Een middag in Bruay

[p. 5]

Een middag in Bruay

[9 maart 1963] Het is het begin van de middag. We rijden Noord-Frankrijk binnen, de bekende grijze velden. Hier zijn nog geen mijnen. In Lille ga ik naar het bureau van de Nord-Matin en vraag waar ik de staking kan vinden. Niemand weet het. Het parool voor vandaag is: thuisblijven.

Ik vraag waar de grootste concentraties van mijnen zijn. In Lens en Douai. Ze laten me foto's zien van de grote demonstratie in Lens, deze week. Lange stoeten mijnwerkers met spandoeken trekken door een grauwe, noordelijke stad. Het is een foto die geen emoties overbrengt. Ik koop een paar kranten en lees de cijfers. 210 duizend mijnwerkers, waarvan er 117 duizend beneden in de mijn werken. Wie beneden werkt kan tot 730 gulden komen, de anderen maximaal tot 500 gulden. In vier jaar tijd zijn de kosten van het levensonderhoud met 40 percent gestegen. In diezelfde vier jaar is het indexcijfer van de lonen van arbeiders uit andere (niet staats-) industrieën met 55,9 percent gestegen. Dat van de mijnwerkers maar met 39,8 percent. Daarom staken de mijnwerkers van het noorden, van Lotharingen, van Aquitanië. De Gaulle heeft op die staking geantwoord door hun arbeid te ‘vorderen’. De arbeiders gaan daar niet op in. Dat is de situatie. Na een kilometer of dertig zien we de eerste mijnen, zwarte gezwellen op het kale land, het werk van een ras van grote, sombere mollen. De wielen in de torens hangen stil. Aan de poorten staan soms wat mannen. Achter die mannen: een leeg, open terrein waar het naar kolen stinkt, lege gebouwen, lege fietsenrekken. Overal een langzame, afwachtende stilte. Geen politie.

Wij rijden door naar Lens. Bij het gebouw van de vak-

[p. 6]

bond staat een lichtblauwe auto van de Franse radio en televisie onder een hoog opgehangen bord non en twee bosjes rode vlaggen. Zij weten ook niet waar iets te doen of te zien is. Dit is het hoofdkwartier, maar er is geen bijzondere drukte. De mijnwerkers overal in het land houden zich aan de oproep en blijven thuis. Er zijn bijna nergens demonstraties en samenscholingen. Ik wil naar binnen gaan om met iemand te praten, maar een kleine man van Paris-Presse komt op mij af en zegt dat er misschien toch een bijeenkomst zal zijn in de Salle de Fêtes van Bruay, een twintig kilometer van Lens vandaan. Als wij willen kunnen we hem volgen. Het landschap wordt grijzer, wraakzuchtiger. De huizen laag, soms van hout, altijd grauw. En het ruikt overal naar kolen.

Bruay is een gat. Hier komt nooit iemand. Voor de gelige feestzaal troepen de mijnwerkers samen en gaan naar binnen. Het zijn er een paar honderd. Het plein wordt langzaam leeg. Het is tamelijk groot, er omheen lage huizen, meestal cafés: Café Au Boxer, Café Farcy, Café de la Place, Chez Alphonse, Café Malinage, Café de la Jeunesse, Café des Forains. Het plein heet Place Marmotan, en in het midden, beschermd door een ijzeren hekje staat Marmotan zelf, versteend, de stichter van de mijnen. De atmosfeer beweegt zich tussen Simenon en de Borinageperiode van Van Gogh in, is in ieder geval ouderwets en ongeloofwaardig. Binnen zit nu iedereen. Ik loop naar de vochtige bruine tafel die voor de pers is vrijgehouden en hoor flarden uit een gesprek dat een verslaggever van Radio Luxemburg op de band opneemt. Hij spreekt met de burgemeester die hem verslag doet van een ontmoeting met de Gaulle... ‘en toen zei ik tegen de Gaulle, generaal, als u werkelijk wilt zien hoe de mijnwerkers hier leven dan... en toen zei de generaal...’ Ondertussen is de verga-

[p. 7]

dering begonnen. Op het podium staan drie houten tafels met ijzeren poten aaneengeschoven. Er achter zitten acht mannen. Op de muur is hier en daar een stijve gitaar geschilderd, buiten achter het raam staan een paar onaanzienlijke winterbomen. Man na man staat op en komt voor de microfoon. Ik zie hoe het langzaam donkerder wordt. Vaal licht wordt aangestoken, en terwijl de bekende woorden van de staking door de zaal trekken lopen fotografen tussen de rijen van zittende mijnwerkers door en stelen hun gezichten voor de krant. Maar die gezichten kijken niet naar de camera's. Met een uitdrukking van grote spanning blijven ze naar het podium staren, waar steeds andere mannen verschijnen die zich, de één pathetisch, de ander hakkelend en met moeite sprekend, solidair verklaren met deze staking: mecaniciens, mijnkader, ingenieurs, maar ook leraren en onderwijzers, de burgemeester. Elke verklaring wordt met een bijna kalme schreeuw en met applaus begroet, om de paar minuten het geratel van harde handen uit de zaal die door de rook tot een sombere massa gezichten is samengebald. De meeste journalisten zijn al verdwenen: deze bijeenkomst is gelijk aan de andere, het zijn overal dezelfde woorden die vallen: ‘de maskers van het gaullisme zijn gevallen...’ en een oude, vermoeide stem: ‘wij begeven ons nu in een avontuur waarvan niemand de afloop kan voorspellen...’ en de toespraken blijven duren, een man in een blauw pak met fietsknijpers onder aan zijn broekspijpen zegt iets namens het gas en wij, de paar journalisten die er nog over zijn, zitten daar, afzijdig in dat gele licht. Wat betekent deze zaal? Wat betekenen de honderden andere zalen in het hele land, waar weer andere mannen net zo zitten en dezelfde woorden aanhoren en uitspreken? Wat gaat de Gaulle doen? Hier, in deze

[p. 8]

naargeestige streken heeft hij een nieuwe tegenstander gevonden: de onrechtvaardige armoede, die niet geïnteresseerd is in Europees leiderschap of grandeur, een taaie, vastbesloten tegenstander die weinig te verliezen heeft.

De vergadering is afgelopen. Buiten, in het verdwijnende licht groepeert zich een stoet, dezelfde stoet als op alle foto's van de laatste dagen. Ze zingen, op een vreemde melodie, een liedje: à bas Charlot, à bas! Pas de sous, pas de carbon! en trekken zo, steeds opnieuw in dat korte lied uitbarstend, de heuvel op naar het gemeentehuis. Het is niet dreigend, niet gevaarlijk, gewoon een optocht. Maar het is ook niet niet dreigend, met deze stoet kan alles. Niet vandaag, een andere dag, een ander jaar. Ik loop voor ze uit de trappen van het gemeentehuis op en sta er naar te kijken, en registreer: Aan de overkant een bloemenwinkel, een Maison de Confiance. Rechts een dalende, zwarte straat. Grijze lucht genoeg, en daarin, als een waarschuwing, mijnen. Op het plein nu nog maar weinig mannen. Vier ervan komen de trap op en pakken elkaar bij de pols. Het zijn de leiders van de vakbonden, communisten, socialisten, katholieken. Ze tillen die nu aan elkaar verbonden armen omhoog. Beneden een schreeuw, en wat kort roepen. Dan is het afgelopen. Ze gaan naar huis, of blijven nog wat rondhangen. Het is niet moeilijk om ze aan het praten te krijgen, nu niet, de volgende dag niet. Ik praat met mijnwerkers en vakbondsleiders en schrijf het op, cijfers en verhalen. Van nu af kost de staking elke mijnwerker rond de 20 gulden per dag. Dat betekent dat er geen geld meer is, dat ze zullen moeten leven van nog geen drie gulden per dag. De kruideniers, die dat eerder meegemaakt hebben, zullen wel weer opschrijven, maar tot hoelang kan dat? En hoelang moet er daarna niet ingehaald worden? En de andere afbetalingen?

[p. 9]

De andere cijfers: die van de silicose waaraan 35.000 mijnwerkers op de 85.000 in het noorden lijden, een longziekte veroorzaakt door steenstof waarvan de afloop een langzame dood betekent. Verhalen die bij een andere tijd lijken te horen, wat er ook verbeterd is - zoals de huizen, de lucht, de reuk, de avond hier, de gezichten bij een andere tijd horen, eerder naar Dickens ruiken dan naar het glanzende jaar 1963, ook al staat er soms op die lage houten daken een televisie-antenne waardoor een andere wereld naar binnen stroomt, en waardoor in het verleden een man gevraagd heeft om ja te zeggen, meermalen. Dat hebben ze gedaan, meermalen. De teleurstelling daarna is niet bij vandaag begonnen. Die is pas vandaag zo heftig tot uiting gekomen. De man in Parijs zal moeten beseffen dat in de bijna onwerkelijke toekomst die hij wil geen onverteerbare brokken verleden kunnen worden meegesleept. Ook dat is geschiedenisles.

Een gebeurtenis, een stemming, een standpunt. Overspoeld, nu al, door andere gebeurtenissen. Wat is de reden om een vergeelde foto van een al bijna weer vergeten staking te bewaren? De geldigheid, dat het gebeurd is. Middagen in Bruay, in Edinburg, in Berlijn, losgepeuterde stukjes tijd, zonder chronologie bij elkaar gezet, voorwerpen aangespoeld op het papieren strand van een ochtendblad, en daar verouderd zoals de mode op oude portretten en onbegrijpelijke woorden in een geërfd woordenboek. Maar niet meer ongedaan te maken, en nog wel te veranderen. Ik neem de foto's in mijn hand en kijk hoe eigenaardig ze eruit zien, de papoea's, de oasers, de allang niet meer stakende stakers, het confererende staatshoofd, en vraag me af wat voor kleur en wat voor betekenis die foto's nog zullen krijgen, en wanneer. Nu, op dit ogenblik, kan ik niet meer doen dan ze inplakken, - belangrijk en onbelangrijk, verzameld met sentiment en opinie, in de jaren 1961, 1962, 1963 en gemaakt door dezelfde camera.