Een middag in Bruay

Deugd en ondeugd

[17 mei 1963] Overal in de wereld, tot zelfs in het kleine Spaanse gat waar ik nu ben, wordt de film Sodom en Gomorra vertoond. De inwoners van die beruchte plaatsen, die waarschijnlijk nog steeds onderhevig zijn aan strenge straffen, zouden zich waarschijnlijk niet herkennen in de met veel kleur en fatsoenlijke ontucht in elkaar gestampte taferelen, maar wie sterft verliest nu eenmaal het recht van spreken, en is vogelvrij. Wij zullen eens ‘het volk’ zijn in meesterwerken waar we nu in geen verte van kunnen dromen, zoals ook de Cid, Napoleon, Nero, Columbus en hun voetvolk, onderdanen en bemanning geen weet gehad hebben van de vertekening die hun per technicolor wordt aangedaan. Een prettig perspectief is het niet, natuurlijk. Met huiver denk je aan het vier uur durende kassucces waarin Hitler als een interessante figuur in kleuren zal ronddwalen, of waarin het bakkersgezicht van Himmler vertolkt zal worden door de Gregory Peck van die dagen.

Maar wie dacht dat hij tot na zijn dood zou moeten wachten op die ellende heeft het ook al mis. Het blijkt ook mogelijk om contemporaine gruwelen te vervalsen

[p. 82]

op een manier dat de stank bijna rechtop in de bioscoop komt te staan. Het was een regenachtige avond in Parijs, de film heette ‘De deugd en de ondeugd’, was gemaakt door Vadim en gespeeld door O.E. Hasse en Annie Girardot, en ik liep zonder meer naar binnen.

Hoe leg je zo'n film uit? Hoge Duitse officieren, een wirwar van goedgeklede ss'ers, waarvan er sommige zelfs echt kunnen huilen, veel mooie vrouwen, een romantisch kasteel, een slijmerige camera die het allemaal nog interessanter maakt. Duitsers gezien door Fransen: en dan krijg je wat. Een Duitse generaal wordt dan iemand, die, ongeacht de oorlogshandelingen, veel feesten geeft in een Parijs zwembad. Details: worstelende meisjes met blond haar, de generaal die gierend van de pret een fles champagne leeggiet in het water, een sinistere ss'er met een witte stok die met een voorlopig onuitgelegde maar puriteinse blik deze wufte vermaken staat aan te zien. Later pas zullen we vernemen dat de man door een bomscherf op een nare plek getroffen is, wat hem natuurlijk veel menselijker maakt.

Het verhaal? De generaal heeft een vriendin (De Ondeugd) en de vriendin heeft een zusje (De Deugd). De man van het zusje is verzetsstrijder, en gevangen, en de Deugd komt in het verdorven zwembad haar slechte zus om hulp vragen, die geweigerd wordt. Het gesprek vindt plaats in de fotogenieke omgeving van een walmend saunabad. De verzetsstrijder ontsnapt echter op eigen kracht en de Deugd, die dat niet weet, wil haar zusje gaan bedanken maar doet dat op het verkeerde moment: de allerhoogste hoofd-ss'er is net bij de generaal op bezoek. Overigens een gezellige avond, veel Schubert van de generaal met ijzeren kruis, veel champagne, literaire gesprekken, en tenslotte het bedankje van de in het wit

[p. 83]

geklede Deugd. Dat wordt de ss'er te veel, razendsnel het injectiespuitje uit de koppel, in de champagne, en daar valt de generaal, zwetend, piepend, valse akkoorden aanslaand. De Ondeugd krijgt een paar nevenklappen en wordt de vriendin van de hoofd-ss'er, maar niet dan nadat ze gezien heeft hoe goed hij zijn eigen mannen kan laten martelen. Tijdens die martelpartij, waarvan maar kleine stukjes voor ons bestemd zijn, blijft de camera op haar gezicht gericht, dat op de juiste wijze walging en pijn uitdrukt. Maar het is nog lang niet gek genoeg. In de hoge bergen ligt ‘ergens’ een kasteel waar de elite van het nazidom de beschikking heeft over krijgsgevangen meisjes die in lange witte Griekse gewaden moeten rondlopen, bewaakt worden door honden, en aan hun polsen worden opgehangen als ze dienst weigeren.

Wat Vadim zich van de elite van het nazirijk heeft voorgesteld is van een ongelofelijke debiliteit en kinderachtigheid, zoals de hele voorstelling van het ‘kasteel’ met bewakers, jury's, straffen, neurotische ss'ers, rassenleerprofessoren, zelfmoorden, Duits gedoe, maar één beeld oproept, die van een onbedwingbare chaos in de hersens van Vailland en Vadim die dit meesterwerk hebben bedacht. Er heeft niet zo lang geleden in Randstad een artikel gestaan van Hofland, waarin die het onder andere had over het Derde Rijk en de sick joke, en over de ongezonde, en niet op historische belangstelling gegronde populariteit van alles wat over het nazisme, de concentratiekampen, de ss gepubliceerd wordt. Een betere demonstratie voor die theorie dan deze film is niet denkbaar. Veel plezier.