Een middag in Bruay

Wat is Spanje?

[3 augustus 1961] Het is het uur dat de avond nadert, en zwervend in grote lussen ben ik door Barcelona gewandeld, kruimels oppikkend als 'n mus en zo onbedorven als een toerist. Zoals in alle echte steden rijden er dubbele bussen in Barcelona, wie betaalt mag mee. Ik klim het smalle draaitrappetje op naar het bovenste gedeelte en daar zit ik helemaal alleen, op weg naar het eindpunt waarvan ik niet weet waar het is. Buiten aan het raam hangt de stad, een open feestding dat beweegt en licht afgeeft. Mijn hoofd rijdt door de bomen en van boven kijk ik naar het doorelkaar draaien van auto's, en naar de lichtzinnige mensen die over de straten dwarrelen. Het licht zelf is zoetig en vol fantasie, en de geur is die van warme stad in de avond. Alles klopt. Men is tamelijk gelukkig. De bus snijdt straat na straat door, en geleidelijk aan wordt het minder druk. Het Spaanse leven op de trottoirs stroomt langs de ramen van de bus en ik kan er alleen maar naar kijken: een vrouw in het blauw telefoneert; een oude man schuifelt met een beschuldigende witte stok langs de modderkleurige muren van een nieuw gebouw; een kind koopt een ijsje. Straatnamen veranderen, de straat verspringt en zwaait weg in andere wijken, steeds zie ik mensen beneden uitstappen, leger worden de

[p. 23]

plekken tussen de gebouwen, in de verte, tegen het lood van de avondhemel liggen de heuvels van het achterland als een grote vermoeide man. Maar verder en verder rijdt de bus, en minder en minder stopt hij, alsof het een tocht is naar nergens, één die niet meer op zal houden, een heel eeuwigdurend Spanje lang niet.

Het is kaal en leeg waar we tenslotte stilstaan. Ik stap uit en weet niet waar ik heen zal gaan. Een langzame straat brokkelt van de eindhalte af, nauwelijks verlicht. Ik loop er een eindje in, kijk naar een winkel waar ze gekookte groente verkopen, ruik aan andere winkels en ga een bartje binnen waar het ruikt naar sunlightzeep en vis. Een oude, geheel uit hout vervaardigde man bedient me. Op de toonbank ligt een Spaanse krant met een foto van Franco. Het is vijfentwintig jaar geleden dat de burgeroorlog begon, en de achttiende juli heet nu ‘dag van de exaltatie van het werk’, maar niemand is erg geëxalteerd. Ik kijk nog eens naar Franco. Het is een foto uit 1936. Het wollige Latijnse gezicht had nog niet de vijfentwintigjarige kerven en barstjes die het nu heeft. Op de borst één ridderorde en in de rechterhand een witte ganzeveer waar hij iets mee opschrijft, terwijl hij een beetje broeierig uit de foto blijft kijken, vijfentwintig onontgonnen jaren in, waarvan we nu weten hoe ze smaakten. Onder de foto staat een tekst die hoog te paard zit en er boven staat dat het nu een kwart eeuw geduurd heeft. Natuurlijk een kwart eeuw. Dat is altijd al langer geweest dan vijfentwintig jaar.

Een groep mannen komt binnen en begint in een hoek aan een eindeloze conferentie Ze zien er arm uit, slecht gekleed. Denkend aan de regelrechte lijn die er ergens, hoe dan ook, moet lopen tussen deze mannen en de kleine dikke man op de foto vraag ik me voor de duizendste

[p. 24]

keer af wat Spanje eigenlijk is. De gemeenplaatsen over dit land zijn uitgekauwd genoeg om er drie generaties halfzachte toeristen mee te voorzien, die op hun beurt wel zullen zorgen voor het dividend. Elke keer steekt iemand een loze vinger in het stieregevecht, de Kerk, de burgeroorlog, Franco's bewind en komt aandragen met de pasklare formule ‘de Spanjaarden zijn een volk’ etc. Maar wat zijn de Spanjaarden voor een volk? Ik ga het café uit en neem een geelzwarte taxi terug naar de stad. Het is druk in het centrum en de grote kast van het stadslawaai staat open. Ik ga ergens op de Ramblas zitten en denk aan de lange ketting kralen die ik van Spanje ken: het bed van Philips de Tweede in het Escorial, het wildste deel van de Picos de Europa in Asturië, de kale, woestijnachtige landschappen van het zuiden, Don Quichot, de gedichten van Lorca, de tekeningen van Goya, de wolkenkrabbers van Madrid, een stieregevecht in een dorp bij Murcia, de waterhoofdige luxe van San Sebastian, de grijze troosteloosheid van de arbeiderswijken van Bilbao, een havencafé in Cadiz, de metro in Barcelona, de moskee van Cordoba, de herenclubs met zware leren fauteuils in Palma de Mallorca, een lange ketting die nergens meer ophoudt en die niets oplost.

Wat is Spanje? Het antwoord moet ergens liggen tussen de brand van Andalusië, de conquistadores, Teresa van Avila, Juan Belmonte, Generalissimo Franco, de gruwelijke bloedoorlog van 1936, de Moren, de hemeltergende ambtenarij, de onafhankelijkheidsdrang van de Catalanen, de totale armoede van Galicië, de inquisitie, de totale rijkdom van het grootgrondbezit, de totale afhankelijkheid van de peones, de eindeloze loterijen, de frustratie van de intellectuelen, de censuur, de barrière van de Pyreneeën. Maar is een land de som van zijn geschiede-

[p. 25]

nis, van zijn kunst, van zijn economische omstandigheden? Of worden die allemaal bepaald door ‘het land’? En wat is dan Spanje?