Knokenflip. Een mijnwerker vertelt

[p. 88]

XII

OP DE 26-STE MEI 1911 TRAD Flip in het huwelijk met Emma. Inspecteur Humaan had voor het jonge paar een huisje gereserveerd, mooi aan de boskant gelegen. Voor de twee jonge gelukkige mensen leek het een paradijs.

‘Ik zou geheel m'n leven wel hier willen blijven’, oordeelde Emma.

Flip dacht een ogenblik na, en antwoordde dan: ‘de volgende zomer hebben we al voldoende geld om een stuk grond te kopen. De oude Hartwig, die in 't oude en mooiste gedeelte van het mijndorp woont, is genegen mij een stuk grond, vlak aan het bos gelegen, te verkopen tegen een prijs die heel schappelijk is. Wat zeg je ervan, als we daar dan een huisje bouwen geheel in het groen verscholen?’

Zo betrokken ze hun woning.

Met het werk ging het zeer voorspoedig.

Toen Flip op 'n dag in de mijn een houwer, die enkele malen willekeurig had verzuimd, op 'n vaderlijke wijze vermaande dit toch na te laten terwille van zijn vrouw en kinderen, die het loon zeker goed konden gebruiken, stond plotseling inspecteur Humaan achter hem. Hij tikte hem op de schouder, en zei: ‘Flip, kom eens mee op de gereedschapskist zitten, en laat mij even de mijnkaart van de afdeling zien.’ - Het was namelijk de wens van de inspecteur dat de afdelingsopzichters steeds een situatieplan van de afdeling bij zich droegen, die ze zelf moesten bijtekenen. Flip verving enige tijd de afdelingsopzichter, die ziek was.

Humaan bekeek het plan opmerkzaam en zei dan: ‘de volgende maand word je vijf en twintig jaar. Ik heb je reeds vroeger tot afdelingsopzichter willen bevorderen,

[p. 89]

maar de directie keurde mijn voorstel niet goed, omdat je nog geen vijf en twintig was. Maar dat kan nu geen bezwaar meer zijn. Je kent schacht III van onze mijnontginning; wel, ik heb daar een flinke afdelingsopzichter nodig en koos jou daarvoor uit. Dat betekent vanzelfsprekend een promotie, en je zult er zeker blij mee zijn, niet?’

Flip keek een ogenblik stil voor zich. Daar ging dus het huisje en het voornemen op dezelfde plaats te blijven, wat Emma zo graag wilde. Maar de taak riep hem. En Flip antwoordde: ‘ik neem het aan, inspecteur; ik dank u, en zal mijn best doen’.

‘Daarvan ben ik overtuigd’, antwoordde de inspecteur.

Het verhuizen ging vlot. Flip aanvaardde zijn dienst als afdelingsopzichter op schacht III van de Bertha. In het casino, dat hier boven de opzichterskamer was gelegen, maakte hij kennis met zijn meerderen en met zijn nieuwe collega's. Toen ze samen het casino verlieten, zag Flip dat boven de trap in de muur een kernachtige levensregel gebeiteld was, die hierop neerkwam, dat een mens, wilde hij oud worden, goed moest eten, flink moest drinken, vooral langzaam diende te lopen en ervoor moest zorgen, dat de spijsvertering behoorlijk functionneerde; het hart diende echter èn de vrouw èn de mijn lief te hebben.

Flip's afdeling was groot; ze omvatte een vlakke kom, een dal dus, in de laag Zonneschijn èn een steile vleugel in de laag Dikkebank. Twee honderd tachtig mensen werkten er. In Zonneschijn regende het steeds. De laag was één meter twintig dik, en helde van vijf tot tien graden. Het diepste gedeelte van de kom was vanuit de steengang ontsloten door een dertig meter hoge opbraak. Uit twee verzamelbassins liep het water in afvoerbuizen de opbraak af. Een flinke waterstraal bruiste met veel lawaai in de watergoot van de steengang. Vanuit de opbraak liepen twee remhellingen in verschillende richtingen; opbraak en remhellingen waren voorzien van persluchtlieren, want met stenen gevulde wagens moesten omhoog worden getrokken. De ontginning van de kool was begonnen bij de remhellingen in stroken van vijftien meter lengte; boven

[p. 90]

en onder iedere strook had men een van houten betimmeringen voorziene galerij in de steenvulling open gelaten. De bovenste galerij in de eerste remhelling was bijna honderd meter lang, de onderste nauwelijks tien; het hele koolfront van alle stroken samen volgde namelijk nauwkeurig het verloop van de splijtvlakken in de kool. Na een rustdag, bijvoorbeeld op Maandagmorgen, vond men soms een omgeslagen koolbank van ongeveer honderd en vijftig meter lengte, die stukgeslagen en in de wagens geschept moest worden. In Zonneschijn had men veel last van mijngas. De laag Dikkebank was een meter vijftig dik en helde tot zestig graden. Om deze laag te ontsluiten, had men in het vloergesteente een honderd meter hoge opbraak gemaakt. Vanuit deze waren op 'n onderlinge afstand van twintig meter vijf tussensteengangen naar de laag gedreven. Vanuit deze, tussen de verdiepingen in liggende steengangen, ontgon men de kool naar twee richtingen Oost en West. De ontkoolde ruimten, behalve de galerijen, werden met stenen opgevuld. In Dikkebank was het warm, doorgaans 28^o Celsius. De kool had neiging tot broeien. Daarom mocht er geen schop kolen los liggen en moest de kool wand goed zijn afgeschoord en bekleed wanneer de mensen hun werkpunt verlieten. Het ondergronds bedrijf op deze schacht was in districten verdeeld; aan het hoofd van elk district, dat uit enkele afdelingen bestond, stond een meesteropzichter.

Reeds in de eerste week lag Flip overhoop met Stormer, zijn meesteropzichter, die een lierjongen van zeventien jaar wegens een kleine onoplettendheid een klinkende draai om de oren gaf.

‘In mijn afdeling wordt niet geslagen’, viel Flip driftig uit.

Stormer zei niet veel op de uitval van Flip, doch na de dienst bestelde hij hem voor een extra dienst op de eerstkomende Zondag. Zeker, dat moest vaker gebeuren; maar omdat Flip sterk vermoedde, dat Stormer dit uit wraak deed, diende hij zijn bezwaar in bij hoofdopzichter Hegemann. Deze oude, grijze heer lachte luidkeels, informeerde bij Stormer en nam dan zijn besluit: ‘de nieuwe opzichter

[p. 91]

heeft gelijk, Stormer moet zelf maar voor die Zondagsdienst zorgen. De afdeling van Flip behoort voortaan bij het district van meesteropzichter Diepenbrock’.

Flip kende hem al van Schacht I, daar was Diepenbrock afdelingsopzichter geweest; hij was een half jaar geleden met promotie overgeplaatst naar Schacht III. Men noemde hem: ‘ik-ik’, omdat hij bij het verdedigen van zijn inzichten elke zin met ‘ik, ik’ begon. In een mededeelzame bui vertelde hij Flip een en ander over de eigenschappen van enkele superieuren en collega's. ‘Hier heerst niet de goede geest als op Schacht I’, legde Diepenbrock uit. ‘Hegemann heeft er z'n plezier in bestaande ruzies aan te wakkeren, om ze dan uit te buiten. Listig praat hij met de een of ander en omgekeerd, en zo komt hij veel te weten. Wat betreft jou met Stormer nu: deze keer gaf hij jou gelijk, omdat hij die verwaande Stormer niet kan zien. Ik, ik heb hem door. Inspecteur Humaan komt slechts één keer per maand hier en het is vermakelijk hoe Hegemann hem dan om de tuin leidt. Bijna alle superieuren berijden stokpaardjes en hebben karaktereigenschappen, waarmee de intelligente ondergeschikte rekening houdt. Ik, ik heb de overtuiging, dat de meeste arbeiders ook zo doen met ónze zwakheden. Ook onze goede Humaan heeft zijn stokpaardjes. Hij heeft graag, dat tussen de sporen in de galerijen as wordt gestrooid om de vloer droog te houden. Komt nu de inspecteur op de losvloer, dan staan voor de schacht enkele wagens as gereed, waarop natuurlijk te lezen staat, dat ze juist voor de afdeling bestemd zijn, die Humaan wil inspecteren. In de afdeling staat dan bij de privaatton, waarlangs de weg van Humaan loopt, een man met een fles saprool, 'n desinfectiemiddel. Is de inspecteur in aantocht, dan opent de man de privaatton en laat daarin de fles leeglopen. De inspecteur lacht dan tevreden en knikt de man vriendelijk toe, want de hygiëne is ook een van zijn stokpaardjes. Hij weet natuurlijk niet, dat Hegemann dat zo heeft besteld, en dat de wagens as niet naar beneden worden gelaten, maar worden opgeborgen voor de volgende inspectie. Ja ja, ik, ik heb ze door.’

[p. 92]

‘Mijn plan is het werk goed te doen en vooruit te komen door mijn goed werk’, merkte Flip op.

‘Ik, ik wil dat ook, maar daarbij mag je gerust met de karaktereigenschappen van de meerderen rekening houden, als je tenminste succes wilt hebben. De opzichters Warner, Wasser en Watter, de drie W's zoals ze worden genoemd, zijn slimmer dan jij; die zitten 's avonds bij de ouwe in het casino. Ze laten hem zelfs 's Zondags niet los. Ze zitten de Zondagmorgen in de kerk in zijn buurt, want de ouwe loopt met 't collectezakje; en ze zingen, zingen zo hard, dat de oude het maar goed zal horen, want die vindt het een zeer belangrijke aangelegenheid vrome beambten te hebben. Daarna vergezellen ze hem naar het casino, ze lusten een goede borrel, wie lust die niet? maar zij lusten 'm, omdat de oude hem graag lust. Ik, ik wed Flip, dat die vast en zeker veel eerder bevorderd zullen worden dan jij. Ik, ik houd niet van dat gedoe, en van die zatlapperij. Ik, ik heb ze allemaal door, hoor!’

Lachend verwijderde Diepenbrock zich, hij moest nog naar een andere afdeling.

‘Ik, ik heb een houwer van de Koninklijke Mijnen aangenomen’, kwam Diepenbrock op zekere morgen. ‘Hij heet Schangel, zet hem maar aan 't werk in Zonneschijn.’

Het bleek dat deze houwer zijn vak goed verstond, want zijn werk was tot ieders tevredenheid. Toen hij zijn eerste loon gehaald had, stond hij bij het gereedschapsmagazijn op Flip te wachten.

‘De man wil u spreken voor hij aan 't werk gaat, ik kan hem hier niet vandaan krijgen’, vertelde de schietmeester.

‘Wat is er?’ vroeg Flip de houwer.

‘Ik moet u alleen spreken, opzichter.’

‘Kom dan maar een eindje mee.’

‘Opzichter, waar is de hoed?’

Verbaasd keek Flip hem aan.

‘De hoed, waar ik het geld in moet doen.’

‘Man, ben je gek, ik snap er niets van.’

‘Op de Koninklijke Mijnen heeft iedere opzichter een hoed in een hoek van het gereedschapsmagazijn staan.

[p. 93]

Iedere houwer deponeert daarin een Mark voor de opzichter.’

Flip lachte.

‘Dat is een winstgevend zaakje. Neen jongen, hier is dat niet gebruikelijk, ga maar gauw aan je werk.’

Dat er op de Koninklijke Mijnen opzichters waren die hun inkomsten op een dergelijke wijze verhoogden, had Flip nooit gehoord. Dat de Koninklijke Mijnen de beambten veel slechter salarieerden dan de particuliere mijnen, was iedere beambte bekend.

* * *

Op 'n regenachtige avond zat Flip in de huiskamer in zijn werklijst de lonen te berekenen. Emma zat aan de naaimachine. Er werd gebeld. Flip begaf zich naar de voordeur. Daar stond een jonge vrouw.

‘Ik zou u graag even willen spreken’, zei ze.

‘Kom even binnen, het is te koud aan de deur’, noodde Flip.

‘Ik ben juffrouw Groenwald, mijn man werkt in uw afdeling’, vertelde ze. ‘Ik heb vijf kinderen, en mijn man heeft gisteren zijn halve maandloon ontvangen maar niets thuis gebracht.’ Ze begon te snikken.

‘Emma, laat de vrouw het naaiwerk eens bewonderen’, zei Flip. ‘Ik moet nog even deze post berekenen.’

Er stond koffie op, pas gezet. Flip hield van een goed bakje. Emma presenteerde juffrouw Groenwald, verlegen nam ze aan. Terwijl Emma haar het naaiwerk liet zien, dacht Flip na.

Hij had pas twee maanden de afdeling, dus kende hij alle mensen nog niet persoonlijk. Maar die Groenwald, ja, nu wist hij het. Dat was die sinjeur, met wie hij verleden week op een vreemde wijze kennis had gemaakt. Wegens de warmte in Dikkebank werkten de arbeiders bijna geheel naakt. De meeste hadden enkel de werkschoenen aan en 'n jute broekje; door slijtage leek van velen zelfs dit niet eens meer op 'n broekje, maar slechts op 'n schortje; ook dat van Groenwald. Achter 'n gordijn

[p. 94]

van luchtdoek, waarmee de galerijen waren afgesloten om de luchtstroom langs het koolfront te leiden, was Groenwald toen bezig met een ontspoorde wagen. Flip had er geen erg in toen ie met zijn meterstok het gordijn opzij schoof en vlug in gebukte houding er onder door glipte met een flinke haast. Pardoes kwam hij met zijn gezicht tegen het vuile, bezwete achterwerk van Groenwald, die probeerde de wagen van voren omhoog te wippen door er van achteren flink op te trappen. Bedden hadden er om gelachen, maar Flip wreef toch nog met zijn halsdoek enkele keren over z'n neus tijdens deze dienst. Vandaag nu had Groenwald verzuimd, en wel willekeurig. Blijkbaar had hij dus het ontvangen loon met zijn kameraden opgemaakt. Voor de mijn lagen twee herbergen. Wanneer de mensen de mijn verlieten, stonden er op de toonbank wel vijftig volle glaasjes jenever voor het grijpen. De binnenkomenden dronken de jenever als water, en wisten daarna vaak niet eens meer wat ze deden.

‘Heeft uw man altijd gedronken?’ vroeg Flip opeens.

Juffrouw Groenwald schrok even om deze plotselinge vraag. - ‘Nee’, antwoordde ze, ‘nee, heer opzichter, vroeger bijna niet. Maar de laatste tijd laat hij zich door enkele van die rare vrienden meenemen, en als hij te veel heeft gehad, dan geeft mijn man maar rondjes en rondjes totdat het geld op is. Anders is mijn August de beste man van de wereld.’

‘Wel, juffrouw, weet u wat u moet doen? U brengt de domme August morgenavond maar eens mee hierheen; ik zal in de mijn intussen een hartig woordje met 'm spreken, want morgen is hij wel weer op dienst. Hij moet in uw tegenwoordigheid een briefje tekenen, waardoor hij u machtigt voortaan zijn loon af te halen. Het loonboekje geef ik dan uitsluitend aan u, afgesproken?’

En zo gebeurde het.

Enige tijd later probeerde Groenwald zijn loon zelf af te halen. Zijn vrienden stonden achter hem, de zuipvrienden. Kalm liet Flip hem toen het briefje zien met zijn handtekening erop, en beschaamd verwijderde August zich van het loket.

[p. 95]

Nadien kwam juffrouw Groenwald blijgestemd bij Emma in de tuin: alles ging goed. Zij vertrouwde August weer geheel, ze had hem het loonboekje gegeven, hij had het loon gehaald en óók in z'n geheel thuis gebracht.

Flip echter bewaarde voorlopig het briefje nog!