Een middag in Bruay

[p. 55]

Ez lebbe Doizlant!

[12 september 1962] Het kon bijna niet op het televisiescherm. De niet meer ophoudende man, met onder aan het balkon klevend de eindeloze menigte. De man steekt zijn armen in de Duitse lucht en schreeuwt in het ijzeren boeket microfoons voor hem zijn nieuwe, werkzame formule: Ez lebbe doizlant!!!

Gejuich, herinnering aan slechte dagen, andere mannen die beter Duits spraken op dezelfde balkons, gestoofd in het zelfde gejuich.

En daarna, de gevoerde Gallische stem nog wat aangeschroefd door de van onder het balkon omhoogwalmende emoties: Ez lebbe die doiz-franzeusiszje vroindsjavt!! Men moet allang een doorknede technicus zijn om nog iets te begrijpen van wat de goden ons van de aanwakkerende Eurogeschiedenis willen laten begrijpen. Maar het recht op vragen blijft voorlopig gehandhaafd, en vragen zijn er genoeg, geprikkelde vragen, opgeroepen door het griezelige, naar oude geschiedenissen stinkende ceremonieel rond de gebeurtenissen van de afgelopen week die enkele heren geheel voor eigen rekening hebben betiteld als een absolutie en een rehabilitatie. Het heeft weinig zin om er emotioneel over te schrijven, al wordt de sfeer rond deze zaken juist door die twee mannen doelbewust in het emotionele getrokken, omdat met emoties nu eenmaal de noodzakelijke feiten gekocht kunnen worden. Maar wat gebeurt er nu eigenlijk precies? De oudste van de twee heren heeft het rationeel genoeg onder woorden gebracht: ‘buitenlandse politiek is altijd een zaak van belangen, nooit van liefde of haat, en op dit ogenblik zien wij het als een belang om dichter bij elkaar te komen’. Dat daarvoor veel en betraand over liefde en haat ge-

[p. 56]

praat moest worden is duidelijk. Tenslotte vertegenwoordigt Duitsland vijfenveertig percent van de produktie in Europa, meer dan Frankrijk en Italië samen. Frankrijk heeft Duitsland dus hard nodig zoals het nú is. Komt Engeland (u weet wel, dat gekke land waar je zo weinig over hoort) er ook bij, dan zakken de vijfenveertig percent naar beneden tot dertig, dus moeten er handen worden geschud, tranen worden gelaten, Britten worden geweerd tot het zelfbedachte staketsel klaar is. Het zo stellen is simpelmans wijsheid, maar wat moet de argwanende buiteneuropeaan anders aan met het halfgeheimzinnige web dat steeds haastiger geweven schijnt te moeten worden, dat allang niet meer op Europa lijkt, wat dat dan ook geweest zou zijn, maar veel meer op een plaatsvervangend dubbelnationalisme, God weet door welke te slecht bekende belangen gevoed, en zaak voor nieuwe kwade geschiedenissen.

Men voelt zich inderdaad dom, omdat men er niets meer van begrijpt. Het stinkt naar het geschiedenisboek, het heeft een onwerkelijke klank, Frankrijk, Duitsland, ouderwetse, gevaarlijke woorden die ineens weer opgeld moeten doen. Al genoeg beschavingswerk gedaan sinds 1870 zou je zeggen, maar het kan niet op. Een zeventigjarige die zijn eigen atoommacht wil op grond van het eeuwige Evenwicht en clichématig gezeur over de strijd tegen de massamens en voor de waardige individualist. En natuurlijk als je zo iets zegt, en in het Duits, lopen vierduizend Stuttgarter Kinder de tranen over de Zwabische wangen, en dan verander je je toespraak, dan hebben de Duitsers niet alleen grote vergissingen begaan (eerste versie) maar ook geweldige dingen tot stand gebracht (tweede versie). Wat het zal betekenen voor de Stuttgarter Juichers, over een twintig jaar, als de Bouwers samen

[p. 57]

dood zijn, staat nog te bezien. Maar je vraagt je wel af wanneer een land als Amerika genoeg krijgt van dit anachronistische gedrag dat langzamerhand wel een onvoorstelbare (en lichtelijk poenige) rijkdom vertegenwoordigt, maar absoluut geen afdoende militaire macht, en kennelijk ook geen echt verlangen naar eenheid.

In een artikel in l'Express wordt betoogd dat Frankrijk nog nooit zoveel op Duitsland geleken heeft als nu: in beide landen gaat een grote persoonlijke welvaart hand in hand met een aanzienlijke openbare misère. Ik hoor nu enkele lezers het woord Volkswagen hardop denken, maar toch: in beide landen hebben de vakbonden hoge en dringende eisen lopen bij hun regeringen. Eisen waar die regeringen het moeilijk mee hebben en zouden krijgen. De middag in Bruay, waarmee dit boek opent, lag later in de tijd. De door Erhard in mei 1963 nauwelijks bedwongen staalstaking ook. Het kan nooit kwaad om wat met de chronologie te schuiven. De retoriek aan het eind is inderdaad retorisch. Maar ik heb het maar laten staan - vanwege de eerlijkheid. Want die eisen kloppen niet zo erg met de eisen van dat andere Europa dat al jaren groeit; van die andere ‘Frans-Duitse’ natie: die van financiële, militaire en politieke concentraties. Aan beide kanten van de Rijn (die ouderwetse rivier) vechten de vakbonden voor hetzelfde, en tegen dezelfde machten. Dat is dan ook waarschijnlijk de reden dat l'Express er wel wat in ziet, in die dubbelnatie: omdat de vakbonden sámen misschien zullen kunnen bereiken wat ze afzonderlijk niet konden. De vraag is hoever de vakbonden al achter liggen bij de gemaakte afspraken, trusts. gesmede belangen. De vraag is en de vraag is. De vraag is of l'Express gelijk heeft met dat optimisme dat maar een facet van de zaak dekt. Of l'Aurore gelijk heeft als het schrijft dat Europa zonder Engeland een Duits Europa

[p. 58]

wordt. Of het (financiële) la Vie Française gelijk heeft als het zich angstig afvraagt of Frankrijk in de toekomst Danzig terug zal moeten vragen van de Polen. En of François-Ponçet niet terecht wijst op de geschiedenis en zegt dat bilaterale regelingen uiteindelijk de Volkerenbond noodlottig geworden zijn. Argwanende vragen genoeg dus.

En nu nog één retorische: benieuwd hoe de boeken eruit zullen zien waar de antwoorden in zullen staan. En of wij er dan nog in staan.