Een middag in Bruay

[p. 39]

Televisie, tweemaal

[10 januari 1962] Buiten mist het, en het Nederlandse volk zit aan de kastjes. Opgevoerd wordt een groot drama: Algiers. De hoofdrolspelers schieten erin en eruit, leggen hun verklaringen af, de gebeurtenissen, de drama's, de optochten troepen er doorheen. Bij het kijken ontwikkelt men een soort verbetenheid: dat wat men ziet is realiteit. De Gaulle, Soustelle, Salan, doden, gewonden, cijfers, concessies, het verhaal van een marteling: realiteit. Wie dit conflict al jaren volgt, in al zijn krankzinnige en noodlottige wendingen, wie met de getallen van de doden - vijftienduizend Fransen, misschien wel een half miljoen Algerijnen - de o zo welsprekende redevoeringen van de Gaulle scandeert, zit vastgebonden aan dat toestel, omdat het realiteit is en werkelijkheid heeft al eerder in de geschiedenis de neiging gehad niet op een plaats alléén geldig te willen blijven, dat wat men ziet is de eigen geschiedenis, Europese geschiedenis, wereldgeschiedenis. Dat klinkt alweer pathetisch, een pathetiek die welwillend verstrekt wordt bij het bekijken van journaals van zeg maar de Spaanse burgeroorlog. En waarom doet de oude toegejuichte de Gaulle in Eze sur Pèze zoveel denken aan de oude toegejuichte Hindenburg in Eizer an die Peizer? Eigentijdse gebeurtenissen zien vanuit een nog niet bestaande toekomst, is dat vals? Maar wie al die brokken toekomst uit het verleden doorneemt, die jaren achter in de dertig, mag daar niets uit gelezen worden? In ieder geval, we zitten aan ons dagelijks geschiedenisboek en kijken. Eén rede van de Gaulle, en nog een en nog een en nog een, verschuivend van betekenis, concessies opstapelend, om hulp vragend, gebaren makend. Wordt Frankrijk ondertussen uitgehold, klaar gemaakt

[p. 40]

voor de oas? Of is dit de veelgezegde ontwikkeling naar het grote moderne Frankrijk? Allemaal verschijnen ze, de in zijn stoel vastgeschroefde, zware Soustelle. De nerveuze, ijdele Salan met zijn hoge stem. De mannen die over dictatuur, onafhankelijkheid, het verzet, de morele toelaatbaarheid spreken.

En de beelden die we al kenden: rennende gendarmes die met granaten gooien, moslems met hun handen omhoog tegen de muur, wilde demonstraties, vrouwen afgetast op wapenbezit, het geschreeuw, het gejoel, het gemarcheer, dat wat in stukken van Brecht het volk heet - is het mogelijk dat vanuit het perspectief van een nog niet bestaande toekomst op die ogenblikken waar we getuige van zijn ook over ons beslist wordt? Want zo ver heeft de Gaulle het al gebracht - het gaat al niet meer om Algerije, dat drama speelt zichzelf verder, het gaat om Frankrijk, en dat is dichtbij -. Deze keer zal niemand kunnen zeggen dat we het niet geweten hebben. We hebben alles gezien, we hebben een heel verleden als handboek. Maar we zullen wel weer een toekomst nodig hebben om te begrijpen wat er nu aan de hand is.

Twee avonden later een ander televisieprogramma. Over sport op zondag, of dat ja mag of nee mag. Vijf heren hebben zich aan de tafel geschaard om dit bij uitstek belangrijke probleem te bespreken. O liefelijke Natie, o poel van rust, o ongestoord eiland! Vijf heren, vijf glazen sinaasappelsap, twee professoren. Iedereen die zegt dat Nederland een zwaarwichtig land is, weet niet waar hij het over heeft. Nederland is lichtzinnig. Niemand anders dan een lichtzinnige kan in de schaduwen van bommen, bloed, discriminatie en dreiging breed uitgemeten gaan zitten om zichzelf kleine spitsvondigheden toe te dienen. Het lijkt eenvoudig: dat wie op zondag niet aan sport wil

[p. 41]

doen, dat dus niet doet. Dat is zijn recht, en daar hoeft niemand iets aan toe te voegen. Maar daar zitten vijf volwassenen en gooien elkaar hun langzame ballen toe, citeren de bijbel en de woorden van de Koningin, gebruiken woorden als ‘knussigheidsmotieven’ en keren en wentelen zich loodzwaar op de pijnbank van het Nederlandse oog, af en toe nippend aan hun sinaasappelsap. Men bekijkt die mannen en hun problemen - mensen van Mars zouden mij niet vreemder kunnen zijn. Er is iets griezeligs aan: die mannen die daar zitten bestaan, ze hebben het ergens over, waarover in godsnaam? Over oorlog en vrede? Over het niet-bestaan dat mensen bedreigt? Over de onzichtbare paniek?

Nee, daar hadden zij het niet over. Zij zaten daar, en zij zaten daar, en ze hadden het ergens over. Wat een voorrecht, inwoner van een land te zijn, waar men zich dergelijke lichtzinnigheden kan veroorloven. 't Was een wonder, boven wonder, dat die heren, spreken konden.