Een middag in Bruay

Een nieuw Spanje

[27 juli 1962] Het zou oneerlijk zijn om, zoals in mijn vorige stuk, hardnekkig uit te halen tegen het regime en alles wat in Spanje niet en schijnbaar nooit verandert en niet één keer aan te duiden wat er in Spanje wél verandert. En dat is veel. Het lijkt alsof iedereen plotseling een overweldigende haast heeft gekregen, grote flatgebouwen, moderne hotels, nieuwe wegen, en nieuwe verkeersborden op die wegen. Dat is eigenlijk het vreemde: het land zelf is niet zo: lange gele woestijnen met stenen tafelbergen, de hitte er boven, de reiziger er in, en verder niets. Van Pamplona tot Zaragossa gaat het zo. Af en toe een wit dorp, twee keer een pleisterplaats in een gloeiende vlakte, deze weg in ieder geval nog zo slecht als vroeger. Maar dan, tegen de avond, Zaragossa. Een moderne stad. Voor iemand op doorreis, die geen tijd heeft om met economen te gaan praten, manifesteert een verandering zich voornamelijk in dat wat hij ziet. Ik zag dus: hoge moderne flatgebouwen, meer auto's, grote fabrieken, een Italiaanse stad. Niet dat het regime plotseling

[p. 29]

een economische genialiteit zou hebben aangekweekt, want het platteland ligt er nog net zo gruwelijk bij als vroeger, maar veranderingen, hoe dan ook - en dat wil zeggen: met Amerikaans geld - zijn niet te ontkennen. En dan blijkt ook plotseling de enorme flair van de Spanjaarden. De eerste indruk: als die flair, dat razendsnelle adaptatievermogen zich nu eens op iets anders zou kunnen richten dan op het bouwen van ultramoderne bars! Want dat is iets waar ze geweldig in zijn: de ene koffiebar is nog vooruitstrevender dan de andere, en écht mooi. Als dat ingeboren modernisme zich eens zou kunnen richten op een eigen autoindustrie, een censuurloze pers, en vrije en onafhankelijke filmproduktie. Of, om het radicaler te stellen, op een totale revolutie. Het blijft een boeiend schouwspel. Aan de ene kant die slechtruikende kranten met steeds maar foto's van ministers in witte pakken en zwarte overhemden, verslagen van parades en ontbrekende verslagen van interessanter zaken, en aan de andere kant dat zo onduidelijk en slecht aan de orde komende verlangen om dat allemaal overboord te gooien, een eeuwenlang isolement te beëindigen en eindelijk mee te mogen doen. Alles woelt hier, onder en boven de grond, de eerlijkste domheden, de meest verkalkte conservatieven, de gevaarlijkste achterblijvers, de dolste anarchisten. Er wordt gearresteerd, maar er wordt ook geschermd met persvrijheid. Er wordt gemanoeuvreerd met een koning aan een touwtje, maar je kunt ook op een muur lezen wij willen geen imbeciele koningen.

Wat je van elk bezoek steeds meer overhoudt zijn gemengde gevoelens. Dat kan ook niet anders, ik ben hier te vaak, en te lang geweest. Ondanks alle ‘gemaakte’ orde heeft zelfs de vorm waarin de mensen hier samen leven iets anarchistisch. De Spanjaard als rasanarchist,

[p. 30]

of superindividualist is geen nieuwe gedachte, maar dat een hele maatschappij, hoewel levend in een schijnbaar rigoureuze orde, een totale wanorde zou kunnen zijn is opwindend genoeg. Deze wanorde: op weg naar een moderne uitgever loop ik achter twee van de armoedigste soldaten ter wereld met oude, bruine, Duitse helmen op. Ik zit bij de uitgever in de modernste werkkamer die je je kunt voorstellen - vormgeving superieur aan de Italiaanse, en hij laat mij zien op welke achterlijke, stupide, boerse wijze een middeleeuwse censuur, letterlijk met rood potlood, te keer gaat. Ik ga op bezoek bij een modern schilder, waarvan het werk in de hele wereld gekocht wordt. Hij heeft de richting aangegeven voor een nieuwe beweging in de kunst, en de internationale kritiek heeft veel verteld over de Spaanse aarde. Ga er maar aan staan, aan de Spaanse aarde! Rij één keer bij Murcia niet meteen door naar Torremolinos, maar sla zo'n weg in die wit is op de kaart. De eeuwen vliegen je uit de handen, je staat naast een peon met een houten instrumentje in je handen, en je hakt in de stenen grond, een leven lang, voor geen loon, want de grond is van de Hertog van X of de Markies van Y, zoals de hele provincie, en zoals vier-vijfde van àl het land in Spanje in handen is van nog geen vijf percent van de bevolking. Niets is makkelijker dan je in dit land een radicale hervormer te voelen, een vooruitstrevend iemand, je hoeft alleen maar te kijken, één grote, wonderlijke, wanordelijke tegenspraak, een brutale, altijddurende dialoog met zichzelf. Feodale adel, mismaakte vakbonden, atavistische stierenvechters en opkomend grootproletariaat. En dan: hispanidad en europeitis. Hoe het af moet lopen? De meeste jonge Spanjaarden die ik gesproken heb hopen dat de rest van Europa Franco niet het plezier zal doen om hem toch binnen

[p. 31]

te halen, hoe hij ook zijn best doet om opgejaagd door de grote banken en de Amerikanen er als een democraat uit te zien, geschminkt met nieuwe ministers en de pruik op van zogenaamde wetshervormingen. Zij doen het liever zelf. En daar hebben ze dan ook weer een hard hoofd in. Terecht waarschijnlijk.