Een middag in Bruay

[p. 10]

Twee demonstraties

[20 maart 1962] Het meisje staat midden tussen de voorbijgangers. Ze is lang en mooi, ze deelt slordig gestencilde pamfletten uit. Het kleine geschiedenisoogje ziet die pamfletten alweer liggen in hun behoudende vitrine: ‘documenten uit de woelige periode rond het bestand met Algerije.’ En het oog van onze opvolger zal over datzelfde geelbruine velletje glijden, en trachten er een werkelijkheid aan te verbinden. Maar hij zal nooit weten hoe het werkelijk was, hoe het rook, hoe het er uit zag. Veel doet dat er niet toe, het was ook geen belangrijke demonstratie. Of toch?

Tussen de onverantwoordelijken, de geestenbezwerende verantwoordelijken, en die demonstreren. Waartegen? Tegen onlust en onbehagen, en tegen het gevaar dat voor deze dag de vorm aangenomen heeft van de fascistische journalist Jacques Perret, of liever gezegd van zijn huis, want Jacques Perret, steunpilaar van de oas en vader van de moordenaar van de gendarme Gros laat zich niet zien achter de blinde ramen van dat huis. En daar staan ze, de roepers. Het is in beperkte mate vreeswekkend. Een smalle straat, de rue de l'Ancienne Comédie. Ze houden het verkeer op. Hoeveel zijn het er? Vijftig misschien. Eén staat er boven op een auto en schreeuwt, een eindeloze toespraak. Een Zuidamerikaanse foto. Of Rusland rond 1917. Berlijn, na 1918. Parijs, 1962, een traditie. De anderen vormen een koor, en zingen verlangend van het onthoofden van Jacques Perret, het uitroeien van de oas, het vernietigen van de plastikeurs, het fusilleren van Jacques Perret, het bewaren van de democratie, het gevangenzetten van Jacques Perret.

Het schreeuwen van dat antieke koor tegen het stille

[p. 11]

huis met de nietsziende ramen heeft iets gruwelijks, noodlottigs. Het is niet mogelijk er onaangedaan doorheen te lopen. De chauffeurs van de bussen die achter elkaar staan te wachten om er door te mogen liggen zwijgend over hun ontzaglijke sturen. En het schreeuwen gaat door, in een steeds hijgender ritme, oas assassins, oas assassins, oas assassins! Een voorzichtige politie ontwart na een half uur met tedere vingers de dramatische straat, en dat is dat.

Een dag later sta ik bij de Arc de Triomphe. De onbekende soldaat mag weer niet slapen. Het is zes uur, er zit nog veel wit in het licht. De troep soldaten die nadert over een van de grote avenue's heeft witte enkelkappen, witte ceintuurs. Ze marcheren tot onder de grote boog. Recht daartegenover, op een andere hoek staat het verminkte leger opgesteld, oudstrijders. Ook dit is een demonstratie, al weet ik niet wat voor een.

Een dodelijke roffel begint te ruisen, en de verminkten steken het plein over. O, ik zie ze zo goed, met hun verschoten, hoe langer hoe ongeldigere regimentsvlaggen. Alles aan die stoet is zwart. Een rijdt in een wagentje. Sommigen lopen op krukken. Welke slagen, welke oorlogen? Oude slagen, oude oorlogen. Zelfs oorlogen worden kinds, en vergeten. Bepantserd met medailles trekken ze op, een levende, kwade Goya, naar hun Arc. Van triomf! Als ze er staan heerst er een noordse stilte. Er gebeurt helemaal niets. Dan zie ik vrouwen zich naar de soldaten toewenden. Een duif wappert hoog onder de boog. Weer dat afschuwelijke roffelen. De witte enkelkappen pakken hun gouden trompetten, zwaaien er vrolijk een slagje mee in de lucht en blazen. De Arc loopt vol met koper, en dan is het weer stil. Zegt iemand iets? Ik kan het niet horen, het is een volstrekt lege stilte. Ik loop een beetje

[p. 12]

naar achteren, kijk naar de menigte die opdringt, en denk: wat doe ik hier?

Curieuze eenzaamheid: geen menigte zijn.

Gebeiteld in de stenen lees ik de namen van de grote slagen. Aan mijn kant: Lerida, Ciudad Rodriguez, Alba de Torres, en ook dat is een oude, dode oorlog. Kijkend naar die vlaggen, de bloemen die het stenen bed van de onbekende leugenachtig camoufleren, luisterend naar het atavistische gesnik op de trommels en dan weer kijkend naar de op al die gezichten geverfde emoties, denk ik: is het iets, is het niets? En als het wat is, wat is het dan?

En weer teruglopend over de natte kiezels rond de boog, in het gareel gezet door een minachtende gendarme, zie ik de alleen in het slechtste Nederlands te beschrijven waanzinnige opgetildheid van dit plein in dat idiote licht en het langzame wegzakken van al die brede straten in het hol dat Parijs is en waarin ze straks allemaal weer zullen verdwijnen met hun medailles en hun haat en hun vaandels en hun hartstochten en hun herinneringen. Wie wil dat ooit allemaal uitrekenen en er iets over zeggen?