Een middag in Bruay

Historische dag

[31 oktober 1962] Middag. Ik koop een krant. Met kopregels, zo breed als een mannenpols staat er dat Kroesjef zijn raketten zal terugtrekken. Daaronder drijft het hoofd van Fidel Castro op olie-achtig water, een leider zwemt. Op dit ogenblik heeft een derde van de kiezers gestemd. En verder, een verwijzing naar pagina 6, waar het nieuws voornamelijk bestaat uit een zowat levensgrote foto van kiezer de Gaulle, Charles, die met de mond een klein beetje open, zijn papiertje (ja of nee?) in de kleine ijzeren bus van Colombey doet, terwijl een landelijke buurman met witte boerensnor en melancholieke ogen peinzend toekijkt. De prefecten schatten de uitslag tussen de 61 en 67 percent ja. En maandag wordt het brood duurder. Veel meer nieuws is er niet. Ik wandel naar de Tuillerieën.

[p. 16]

Overal hangen witte vlaggen met een langwerpig blauw kruis, de vlag van Finland. Tussen de bomen ruikt het naar herfst. Ik zie de afgevallen kastanjebladeren op de grond liggen, naast hun stelen, die wij vroeger koppetikkers noemden, omdat je met die knobbel aan het ondereinde iemand een harde tik kon geven. Of waren onze hoofden toen veel zachter? Zonder er in te bijten proef ik de weeïge zoete smaak die dat zou veroorzaken. Maar dit heeft allemaal niets met het referendum te maken. Door de blauwe lucht zeilen vreemdsoortige, eenzame en meer literaire wolken, en ik vraag me af hoe de lucht er uit zag op 14 juli 1789, of op andere historische dagen. Beneden aan de obelisk hangen aan metalen palen twee vlaggen, zo groot als een huis. Zwaaien heel flauw heen en weer ter ere van de Finnen. Het is een bijna obsceen gezicht, dat lauwe bollen en wentelen van die tientallen meters doek. Op een lege hoek, schuin tegenover die vlaggen, staan veel mensen. Een samenscholing? Toch iets dat de schijn heeft van een gebeurtenis, iets dat het rechtvaardigt dat ik uitsluitend voor deze dag naar Parijs gegaan ben? Uit een grote groene autobus van de shape dalen in strenge kostuums geregen Engelsen. Ze hebben trommels en andere muziekinstrumenten bij zich waarop staat dat ze fuseliers zijn. Ze zijn meer dan prachtig en ongeveer een uur lang heb ik ze gevolgd op hun ademloze grens tussen dramatiek en waanzin. Hoge, rode petten, zwarte jabots op de rug(!), omhangen met luipaardvellen waar de kop nog aanhangt, vol roofzuchtige tanden, rollend naar het trottoir. Verlengde mystieke kreten vallen in de middaglucht. Het geheel stelt zich op, trommelstokken horizontaal tegen de beide neusvleugels. Voorop een dikke oudere man, langer dan de anderen, een vleesgeworden ceremonie, die nooit meer gewoon

[p. 17]

zal kunnen lopen. Zijn gezicht is gekapt uit een Engels veldslag-schilderij en hij draagt een lange, zilveren staf. En daar weer voor vijf mannen zonder instrument, maar gewapend met een zilveren schep, zilveren houweel, zilveren bijl, gekleed in een wit leren voorschoot, tot bijna op de grond en daar omgekruld en met een broche vastgepind, op hun hoofd zwarte baretten met een witte pluim. Hun aanvoerder heeft een lange rode baard en een wijde, omhoogstaande snor. Zijn borst is bedekt met medailles en kruisen. Zij lopen, hoewel met de anderen mee, een geheel andere pas. Een pas van oude mannen, ongelofelijk vermoeid en deftig. Het geheel, het spel van door elkaar heenlopen en elkaar laten staan, stokjes half laten vallen en met verkeerde handen weer oppakken, stokjes tegen stokjes laten klikken opzij van het hoofd, mannen afleveren en weer ophalen, treurliederen spelen en op de plaats langdurig wiebelen vervult de aanwezige Fransen met een diepe, bijna existentiële verbazing. Zelfs met militarisme heeft dit niets meer te maken. Het is bijna mooi. Het moet de Fransen ook wel verbazen. Ze zijn een ander soort leger gewend, met andere generaals.

Kranten-kopend breng ik verder de dag door. De stemming slaat nu duidelijk naar ja en er is niets meer te beleven. Wat iedereen voorspeld heeft, is gebeurd. En gebeurt nog. De marge is niet groot, maar hij zal er wel genoegen mee nemen. Later op de avond sta ik in de stromende regen nog een uur bij de kaart op de Champs Elysées. In de meeste gaten zit al een bordje met een getal. Ik sta achteraan de menigte, tegen de warmte van een auto aan, die dienst doet als elektriciteitscentrale. Gaan de getallen omlaag, dan juicht die menigte. Gaan ze omhoog dan joelen ze en sommigen brengen de Hitlergroet of maken andere mij onbekende gebaren of tekens,

[p. 18]

die iets betekenen. Er is geen werkelijke stemming, geen echte opwinding. De mensen die hier staan, waren duidelijke nee-stemmers, maar het heeft niet geholpen. Het cijfer, onderaan in de hoek, ergens waar in de echte wereld, die niet alleen uit Frankrijk bestaat, waarschijnlijk Genua ligt, zegt het duidelijk: 64 percent. Langzaam zakt dat getal een beetje en dan wordt er weer geschreeuwd en gejuicht, maar eigenlijk zonder overtuiging.

Het is duidelijk. De teerlingen zijn weer eens een keer geworpen, en tamelijk medelijdend kijken Jean Marais rechts en Johnny Hollyday links vanaf hun grote filmreclames naar die klont kletsnatte, een beetje schreeuwende menigte. Uit alle hoeken van Frankrijk stromen de cijfers nu binnen, en vullen en veranderen de gaten in de kaart. De menigte brokkelt af en verdwijnt langs de met licht beladen straat die naar het geelverlichte altaar bovenop voert, waar de laatste instantie van al deze zaken, de onbekende soldaat, ligt te wachten. In het kleine kamerachtige café, waar alleen klassieke muziek gespeeld wordt, Les Nuages, krijg ik mijn laatste krant, die van maandag, Paris Jour. Daar stonden de uitslagen in die u ook maandag gelezen hebt. Ze hebben ja gezegd, en verder valt er voorlopig niet veel meer te zeggen.