een thema dat hij op het congres nog met grotere precisie zou uitwerken. Terwijl het geluid uit zichzelf vermeerdert zie ik buiten het opgebolde landschap in de nacht vertrekken. Een vrouw in het zwart ligt aan de voeten van Henry Miller. Mulisch en Gomperts praten met Mary McCarthy over censuur. Een ellenlange Schot met een blauwgroene rok kijkt vanuit een onvoorstelbare hoogte op mij neer en zegt dat als Engeland niet bij de Euromarkt gaat Schotland zich zal afscheiden en er toch in zal gaan. Een in het groen gevangen dame fluistert mij in dat dezelfde Schot Aristofanes in het Schots vertaald heeft. Op het balkon, de nachtlucht om hen heen geweven, houdt een kleine congregatie een geheim gesprek. Ik ga naar een massieve man toe in een linnen zomerpak en vraag of hij uit India komt. Nee, uit Pakistan, zegt hij beledigd, en neemt onmiddellijk wraak door te vertellen dat hij ook het verschil niet kan zien tussen een Zweed en een Italiaan, wat ik niet geloof. Dat vertel ik hem dus, maar het kan hem niets schelen. Uit een flauwe bocht in het park komen de eerste gele lichten van de taxi's aanrijden om ons naar de volgende receptie te brengen. Bij Sheriff en Mevrouw Wilson in het gezelschap van Durrell is ook een vrouw die zegt dat zij een heks is, een echte. Zij kijkt ons aan uit bruine lampen van ogen in een langwerpig Argentijns gezicht en vertelt dat zij Borges de kaart gelezen heeft voor ze uit Buenos Aires is weggegaan. En zij vertelt over Borges, en ik luister met de begeerte van de totale bewonderaar.