Een middag in Bruay

Ja of Nee

[30 oktober 1962] De taxichauffeur die me van de trein naar het hotel bracht heeft ongelijk gekregen. Zwaaiende door het verkeer bewees hij dat het overduidelijk non moest worden, deze keer, daar kon ik op rekenen. Frankrijk had al heel wat langer bestaan en zonder hem ging het ook best. Hij was deze keer echt te ver gegaan. Want waren ze een democratie of waren ze dat niet? En hij had zelf gezegd dat hij een flinke meerderheid moest hebben,

[p. 13]

anders trad hij af. Hij zat ondertussen al lang en breed in zijn buitenhuis in Colombey-les-Deux-Eglises en ging ook, zoals alle andere Fransen aan de vooravond van een historische dag, naar bed. De volgende dag, zondag de 28ste, al weer zo lang geleden, zag er niet uit als een historische dag. Nu zijn Fransen gewend aan dat soort dagen en hoeven zich er niet meer naar te gedragen. Zij hebben het allemaal al gehad. De jagers, de vissers en de nonnen hadden vroeg gestemd en waren daarna de speelplaats van de zondag ingetogen. De vreemdelingen liepen er een beetje nutteloos doorheen, pogend er nog iets aan af te zien. Hier en daar in de stad waren ontzaglijk grote kaarten van Frankrijk gespannen vol gaten waarin later, per departement, de uitslagen moesten komen. Een rustige, arcadische landdag.

Een goede vriend neemt mij mee naar het stemlokaal op de Place des Vosges. Voorzichtig, als honden die een bepaald huis niet kennen, stappen we naar binnen. Heren, achter een tafel, beginnen al boeken te pakken, maar het is niet nodig. We hebben er wel mee te maken, of krijgen er nog iets mee te maken, zoals met alles, maar in die boeken staan we niet. We komen dan ook niet dichterbij. En op een afstand, eerlijk gezegd, is het ook mooier. De democratie in werking. Want daar lijkt het toch nog het meeste op. Het recht van de burger om ja of nee te stemmen, of, zoals een van de tegenstanders van de Gaulle op veel plakkaten heeft uitgedrukt, om ja te zeggen tegen een lege plek, een niemand, een onbekende.

De man, die nu in Frankrijk bestaat, waarvan niemand weet wie het is, en die straks een bijna absolute macht zal krijgen om dit volk te regeren, en daarmee misschien de kleuren van Europa te bepalen. Maar iedereen die dat wilde weten, weet het al. Ze verdwijnen in de achter

[p. 14]

halve gordijnen verborgen hokjes, plegen daar een geheimzinnige handeling en komen terug. Waarom wil ik toch altijd aan gezichten zien wat mensen gestemd hebben? Is dat een ja- of een nee-gezicht? Tussen de kastanjebomen lopen we weer naar huis terug. Ik raap een nat papier op van de grond, een aansporing aan de kiezers van het veertiende arrondissement om ja te stemmen. ‘Het gaat om’, staat er, ‘de nationale bestemming’. Met ijzingwekkende logica wordt er minachtend vastgesteld dat de oppositie haar standpunt tracht te rechtvaardigen met ‘juridische argumenten,’ nou kiezers, jullie weten zelf wel hoe belachelijk dat is. En daarom zult u de 28ste oktober gericht naar de Toekomst vastbesloten, eerlijk antwoorden: ja. En dat hebben ze gedaan. Gericht naar de toekomst zag ik ze op de televisie de stembureaus binnenschuiven. In de Jura, in Bordeaux, in Toulouse, in de mijnstreek, op honderdvijftig kilometer van Zeeland, tegen Spanje aan, in de bergen, gaan zij, overal, hetzelfde bedaarde ceremonieel, kaart laten zien, twee kaarten krijgen, het omfloerste hokje in, geschiedenis maken, er weer uitkomen, met een bergachtig, Spaans, Vlaams of van de grote stad doortrokken gezicht, de beperkte gedachte achtergelaten in een bus, waar ze blijft liggen wachten om bij de andere denkwijzen geteld te worden.

De eerste uitslagen komen nu ook binnen. Uit dorpen, in het oerwoud verborgen, waar acht of negen mensen wonen. De kleine, ongeraffineerde optelsommen (ja zes, nee twee) krijgen een sinistere betekenis. De stemmentellers tillen bedachtzaam hun borstelige hoofden op en neer, op zicht voor gans de Franse natie, er één mee, want een stem is een stem. De andere stem, die achter in het toestel, kabbelt rustig door. Schotelt steeds nieuwe delen en hoeken van Frankrijk aan ons voor. En met ja-

[p. 15]

loezie merk ik weer hoe groot dat land eigenlijk is, in honderden landstreken en bijna in rassen uiteenvallend. En dat houdt zich allemaal bezig met hetzelfde. En wij moeten maar kijken! Na een uur of wat gaan we weer naar buiten en zwerven met de auto door de lanen en paden van de stad. Het grote bord op de Champs Elysées is nog leeg. Er staan wat wachtende besluiteloze mensen voor waar de wind doorheen waait. Er is nog niets gebeurd. Tegen de paal van een stoplicht zie ik een geel pamflet waarop staat ‘Führer, Duce, Guide’ en daaronder een zin uit een toespraak van de Gaulle, waarin vermeld wordt dat hij de Guide van de Natie zal zijn. De drie woorden bij elkaar zetten is misschien niet rechtvaardig. Maar toevallig is het ook niet tenslotte.