Michiel Adriaansz. de Ruyter
(1780)–Joannes Nomsz–
Auteursrechtvrij
[pagina 14]
| |
Eerste tooneel.
mevrouw la borde, een hoofdman.
de hoofdman.
Stel u gerust, mevrouw! Gy zult La Borde spreken.
Dit zeldsaam gunstbewys is geen ongunstig teeken:
Een heimelyk gesprek word nimmer toegestaan
Met hem die zéker zal de doodstraf ondergaan.
Wy achten uw' gemaal, zyn lot doet ieder zuchten;
Zyn lyfsgevaar kan u niet meer dan my doen duchten.
De staat van ongeluk is die gesteltenis.
Waarin de mensch bespeurt of hy beminlyk is.
mevrouw la borde.
All' wat ik kan, mynheer! in deze omstandigheden,
Waarin myn hart door hoop en doodsangst word bestreden,
It u te danken voor die edelheid van hart,
Die u doet deelen in La Bordes bittre smart.
Die edelmoedigheid doet my genoeg bespeuren,
Dat ge in den kerker hem niet troostloos hebt doen treuren.
De gunst, waarvan ge my voor hem veel goeds belooft,
Ben ik verpligt aan uw gewezen opperhoofd,
Die zyn' gestrengen zoon daartoe heeft kunnen nopen,
En my op 't edel hart des admiraals doet hopen.
de hoofdman.
Men pryst De Ruiter hoog: men zegt dat inderdaad
Zyn hart meer tot genaê dan strafheid overslaat.
Zelfs zegt men zyne deugd gaat verr' 't gerucht te boven.
mevrouw la borde.
Ik heb geen reên, mynheer, dat ik 't niet zou geloven:
De gryze Valkenburg, die niemant ooit bedroog,
| |
[pagina 15]
| |
Pryst by aanhoudendheid De Ruiters deugden hoog.
Doch, buiten dit, de hoop, die doorgaans 't hart der menschen
Geloven doet all' 't geen zy waar te wezen wenschen,
Doet my geen' twyfel slaan aan held De Ruiters deugd.
Het is die hoop alleen die thans myn ziel verheugt.
Ontsluit myn' echtgenoot. ‘Ik voel myn leden beven!
de hoofdman.
Ik ga op 't oogenblik daartoe bevelen geven.
Ik weet myn' last, mevrouw. Verwacht in dit vertrek
Met hem om wien gy weent een ongestoord gesprek.
| |
Tweede tooneel.
mevrouw la borde, alleen.
Hoe stryden hoop en vrees gestaêg in myn gedachten!....
Maar moet ik siddrend' hier myn' echtgenoot verwachten?
ô Ja! La Bordes lot hangt van den vlootvoogd af;
Men zegt de grooten zyn meêdoogenloos en straf,
En 't hoofd der vloot behoort voorzeker tot de grooten...
Maar gryze Valkenburg, uit edel bloed gesproten,
Doet my ten klaarste zien, door 't deelen in myn smart,
Dat álle grooten niet onmenschlyk zyn van hart.
Hy roemt den admiraal: waarom zyn woord te vreezen?
Hy is alöm geächt, hy zal myn voorspraak wezen!...
Wyk, vrees! die weinig baat, en slechts ons wee vergroot.
| |
Derde tooneel.
mevrouw la borde, la borde.
la borde, driftig toeschietende, en haar ombelzende.
Geliefde wederhelft!
mevrouw la borde, weenende, in zyne armen.
Trouwhartige echtgenoot!
| |
[pagina 16]
| |
la borde.
Weêrhou die tranen toch, die my het hart doorboren.
Door wien is my 't geluk van u te zien beschoren?
Wien danke ik deze gunst? die my hoogst dierbaar is,
Schoon zy niets goeds voorspelt in dees gesteltenis.
mevrouw la borde.
Dank gryzen Valkenburg dat gy my moogt aanschouwen.
la borde.
Ik kan geen' enklen stap van dezen held mistrouwen.
Spreek, gaf men my ter gunst tot dit bezoek bevel?...
Of zegt gy anderwerf voor eeuwig my vaarwel!
Ontzie my niet, spreck vry; voldoe aan myn begeeren:
Wat zal myn noodlot zyn?
Mevrouw la borde.
Het kan, het zál verkeeren!
Ten minste Valkenburg, die waarlyk vrome man,
Dien ik geloven móet, verzekert my daarvan.
la borde.
Zo hy 't verzekren durft, wat staat ons dan te vreezen?
Wat doet, by zo veel hoop, u dan zo treurig wezen?
mevrouw la borde.
Wie kan het geen hy mint, gelyk zyn eigen hart,
Gevoelloos lyden zien?
la borde.
Verban, verban die smart.
Indien een schelmstuk my myne eer had doen verkorten,
Dan voegde 't u met recht dien tranenvloed te storten;
Maar 'k heb uwe eer, myne eer, vol moeds, door 't staal gered,
En ben dus 't offer slechts der strengheid van de wet.
Maar wat kan Valkenburg u doen verzekring geven,
Dat niet ten tweedemaal myn vonnis is geschreven?
Onthef myn hart van schrik, dien my het sterven baart,
Om u, geenszins om my: gy kent La Bordes aart!
mevrouw la borde.
De Hollandsche admiraal, die hier in 't kort zal landen,
| |
[pagina 17]
| |
De Ruiter, heeft uw lot volkomen in zyn handen;
En gryze Valkenburg bezweert my dat die held
In goedertierendheid zyn hoogste glori stelt.
De gryzaart, die u acht, wiens deugd ons is gebleken,
Belooft my zelf voor u den admiraal te spreken.
Schep moed, myn echtgenoot! wie leeft 'er die een' man
Als eedlen Valkenburg een bede ontzeggen kan?
Myn liefde doet my 't all' van zynen yver hopen.
la borde.
Een zwakke hoop, helaas! die haast tot niet zal loopen.
Uw liefde is 't all' voor my; maar, tot myn' bittren druk,
Verzwaart die liefde alleen La Bordes ongeluk:
't Besef van 't wee, dat ze u om myn gevaar doet lyden,
Moet in dit oogenblik myn hart op 't felst doorsnyden;
Naardien uw ydle hoop, alleen uit liefde ontstaan,
Als hoop vervliegt, uw hart te dieper wond' zal slaan.
Ach! hoe kan Valkenburg, door zulk een hoop gedreven,
Van myn bevryding u met grond verzekring geven?
Vergeet hy dat zyn zoon, uit achting voor den raad,
My aan myn yslyk lot volstrekt bevolen laat?
En kan hy ooit met grond van 't hoofd der vloot verwachten,
Dat hy de raden belg', ter gunst van ydle klagten?
mevrouw la borde.
De last des ongeluks spoort u tot wanhoop aan.
'k Weet dat de ramp in ons de wantrouw doet ontstaan;
Maar laat haar nevel thans uw' geest niet meer bevangen.
De jonge Valkenburg, gedrongen door belangen
Den raad te ontzien, volgt slechts wat hem 't belang gebied;
Maar Neêrlands admiraal kent die belangen niet:
Die held heeft aan de wrok des raads zich niet te stooren;
De raad, hoe fel gebelgd, kan hem niet ringelooren.
't Kostalles hem één woord: ‘ik eisch 't!’ en alles zwicht.
la borde.
Dat zy zo; maar dat woord is waarlyk van gewigt;
't Is voor een' staatsman veel daarvan gebruik te maken.
Laat ons 't gewis gevaar niet voor ons zelv' verzaken!
| |
[pagina 18]
| |
't Is mooglyk dat myn geest, bedwelmd door 't ongeluk,
Te veel gevaren ziet, tot meerdring van myn' druk;
Maar hoop, ruim zo bekwaam als smart om 't oog te blinden,
Kan ook aan schyn van heil u doen een toevlugt vinden:
Beproeven we, onbedwelmd, aan 's tyds gesteltenis,
Of hoop of vrees voor ons het meest bedrieglyk is.
Waant gy 't in 's lands gevaar De Ruiters zaak te wezen,
Hoe weinig hy 't gemor der raden heeft te vreezen,
Dat hy, op Valkenburgs, of uw', of iemants drang,
Zich menge in een geval voor hem van geen belang?
Wat raakt hem of men my op nieuw verwyz' tot sterven?
Waarom toch zou hy my genade doen verwerven?
Om Valkenburgs verzoek! Maar wat is in deez' staat
Hem nutter, Valkenburg? of 't ligchaam van den raad?
Is 't heden zyn belang, al wil hy my verschoonen,
Den raad door 't scheuren van zyn vonnis fel te hoonen?
Moet ooit dees ryke kust van tweedragt zyn bevryd,
Het is vooral in deez' hoogst hagchelyken tyd.
Heeft de admiraal de spyt der raden niet te vreezen,
Hun vrindschap moet nochtans hem aangenamer wezen
Dan hunne vyandschap, die hy niet zoeken zal
Door een' verwezen man te onttrekken aan zyn' val.
Wie dit vertrouwen durft kent weinig 't hart der grooten...
mevrouw la borde, met drift.
Gy dwaalt: het hoofd der vloot, uit lagen stam gesproten,
Heeft in een' armen staat, die nooit 's mans luister krenkt,
Geleerd hoe in den nood zyn medeschepsel denkt.
Hy weet wat waarde elk mensch, hoe arm, of hoog verheven,
By 't aanzien van de dood natuurlyk hecht aan 't leven;
De man, die in een stulp op 't land is voortgebragt,
Is hem, als mensch, zo waard als 't vorstelykst geslacht.
Dit is niet vreemd: de nood doet ons aan deugd gewennen;
Men dient om mensch te zyn zichzelv' eerst zwak te kennen.
| |
[pagina 19]
| |
Gelnof my, de admiraal is van die grooten niet,
Wier oog meêdoogenloos hun mindren lyden ziet.
Uw trouw voor Valkenburg, den zeeheld aangeprezen,
Uw moed, alom bekend, uw dienst aan 't land bewezen,
De wondre zeldsaamheid van uw berucht geval,
't Gaat vast dat alles op den vlootvoogd werken zal!
't Geen ieder van hem zegt maakt hem onze achting waardig.
Verdenk de grooten toch niet allen, wees rechtvaardig,
's Helds roem is te algemeen, dan dat dit spoorloos zy.
Nooit spreekt het gantsche volk de taal der vleijery.
la borde.
Het volk schat, inderdaad! vol onbezonnen yvers,
Het schoon der daden naar den rang des daadbedryvers.
Als een aanzienlyk man een goede daad verricht,
Zy groeit in ieders mond, ze is groot in elks gezigt;
Daar wat een burger zich ook loflyks moog' vermeten
Meest flaauwlyk word geroemd, en spoedig word vergeten.
De goedheid van den held, geroemd schier buiten maat,
Zou zo beroemd niet zyn waar' hy geen man van slaat.
Dat gryzen Valkenburg het alles gunstig schyne!
Hy oordeelt ieders hart ten allen tyd' naar 't zyne.
En schoon De Ruiter heeft in lagen staat geleerd,
Wat smart de droefheid baart, zyn staat is lang verkeerd.
De menschen zyn doorgaans in lagen stand meêdoogend';
Maar 't lot hen uit hun Niet ten top van staat verhoogend',
Schryft hen, by 't wislen van hun standgesteltenis,
Die strenge koelheid voor die grooten eigen is.
Doch hoe De Ruiters zucht voor 't menschdom zy gebleken,
Zyn strengheid doet niet min de waereld van hem spreken.
Bedenk dit. Oordeel nu of ik van zulk een' man,
In weêrwil zyns belangs, vergifnis hopen kan.
mevrouw la borde, na een weinig zwygens.
Gemaal! moet uwe vrees my, éénsslags, 't all' doen vreezen!
| |
[pagina 20]
| |
Na een poos hem sterk te hebben aangezien, peinzende en ter zyde.
‘De gunst des admiraals moet niet onzeker wezen;
En evenwel, 't gaat vast, zy kan onzeker zyn...
De vrees myns echtgenoots is niet ontbloot van schyn!’
la borde.
Spreek, wat besluit uw hart? 't Schynt heimlyk zich te kwellen.
mevrouw la borde, uit haar gepeins tot de uiterste levendigheid overgaande.
Uw noodlot aan uzelv', en dat terstond! te stellen.
De Hemel stort daartoe my 't middel in den zin!
la borde.
Wat wilt gy zeggen? Spreek! Wat middel valt u in?
mevrouw la borde.
Een middel dat uw hart geenszins zal kunnen wraken,
Dat van De Ruiter u zal onäshangklyk maken,
Dat gryzen Valkenburg de moeite sparen zal
Van u door zyn verzoek te onttrekken aan uw' val,
En dat zyn' strengen zoon, en al de trotse raden,
Terwyl ons ieder roemt, met schand' zal overladen.
Dat middel is... de vlugt! maak u daartoe gereed.
la borde, met verwondering.
Wat dekt me in 't uitgaan voor 't gezigt der wacht?
mevrouw la borde, met vervoering, hem om den hals vallende, by de hand nemends en, na een weinig zwygens, hem met tederheid aanziende.
Dit kleed!
la borde, met verbaasdheid, zich van haar losrukkende.
ô Hemel!
mevrouw la borde, op hem toetredende, met drift.
Schiet het aan, om zeker weg te vlugten.
Vermomd in myn gewaad hebt gy geen wacht te duchten.
Hou, als gy uit dit hol voorby de wachten trekt,
| |
[pagina 21]
| |
(Alsöf gy bitter weende,) uw aangezigt bedekt.
Win onze woning straks, en laat uw vlugste flaven,
En zy, die van hun trouw de sterkste proeven gaven,
U vergezellen door de bosschen, of langs 't strand,
Tot by 't Fantynsche volk dat diep zich houd in 't land.
Gy wist voor lang hoe trouw die negers u beminden:
Gy zult dat dapper volk licht tot uw hulp verbinden.
Ik geef, zo ge uw gewaad my voor myn kleedren gunt,
U tyds genoeg dat gy dit vlek ontvlieden kunt:
Ik zal, om 't hoofd der wacht alle achterdocht te onttrekken,
Op deze tafel 't hoofd met mynen arm bedekken,
Alsöf de hevigheid van 't pynlyk harteleed
My 't spreken moeilyk maakte, en 't daglicht schuwen deed;
En, om des hoofdmans oog zolang 't kan zyn te blinden,
Zal hy, wat hy ook zegg', volstrekt my spraakloos vinden;
Dus eer hy merken kan hoe loos hy wierd misleid,
En hy u volgen doe, zyt gy in veiligheid.
Verwerp myn' voorslag niet; gy moet dien niet weêrspreken!
't Lot heeft u lang vervolgd, gy kunt op 't lot u wreken:
Daar 't u tot op deez' dag zo hoogst ongunstig is,
Schonk 't nochtans ons één gunst: één lyfsgestaltenis!
Bedien u van die gunst om 't lot met roem te straffen
Voor al zyne ongunst: 't zal niet licht my kans verschaffen
U weêr alleen te zien; want word uw dood bestemd,
Dan is de toegang tot dit kerkerhol gestremd.
Kom, gryp het middel aan dat ik u aan durf bieden,
Om strengen Valkenburg, den raad, de dood te ontvlieden.
't Is loflyk met geduld te lyden 't geen men moet;
't Is pligtlyk, als men kan, 't gevaar te ontgaan met spoed.
la borde.
All' wat ik hoor ontroert me! Ik ben naauw' tot myzelven!
Moet gy, myn gemalin! myne eer dien afgrond delven!
Tot welk een' prys stelt gy myn leven in myn hand?
Gy wilt slechts dat ik leve, al leve ik in de schand'?
'k Heb u getoond uwe eer meer te achten dan myn leven,
En gy, gy wilt myne eer een' wissen doodsteek geven!
| |
[pagina 22]
| |
Had ik min waarde aan de eer dan 't levenslicht gehecht,
Ik stond nu niet ten doel aan 't strenge wraakgerecht.
Ik, vlugtende, u ter prooi der trotse rechtbank laten!...
Ik zou myn vrinden, myn trouwhartige soldaten,
Myn broeders, die ik steeds naar waarde heb geächt,
Wier trouw my lichtnis in myn boei heeft toegebragt,
Bedriegen! en daardoor gelegenheid verschaffen
Aan stuggen Valkenburg om hen op 't strengst te straffen!
Gy zoud de gunst eens mans bewogen met uw' rouw,
Eens vrinds, die, hoogst gerust op onze goede trouw,
Bewerkt dat ge uw' gemaal in 't kerkerhol moogt spreken,
Misbruiken! en op 't snoodst de goede trouw verbreken!
'k Zou leven met de blaam dat ik u hulploos liet!...
Verwacht van uw' gemaal zo groot een lafheid niet!
De ladder en de strop zyn min voor my te duchten,
Dan 't denkbeeld is der schand' van op die wyz' te vlugten.
De dood my toegedacht is wreed voor 't oog alleen;
Maar ze is niets voor den man die haar durft tegentreên:
De pyn word uit gevoel, uit anders niets! geboren;
't Gevoel word door de straf, in 't vonnis, my beschoren,
Byna niet aangedaan: ten ladder afgestort
Is ons gevoel straks weg; dus is ons lyden kort.
Maar op een laffe wyz' de goede trouw te schenden,
Ten koste van onze eer gevaren af te wenden,
Te leven met de blaam, dat ons het leven meer
Behaaglyk is dan 't hoogst van 's menschen goed, onze eer;
Dit alles baart den man, die heeft geleerd te sterven,
En denkbeeld heeft van de eer, meer smart dan 't licht te derven.
Laat uw' gemaal, wiens pligt eischt dat hy 't middel doem'
Dat ons ontëert, vergaan; en gy... bewaar uw' roem.
mevrouw la borde.
Gy wyst myn' voorslag af? Gyzelf, gy eischt te sneven?
Gy wilt dat ik u derv'?... 'k Zal u voldoening geven!
Maar waan niet dat ik laf in deez' gehaten wal
By die barbaren, die u dreigen, leven zal.
| |
[pagina 23]
| |
Toen ik u de eerst; maal naar 't moordschavot zag rukken,
Liet my de krankte, ontstaan uit drang van ongelukken,
Niets dan een asscheid toe, dat my het hart doorsneed;
Dit hart, door tyd gewoon aan 't onverdraaglykst leed,
Kan thans het groot besluit, waarvan 't hier all' zal beven,
Volvoeren, tot bederf van wie u wil doen sneven.
Ik zeide u ééns vaarwel, ik denk daaraan, en yz'!
'k Zeg u thans weêr vaarwel, maar op eene andre wyz'.
Ik, door uw reên met schrik om uw gevaar bevangen,
Wil van De Ruiters gunst uw hoofd niet af doen hangen;
Ik stel, uit liefde, uw lot trouwhartig in uw magt,
Dewyl ge uit zucht voor my zyt in 't verderf gebragt;
Gy vind het minder wreed door een ontëerend sterven
Uw gade, tot haar dood, uw' bystand te doen derven,
Dan, met haar bitter wee, dat ze om u lyd! begaan,
Haar liefde één pooging u ter redding toe te staan...
Een kieschheid zo barbaarsch aal schaars naar tranen hooren!
Wel! daar ik, nevens u, u aanmerk als verloren,
Schiet my niets over dan dat ik dees plaats begeev',
U redde door geweld... of voor deez' kerker sneev'.
'k Zal voor 't Fantynsche volk in 't rouwgewaad verschynen:
Min wreed dan gy, naardien 't zal deelen in myn pynen,
Zal 't op den strengen aart des landvoogds reeds verstoord,
Daar 't u bemint, door my ten opstand aangespoord,
Zich, voegende aan de zy' van Englands waterbenden,
Ter breking van uw boei naar deze muren wenden.
De neger zal my grootsch de dood trotseren zien,
En, moedig uit den aart, myn pooging bystand biên.
Het bloed des raads, die wreed uw bloed wil doen vergieten,
Zal, zo men ons weêrstaat, in deze muren vlieten;
Of 't volk door my geleid zal my, in 't oorlogswoên,
Verdelgen zien door 't rot dat u wil sneuvlen doen.
la borde, haar wederboudende.
Vertoef, wanhopige!... Ach! myn bloed verstyft in de adren!
mevrouw la borde.
Besluit dan... 't Is, te laat! 'k Zie Valkenburg ons nadren.
| |
[pagina 24]
| |
Vierde tooneel.
mevrouw la borde, valkenburg, la borde.
valkenburg, met levendigheid.
Myn vrinden! komt, schept moed, en weest verheugd met my:
Wy zien de gantsche vloot: De Ruiter is naby.
Hy, die ons harteleed voorzeker zal genezen,
Die held, alom bemind, zal binnen 't uur hier wezen.
Maar, hoe! van waar die schrik, geprent op 't aangezigt!
mevrouw la borde.
Myn vader, ach! uw deugd heeft reeds genoeg verricht.
Gy hebt ons klaar doen zien hoe sterk onze ongelukken,
Die zonder voorbeeld zyn, u op het harte drukken.
Reeds hebt gy van uw' zoon een weigring ondergaan...
Wat by De Ruiter u de vrindschap doe bestaan,
Om een' gemaal die zich de dood niet wil onttrekken,
In 't uiterst van den nood, met kracht ten steun te strekken,
Ons oog voorziet daarin geenszins die zekerheid
Waarmede uw goedheid ons zo gunstig heeft gevleid.
Dus, niet voorziende om wis La Bordes boei te slaken...
Wanbopig.
'k Zal, door ééne enkle daad, de waereld kenbaar maken,
Dat liefde, ééns aangespoord tot wanhoop, in den nood
Onëindig sterker is dan de yzing voor de dood.
Zy vertrekt, met de uiterste drift.
| |
Vyfde tooneel.
valkenburg, la borde.
valkenburg.
La Borde, welk een schrik mag haar den geest ontroeren?
Wat mag haar opzet zyn? wat tracht zy uit te voeren?
| |
[pagina 25]
| |
Wat spoort haar, daar myn hulp haar trouw ten dienst wil staan,
Dat haar verheugen moest, tot zulk een wanhoop aan?
't Bericht der komst van 't hoofd van Neêrlands watermagten,
De Ruiter, van wiens aart men niets dan goeds kan wachten,
Op wiens meêdoogendheid zy straks noch heeft gehoopt,
Is de oorzaak dat zy nu wanhopig my ontloopt!
Van waar die omkeer toch? Wat doet haar alles vreezen,
Daar ze alles hopen mag? Kan ik haar smart genezen,
Het word op 't oogenblik door my in 't werk gesteld.
la borde.
Geen smart hield ooit myn ziel meer dan dit uur bekneld!
Zo gy uw hulp, mynheer! my gunstig wilt doen blyken,
Volg straks myn echtgenoot'; laat zy u niet ontwyken.
Haar hart is teêr en fier, en zulk een hart kan licht,
Door wanhoop overheerd, niet hooren naar den pligt.
In 's Hemels naam, vlieg heen! 'k Heb verder niets te smeeken,
Dan dat ge my vergunt myn reden af te breken.
| |
Zesde tooneel.
valkenburg, alleen.
Verliezen wy geen' tyd: voldoen wy aan zyn beê,
Doorgronden wy haar wit, en de oorzaak van haar wee.
Het laatste grieft myn hart, het eerste doet my vreezen.
Ze is zwak: de zwakke mensch kan licht uitsporig wezen.
Voorkomen wy meer ramps, verdryven wy haar smart.
De zorg voor 's naastens heil is de eêlste pligt van 't hart.
Einde van het tweede bedryf. |
|