|
| |
| |
| |
Michiel Adriaansz de Ruiter, treurspel.
Eerste bedryf.
Eerste tooneel.
valkenburg, de jonge valkenburg.
De Westermaatschappy, beheerschster dezer landen,
Stelt, naar myn' wensch, myn zoon! myn ampt dan in uw handen!
Voor my, 'k ben afgeleefd, my walgt dus 't hoog gebied.
Den kleinen levenstyd die my noch overschiet
Begeer ik meest den dienst des Hemels toe te wyden.
U voegt het, in myn plaats, ten dienst des lands, te stryden.
Uw vader, door zyn' rang gewillig af te staan,
Was gistren opperhoofd, thans is hy onderdaan.
'k Voldeed als hoofd des lands den pligt my voorgeschreven,
Ik zal van rang ontbloot u blyk van achting geven;
Opdat Guineaas kust, op 't zien myns voorbeelds, leer'
Wat zy verschuldigd is aan haren nieuwen heer.
Doch Valkenburg, gezind uw hoog gezag te styven,
Moet, schoon hy amptloos is, nochtans uw vader blyven.
Uw rang is uit den mensch, en dus licht kort van duur;
De rang van vader blyft, als 't werkstuk der natuur,
Die my de rechten schenkt om vry met u te spreken.
Myn vreugd is groot, myn zoon! niets zou daaraan ontbreken,
Zo niet door 't strenge, dat in alles u bestiert,
Het vaderlyke hart door zorg belemmerd wierd.
| |
| |
Ach! zocht gy, naar myn' wensch, ten top van staat gerezen,
Nadezen min gevreesd, en meer bemind te wezen!
Word, (dit zy 't loon van 't geen ik voor u heb bestaan,)
Van strengen raadsheer, steun van ieder onderdaan.
Uw zoon, die nooit de gunst zyns vaders zal vergeten,
Word, zo hy 't zeggen durft, met onrecht streng geheten.
Voorzien van weinig volk dat ons geloof belyd,
Omringd van heidenen, genegen tot den stryd,
Door volk welks groot getal, aan de uitgestrekte zoomen
Van 't Westlyke Afrika, met reden is te schroomen;
Op welks geschroeiden huid en hoogst misvormd gelaat
Natuur een verf verspreid met recht door ons gehaat;
Welks bloed van 't vuur der zon, gezeteld in deze oorden,
Een hitte ontleent die slechts zich tempren laat door moorden,
En schaars zich koelen laat, dan in 't veel kouder bloed
Van ons, wier heerschappy 't, zyns ondanks, eeren moet;
En welks verwoedheid hen zo verr' zich doet verloopen,
Dat zy, uit vrekheid, ons hun bloed, als slaafsch, verkoopen:
Door zulk geboefte omringd, verwyderd van ons land,
Hou' hier de vrees alleen de woestheid in den band.
Een diep ontzag, gevergd van ónze landgenooten,
Moet in dit zwart gespuis 't ontzag voor ons vergrooten.
De vreugd, die 't volk deez' dag om myn verheffing uit,
Betoont ons dat ons volk myn strengheid niet misduid.
De schynglans van een' rang, myn zoon, verblind u de oogen:
Gy kent het volk niet, neen! door nieuwigheên bewogen,
Gelyk het vlak der zee door 't buldren van den wind,
Is 't by elk nieuwigheid tot uiterstens gezind.
't Voegt u de vreugd des volks op 't hoogst bedaard te aanschouwen:
Een heerscher moet het volk beminnen, en mistrouwen.
Geloof my vry, myn zoon, hoe vreemd het u ook schyn',
't Gemeen neigt schaars tot vreugd dan om verheugd te zyn:
Het ziet u dezen dag ten top van staat verheven;
| |
| |
Dus waant het aan zyn vreugd den toom te moeten geven;
't Grypt een gelegenheid om zich één' dag te ontslaan,
Van zorgen zyns beroeps ten hoogste gretig aan.
Het redenkavelt niet by 't uitgelaten tieren,
Of 't beter zich door u dan my zal zien bestieren;
Genoeg is 't als hun hart zich slechts door vreugd verkwikt.
Natuur, die wyslyk werkt, heeft dit hoogst wys geschikt:
Nooit moet het wuft gemeen zyn' waren stand bezinnen;
't Voel' schaars de afhangklykheid, wanneer 't die zal beminnen.
Wat ons betreft, myn zoon! 't aanzienlykst ampt van staat
Is een zorgkwekend goed, dat in de dood vergaat.
Hoe u 't gezag bekoor', 't is noch voor my verborgen
Of hy die zich verbind voor 's volks geluk te zorgen,
Of 't volk, dat blindlings buigt voor de opperheerschappy,
Het meest beklag verdient, en slaaf te noemen zy.
Wat uw begrip betreft van zwartzynde onderzaten...
Hoe! voegt ons, Christnen! hen om hunne verfte haten?
Natuur, die op bevel haars meesters 't all' verricht,
Verbond de deugd van 't hart aan 't blank noch 't zwart gezigt.
Wy zyn, bestraald door 't licht dat zy, helaas! ontberen,
Verfoeilyker dan zy, zo wy door dwang hen deeren.
De mensch sproot uit één' stam: natuur wil dus geen' dwang.
Doch, dit ter zy' gesteld, bedenk uw waar belang.
De Brit, baldadig trots op 't vreeslyk zeevermogen,
Dreigt ons op nieuw met een' der bloedigste oorelogen.
Dat volk, dat in zyn land alle overheersching vloekt,
Daar 't op de zee voor zich een overheersching zoekt;
Onwillig ooit gerust een' konings wil te hooren,
Daar 't zich van zyns gelyk' vernoegd laat ringeloren;
De vryheid tegen 't hof der koningen verweert,
En van den wil des volks met drift de wet begeert;
Heeft reeds, door Holmes vloot, naar dit gewest gedreven,
Ons op dees kust bewys van vyandschap gegeven.
| |
| |
Waant gy den neger, ééns afkeerig van uw' dwang,
Genegen, en gereed ten dienst van uw belang?
De Britten, hoe geducht, doen my in 't minst niet schroomen:
De Ruiter is gereed ter zee hen op te komen.
Die held, die meer dan ééns hen de eer der zege ontdroeg,
En menigmaal den schrik in hunne vloten joeg,
Behoeft niet eens de magt der Britten aan te randen;
Zyn naam alleen verschrikt die waterdwingelanden.
Die Holmes, 't hoofd der vloot eens volks ter zee geducht,
Is reeds De Ruiters magt, zelfs zonder slag, ontvlugt;
Hy durft, schoon ruim zo sterk, niets met De Ruiter wagen...
Tot Holmes val heeft slechts De Ruiter op te dagen!
Goêrede is reeds verheerd, en, volgens 't jongst bericht,
Heeft Neêrlands admiraal daar de ankers reeds gelicht,
Om zich tot onze hulp te spoeden door de stroomen.
Wy hebben thans voor 't eerst De Ruiters komst vernomen:
't Geen van zyn wys beleid een sprekend blyk verstrekt,
Is, dat hy dezen togt zo kunstig heeft bedekt.
Hy, voor wien de overmagt zo dikwyls is bezweken,
Behoeft geen negerhulp om Neêrlands sinaad te wreken.
Zyn zeldsaam krygsgeluk, zyn deugd, zyn dapperheid,
Zyn roem, alom bekend, zyn wonderbaar beleid,
Dit alles maakt den held ontzaglyk in elks oogen.
Zo hy den bystand eischt van 't binnenlandsch vermogen.
Geef, Hemel! dat myn moed den sieren zeeheld blyk'.
Wensch liever dat uw deugd de deugd des helds gelyk'.
Hy, 't hoofd van Neêrlands vloot, vrymagtig in 't gebieden,
Wint, door bestraffing zelfs, het hart der oorlogslieden,
En tempert steeds, zo 't slechts met de eer der wet besta,
De strengheid van de wet, barmhartig, met genaê.
Tracht, wilt ge u zien gevreesd en tevens aangebeden,
Dien held in 't spoor der deugd onwrikbaar na te treden.
| |
| |
't Is minzame ernst, myn zoon! die meest de menschen vleit,
Begin uw landbestier met goedertierendheid.
Toon altyd grooter zucht tot goedheid dan tot straffen.
Gy ziet u door 't geval gelegenheid verschaffen,
Te toonen dat uw hart op 't edelst vatbaar is
Voor 't geen een' held meest eert, dat is de deerenis.
La Borde, die my ééns 't wraakzuchtig krygsvermogen
Van 't woest Fantynsche volk trouwhartig heeft onttogen,
Ja, met zyn lyfsgevaar, my, die u 't leven gaf,
Heldhaftig heeft bevryd van slaverny of graf,
Toen 't negervolk, beroerd door 't boos beleid der Britten,
Een' aanval deed op 't geen wy op dees kust bezitten;
La Borde, (die dit volk, ten steun van onze magt,
Door moed en wys beleid, heeft aan myn zy' gebragt,)
Door last des raads, daar hem een doodslag wierd verweten,
Verwezen tot de koord, ten ladder afgesmeten,
Doch op een wondre wyz!, gelyk gy weet, gespaard,
Word, andermaal ter straffe, in 't kerkerhol bewaard.
De raad begeert zyn bloed.. Mogt gy die strengheid stuiten!
Duld datuw zoon, mynheer! zyn mening vry moge uiten.
'k Beklaag La Bordes lot; maar ik beklaag den man,
Omdat men zulk een lot hem waardig noemen kan.
't Is waar, zyn heldenvuist; zyn yver spaarde u 't leven;
Maar kon dit tot een' moord dien krygsman vryheid geven?
Want, hoe men 't ook beschouwe, een haatlyk tweegevecht
Is moordery, wat eer de dwaling daaraan hecht'.
Gy waart het die, ten loon zyns moeds, dien ik moest roemen,
Hem, van gemeen' soldaat, tot hopman deed benoemen:
Dus hebt gy hem betaald voor 't geen hy heeft bestaan,
Zyn misdryf heeft daarna zyn' roem te niet gedaan.
Gyzelf, gy hebt den raad niet kunnen overreden
Deez' krygsman niet te doen het straftooneel betreden;
En wilt gy dat uw zoon zyn landbestier beginn'
Met inbreuk op de wet, spyt ieders wederzin?
| |
| |
Neen, verr' van met dien eisch uw' fieren geest te kwellen,
Wilde ik alleen u doen tot uitstel overhellen:
Wacht tot 's lands admiraal hier aangekomen is,
En smeek dien held dat hy La Bordes lot besliss'.
De strengheid van de wet ontzegt dien krygsman 't leven;
Wat ik tot zyn behoud erkentlyk heb bedreven,
De meerderheid des raads, de sterke stem der wet,
Heeft my het sparen van den schuldigen belet.
Het lot wil u, myn zoon, meer gunst dan my betoonen:
Licht kunt gy redden hem dien ik niet kon verschoonen.
Wanneer 's lands admiraal, (met ongeduld verwacht,)
Het vonnis van den raad, naar mynen wensch, verzagt,
Zal nooit de fiere raad zich billyk kunnen stooren,
De raad zal nooit van uitstel willen hooren:
Ongaarne zal men hem zyn rechten af zien staan.
Men drong my reeds ter straf van myn' gevangen aan.
Hoe veel ik hier vermag, men kan my kwalyk vergen
In 't groeijend' landgevaar den raad des lands te tergen.
Indien ik 't vonnis schors, ik kwets hem in zyne eer.
| |
Tweede tooneel.
valkenburg, de jonge valkenburg, een hoofdman.
La Bordes echtgenoot verzoekt gehoor, mynheer!
Wys haar niet af, myn zoon. Toon haar uw mededoogen,
Wees met de tranen van elendigen bewogen.
Ontzeg den toegang niet aan treurenden.
| |
| |
Tegen den hoofdman.
Tegen zyn' vader.
Ik ben bereid om haar te woord te staan.
Doemt gy my myn bestier, ô Hemel! aan te vangen
Met stryden met natuur, de wet en myn belangen!
Is dit myn lot! Men komt.
| |
Derde tooneel.
valkenburg, de jonge valkenburg, mevrouw la borde.
Het belge u niet, mynheer,
Dat ik op dezen dag, zo gunstig voor uwe eer,
In 't midden van uw vreugd om 't ampt u opgedragen,
By 't algemeen gejuich, u nadren durf met klagen.
Geen sterfling deelt zo veel als ik in uw geluk...
Ach! deelde ook Valkenburg in myn' gerechten druk!
Men zegt, en dit gerucht doet my dit uur u nadren,
En jaagt elk oogenblik den doodschrik door myne adren,
Dat gy, op drang des raads, myn' dierbren echtgenoot
Op overmorgen zult doen straffen met de dood:
Is 't waarheid? zal men hem op nieuw ter strafplaats ruk ken?
Myn hart neemt waarlyk deel in de angsten die u drukken;
Acht my niet koel op 't zien van uwen tranenvloed;
'k Ben daar gevoelig aan, zo veel ik 't wezen moet.
Uw ramp spreekt in myn hart, gelyk 't betaamt; maar echter
De wet en 't heilig recht spreekt sterker; ik ben rechter,
En meer, 'k ben hoofd van 't recht; en dus betaamt het my
Dat de inspraak van de wet by my steeds heilig zy.
Ik heb, zelfs dezen dag, dit weet gy, dier gezworen
De wetten te achten, niets dan haren eisch te hooren.
De raad verwees, uit naam van 't recht, uw' echtgenoot,
| |
| |
Ter straffe eens tweegevechts, ter straffe eens moords, ter dood;
Daar nu de koord geenszins den schuldigen deed sneven,
Is 't vonnis niet volvoerd, dus blyft het vonnis leven.
De moorder heeft zyn schuld niet aan de wet betaald.
Intusschen is noch 't uur der doodstraf niet bepaald.
Vraag my niets meerder af in deze omstandigheden.
Helaas! hy zal dan weêr het straftooneel betreden!
Ik word op nieuw gedoemd ter wachting van een' slag
Die my het hart verscheurt! Afgrysselyke dag,
Waarop myn echtgenoot, door beulen aangegrepen,
Zich zag, op last des raads, ter schand en strafplaats sleepen,
Daar hem het smaadlykst lot, ô smart! was toebereid,
Ik zal u wederzien, maar met meer yslykheid!
La Borde, éénmaal als dood ter strafplaatse afgenomen,
Zal in der beulen arm niet anderwerf bekomen!...
Afgryslyk lot! ô Pyn, die my het hart doorsnyd!
Wyt uw' gemaal zyn lot, en 't geen gy leed en lyd.
't Was niet genoeg een' man in 't openbaar te ontlyven,
(Die daad waar' noch aan drift, schoon strafbaar, toe te schryven,)
Neen! nadat de onverlaat zyn' vyand heeft gewond,
Durft hy hem, half ontzield, noch kwetsen op den grond.
Is niet de strop een loon te zagt voor zulk een boosheid?
Zyn gade pryst geenszins zo woest een spooreloosheid;
'k Beken, door 's vyands val was myn gemaal voldaan;
Maar wat kan drift, mynheer, den mensch niet doen bestaan?
Wie leeft 'er die gehoond, getergd, gebragt tot woeden,
Zich altyd voor 't geweld der gramschap kan behoeden?
Wierd myn gemaal te verr' door toorn' vervoerd, de man
Die hem mishandeld heeft was zelf daar de oorzaak van.
Hy hield gewond niet op myn' echtgenoot te hoonen.
| |
| |
Kan zo veel ongelyk La Borde niet verschoonen,
Is een te heete drift, (dat merk van 't Fransche bloed!)
Doemwaardig, denk, mynheer! aan 's hooners overmoed.
Die booswicht, na ontzind in schandtaal uit te spatten,
Bestond, voor 't oog myns mans, onkuisch my aan te vatten;
En toen myn echtgenoot my voorstond, volgens pligt,
Gaf noch zyn hooner hem een' slag in 't aangezigt.
Wat man van moed zal, ziende een zwakke vrouw onteeren,
En dat zyne eigen vrouw, haar rechten niet verweeren?
En welk een man op de aard' zal dulden dat, daarna,
De schender van zyn vrouw in 't aangezigt hem sla?
Voeg hier de teêrheid by des rangs van oorlogslieden:
De onteerde krygsman ziet door ieder zich ontvlieden
Als eereloos, tot dat zyn moed zyn zaak besliss';
En denk dat myn gemaal een hoofd van 't krygsvolk is.
Te vert' getrokken wraak volgt licht een schendig hoonen.
Dit pleiten kan geenszins uw' echtgenoot verschoonen.
De weg tot klagen, dien de raad hier nimmer sloot,
Stond open, zo voor u als voor uw' echtgenoot.
Zo rang een' oorlogsman tot moorden recht zal geven,
Wat sterfling zal gerust by krygsvolk kunnen leven?
Des krygsmans woestheid strekt den burgren reeds ten schroom;
Men kent zyn toomloosheid: de wet hou' die in toom.
Niets spreekt La Borde voor in 't woeste wetverbreken.
Spreekt niets hem voor mynheer!.... Ach! laat zyn diensten spreken!
Hy heeft uw' vaders hoofd omtrokken aan de dood,
En schonk 't Fantynsche volk ons volk ten bondgenoot.
valkenburg, tegen zyn' zoon, ter zyde.
Geef haar en my gehoor. Doe ééns uw strengheid zwichten.
de jonge valkenburg, tegen zyn' vader.
La Bordes dienstbewys was 't voorschrift van zyn pligten.
Ik heb 't u reeds gezegd, uw gunst heeft hem voldaan.
| |
| |
Myn pligt verëischt en raad en wetten voor te staan.
Ik bid met ernst, mevrouw! my langer niet te kwellen.
mevrouw la borde, zich aan zyne voeten werpende.
Duld dat ik smeeken moog' de doodstraf uit te stellen,
Tot Neêrlands admiraal...
de jonge valkenburg, haar opheffende.
Verg my geen zaak, mevrouw,
Die my in landkrakeel onfeilbaar wikklen zou.
Door 't vonnis in de magt des admiraals te geven,
Wierd onzen raad door my eene onëer aangevreven:
't Zou zyn alsöf die zelf geen kundigheid bezat,
En tot bestier van 't recht een' ander' noodig had.
Ik zelf moest, en met recht, zyn ongenoegen vreezen:
'k Was lid des raads, ik heb La Borde meê verwezen;
Zou 't niet onbillyk zyn, dat ik, (thans opperhoofd,
Van wien de raad zich niets dan alles goeds belooft,)
Een vonnis, dat hy my benevens zich zag vellen,
Aan de uitspraak van het hoofd van Neêrlands vloot deed stellen?
Gy ziet dat ik uw beê niet zonder overleg,
Niet zonder reden die gegrond zyn, u ontzeg.
Schryf my geen wreedheid toe. Ik zou, zo 't kon geschieden,
U in uw ongeluk met yver bystand bieden;
En zal met blydschap zien dat straks myn vader waag'
Te vragen van den raad 't geen ik ongaarne vraag.
't Verzoek door my gedaan zou voor bevel verstrekken,
En dit, gy ziet het klaar, zou mortery verwekken.
Bedenk, de zekerheid des lands is in deez' staat
Gegrond op de eendragt van 's lands hoofd en van den raad.
't Is waar, op myn bevel moet alle weêrstand vlieden;
Doch willende in dees zaak verzóekend' niet gebieden,
Begrypt gy licht dat ik, hoe hard u dit ook vall',
Noch minder myn gezag gebruiken kan, of zal.
'k Vervoeg my daar de raad my plegtig zal begroeten.
| |
| |
| |
Vierde tooneel.
valkenburg, mevrouw la borde.
Mynheer, myn toeverlaat! ik val aan úwe voeten.
Het wreed belang dat my te helpen hem verbied,
Weêrhoud u, vry van rang, om my te helpen niet.
Uw drift voor de eer des raads, zo menigmaal gebleken,
Zal, als gy spreekt, in 't hart der strengste raden spreken.
De trouw van myn' gemaal spreekt in uw edel hart,
Myn droefheid slaat dit uur u meer dan ooit met smart...
Gy merkt myn beê. Wat baat een werkloos mededoogen!
Het grieft en streelt die niets ter hulp der deugd vermogen:
Het medelyden strekt den waarlyk braven man
Ter foltring, als 't de deugd in nood niet baten kan;
En 't streelt nochtans zyn ziel, dat zy zich voelt ontvonken
Door de eêlste drift die ooit het schepsel is geschonken.
ô Hemel! moet die gift, dat onwaardeerlyk goed,
Die dubble werking doen op Valkenburgs gemoed!
Verwys, daar hy zo veel voor de onschuld wil verrichten,
Zyn mededoogen niet voor werkloosheid te zwichten.
Het is úw ramp, myn kind! die my het hart doorsnyd:
Ik lyde op 't wreedst, met u, omdat gy schuldloos lyd,
En omdat ik om beide een' weg tot troost te banen,
Helaas! geen middel weet dan 't storten dezer tranen.
Hoe! zal de raad, mynheer, als hy u nadren ziet,
Ach! gy kent den aart der grooten niet,
Meest dorstig naar gezag, zal, schoon zy 't loos verbergen.
Een voorstel dat hunn' rang te ontluistren schynt hen tergen;
Zy weten een verzoek, hoe heusch hen ook gedaan,
| |
| |
Als hen 't verzoek mishaagt, met heuschheid af te slaan.
Dit stond ontwyfelbaar my van den raad te wachten.
Myn zoon kon best den geest des strengen raads verzagten:
Hy kon, aanvaardend' zyn aanzienlyk ampt van staat,
Het doen eens gunstbewys opdringen aan den raad.
Dit was myn hoop... Helaas! herinner, tot myn smarte,
My niet in dezen staat myn' zoons hoogmoedig harte.
Beklaag my: de eerste dag waarop hem 't volk begroet
Als landvoogd, in myn plaats, kost my een' tranenvloed.
ô Hemel! doe met spoed den admiraal hiet landen!
Myn hart trekt door den vloed zyn vloot naar deze stranden.
In zyn gewenschte komst bestaat myn hoop alleen.
Wel! wanhoopt gy den raad te treffen door gebeên,
Hoop dat gy 't hart uws zoons bewegen zult, door smeeken,
My toe te staan slechts ééns met myn' gemaal te spreken.
Helaas! wil dan het lot zo gruwzaam op ons woên,
Dat gy niets smeeken kunt waaraan ik kan voldoen?
Bedenk, dat tot den man dien 't zwaard des rechts zal dooden,
Byna in ieder land, de toegang is verboden.
Nochtans, myn kind! ik zal, hoe hopeloos 't ook zy,
Het hart myns straffen zoons... Maar, hoe! wie nadert my?
| |
Vyfde tooneel.
valkenburg, mevrouw la borde, een hoofdman.
Vergeef dat ik u stoor'. Wy zien van deze vesten,
Mynheer, een kloeke vloot, ons nadrende uit het Westen.
Ons oog, gewapend door een sterk aantrekkend glas,
Bespeurde op ééne kiel, schoon die de verste was,
Het merk eens schouts by nacht aan de achtermast gebonden.
| |
| |
Uw zoon heeft my tot u met dit bericht gezonden.
Men wenscht dat deze vloot haast op de reê verschyn'.
Zo 't niet De Ruiter is, het zal zyn voortogt zyn.
Ga heen. Ik zal terstond my by myn' zoon begeven,
Myn kind! Ik voel myn vreugd in 't bang gemoed herleven!
Die rasse komst der vloot verschaft, in dezen staat,
Eene andre bezigheid dan straffen aan den raad.
De Ruiter is naby! Wy zyn ons leed te boven!
Ik kan van zyne deugd my niets dan goeds beloven.
Gy kent zyne inborst niet, maar ik ken die voor lang.
Ach! had die held uw hart, of had gy zynen rang!
Einde van het eerste bedryf.
|
|
Auteursrechtvrij