|
| |
| |
| |
V.
'k Zag onlangs een dansfeest, dat regt mij beviel,
Al hadden de dansers geen lijf en geen ziel.
Geel waren de meesten, of bruin ook van kleuren;
Maar hoe zij bewogen kon niemand bespeuren.
Dor waren hun leden, doorschijnend en broos,
En zonder te spreken toch draaiden ze altoos.
J.v.O. Bruijn. De groote Cottillondans.
O l'heureux temps que celui de ces fables!
Des bons demons, des esprits familiers,
Des farfadets, aux mortels secourables!
Lubeck is eene der voornaemste Hanse-steden en heeft eene bevolking van ongeveer acht en twintig duizend inwoners. Als handelplaets is hare ligging niet zoo gunstig als die van Hamburg, daer de toevoer van koopwaren uit de Baltische zee bij overlading langs eene kleine rivier moet geschieden, welke Lubeck aen Travemunde, op eenen afstand van drie mijlen verbindt. Eene schoone boomlaen bragt ons tot
| |
| |
de breede steenen brug, die naer de stadspoort leidde, en met een achttal beelden prijkte, welke de jaergetijden, den handel, den overvloed, de vrijheid, zinnebeeldig voorstelden, terwijl de hooge wallen gedeeltelijk geslecht, anderdeels in fraeije wandelingen verkeerd waren. Wij stapten af in het gasthuis Die fünf Thürme, aldus genaemd omdat Lubeck vijf torens telt, welke gevaerten, zonder het minste fatsoen uit roode steenen opgetrokken, en spits uitloopende als suikerbroodjes, zoo geweldig aen eenen kant overhellen, dat zij den voorbijganger gedurig met eene eeuwige slaepmuts bedreigen. Deze scheeve rigting is hun met opzet gegeven, om de torens tegen den westelijken stormwind te beveiligen, maer schenkt hun tevens een zeer bouwvallig voorkomen.
Aen het middagmael hield men, ik weet niet welken heiligen ter eere, groot feest en aten wij de vermaerde noordsche kreeftensoep, welke ons de tong over de lippen deed strijken, alsmede een stuk reebout, waerover alle aenwezigen est! riepen, en zichvinger en duim likten. Na deze smulpartij, die ons de Hamburgsche smeerpotten eenigzins vergoedde, gingen wij de stad in naderen oogenschouw nemen.
In het algemeen is Lubeck regelmatiger aengelegd dan Hamburg. Wel is de stad kleiner van omvang en telt min trotsche gebouwen, het stadhuis uitgezonderd, dat, als gedenkstuk der middeleeuwen, het beziens overwaerd is; maer de straten zijn breeder en niet kronkelig, hoezeer zoo hobbel- en bobbelig geplaveid, dat zij de eksteroogen op eene leelijke proef stellen. De huizen staen daer zoo lomp als ze groot zijn, met de deur twee en een halve voet binnenwaerts, hetgeen hun het voorkomen van kleine vestingen geeft. Elke woning heeft daerenboven eenen voorkelder, waervan de gapende valdeuren, door houten of steenen palen ondersteund, zulk een stroom van handelwaren inzwelgen en uitbraken, dat wij ons vraegden of er ook eene algemeene volksverhuizing plaets greep?
| |
| |
Twee tempels wekten bijzonder onze aendacht: Vooreerst de O.L.V. kerk, een zuiver gothisch gebouw van den jare veertien hondert en, indien men de legende wil gelooven, door den duivel in persoon daergesteld. Zie hier hoe de kosters zoon ons het gebeurde verhaeld heeft: De satan, die inzijnen tijd een potsenmaker van beroep was, trok eens incognito door Lubeck, en zag daer de grondvesten van een prachtig gebouw leggen. Daer hij in zijne onnoozelheid meende dat men voornemens was eene kroeg te stichten, juist een kolfje naer zijn hand, sloeg hij de pooten meê aen 't werk, en op min dan een, twee, drie, was de zaek geklonken. Maer wie nu leelijk op zijn' neus keek, was onze zwarte Piet, die in stede van kroeg eenen fraeijen christen-tempel zag rijzen. Uit dolligheid gaf hij met zijne boksvoeten geduchte hoefslagen tegen den hechten bouw, maer dat hielp precies zoo veel als niet met al. Alsdan trok onze maet naer het Holsteinsche, haelde daer gaeuw eenen geweldig grooten rotssteen, en het scheelde maer zus en zoo of die zware blok sloeg de kerk te pletter, als juist een deftig burger aenkwam en Joost aldus toeriep: ‘Zeg eens eventjes, heer ende meester! als ge heden de boêl aen stukken slaet, dan bouwen wij morgen toch weêr eene andere kerk; maer wilt ge naer rede luisteren en u fatsoenlijk gedragen, dan zullen wij, om uw edele te believen, ook eene kroeg opslaen.’ De duivel stemde in dit akkoord, bragt den rotssteen voorzigtig naer Holstein terug, en de kroeg, thans eene sierlijke herberg, heeft nog heden hare plaets naest de kerk behouden.
Het is wonder dat de geest van vernieling die de groote godsdienstomwenteling kenmerkte, niet ook te Lubeck heeft gewoed. De altaren, de schilderijen, de beelden, de grafzuilen, alles is geëerbiedigd en bewaerd gebleven. Alleen van vele zaken weet men het gebruik niet te verregtvaerdigen, en de kostersjongen kon niet uitmaken waertoe een ijzeren verguld en torenvormig tabernakel eertijds gediend had.
| |
| |
Ook zagen wij eene aloude doopvont en een kunstig uerwerk dat jaer, maend, uer, minuet, den loop der maen, dien der zon langs den dierenriem, beider verduisteringen, en God weet wal nog aenwees. Eindelijk toonde men ons eene schilderij, welke de vier vakken eener kapel besloeg en den doodendans verbeelde. De schilder is onbekend, maer eene kronijk van 1463 maekt er melding van. Dit stuk zou, volgens deskundigen, Holbein tot model verstrekt hebben: Een geraemte, dat een zeer aerdig deuntje op de dwars-fluit speelt, huppelt voorop, en nu volgen hand aen hand, en telkens een rif tusschen beide, alle kerkelijke en wereldlijke standen, van paus en grijsaerd tot bedelaer en kind. Zij springen maer zeer onwillig en schijnen den onverbiddelijken dood, met een oud liedje toe te roepen:
Dansen is onze regel niet!
Paters en nonnekens dansen niet!
De Dom, die wij daerna bezochten, is min rijk dan de O.L.V. kerk, maer bevat oudheden van grooter waerde. De predikstoel is uitmuntend als houtsneêwerk. Eene ijzeren tabernakellamp, door Albertus van Vlaenderen, bisschop van Lubeck, aen de hoofdkerk geschonken, met eene daeraen gehechte jaerwedde tot onderhond van het eeuwig licht, wordt als gedenkstuk nog bewaerd, maer het geld aen het weeshuis besteed. Ook bewonderden wij eene overoude schilderij van 1471, in drie vakken verdeeld: de toeslaende buitenkassen dragen de beeldtenis der Heiligen Johannes, Hiëronymus, Blazius en Egidius, terwijl de binnen- zijvakken het leven, en het middelstuk het lijden van den Zaligmaker voorstellen. Naer alle waerschijnelijkheid is dit prachtig meesterstuk van Hemmelynck, en mogelijk wel het schoonste dat de schilder ooit heeft vervaerdigd.
| |
| |
De kapellen der zijbeuken prijken met grafsteden van prinsen en bisschoppen. Wij bemerkten de praeltombe van zekeren kanonik Rabundus, en vraegden waerom deze geestelijke eenen dikken knuppel in de hand droeg? En nu deelde de koster ons een sprookje mede, want ook de Dom doet in legenden voor hare zuster, de O.L.V. kerk, niet onder. Zie hier de gebeurtenis: In illo tempore, toen het kapittel van Lubeck nog in vollen bloei was, had de dood de kiesche beleefdheid van iederen kanonik zijn stervensuer te voorzeggen, bij middel van eene witte roos welke Hans Mors op de koor-zitbank van den eerwaerden Heer-Oom nederlegde. Op zekeren goeden morgen komt pater Rabundus, spring-levend als een visch naer de kerk, en wat ziet hij? De witte roos op zijne bank. Ja maer, Rabundus had streken achter de mouw, en Haentje Pik eene pots willende bakken, schoof hij stilletjes de roos op de plaets van eenen ouden buerman, die nu ook van schrik oogenblikkelijk den geest gaf. Rabundus wreef reeds in zijne handen, toen de vertoornde Jan-Knok hem in persoon kwam boodschappen, dat hij zich tot den grooten aftogt te bereiden had. Rabundus stierf in der daed, en sedert dien, om alle misverstand voor te komen, hield de galante roos-aenkondiging op, en sloeg Magere Hein met eenen dikken knuppel op de deur van den veroordeelden kanonik. Van daer staet Rabundus met dien knuppel afgebeeld.
Daer wij nu alles gezien hadden en verder met den leêgen tijd geen' weg wisten, volgden wij den raed van onzen gastheer en bragten den avond in Tivoli door. Tivoli is een fraeije tuin, aen stadspoort gelegen. Vele deftige burgers waren daer vergaderd: De vrouwen zaten op banken, met een tafeltje voor zich, even als in onze boeren-herbergen, dronken thee en breidden koussen of zokken, terwijl zij aendachtig toeluisterden naer een blijspel, dat in de opene lucht vertoond werd, en iets uit het leven van Karel den twaelfden voorstelde. Onder de tusschenbedrijven voerden twee violen, een waldhoorn en eene
| |
| |
bas eenige muzijkstukken uit; doch, zoo als het spreekwoord zegt, door den trechter, hoe langer hoe slechter. Mij dacht zelfs dat ieder op zijn eigen houtje en in verschillende maet speelde. De mannen rookten, dronken bier of wijn, en wandelden door den hof. Wij volgden hun voorbeeld, tot wij eindelijk koning Karel voor ons bed verlieten, nog geheel in bewondering over de voorvaderlijke zeden en gewoontender Lubecksche vrouwen, die den tijd zoo zuinig en inhalig wisten te besteden.
De volgende morgen werd in kuijeren en het bezigtigen van eenige winkels doorgebragt. In een derzelve kocht de professor een knipmes; maer het was nog minder waerd dan de kleinigheid die hij er aen versnoepte, en diende enkel als ballast in den zak. Het ijzeren lemmer had nooit van stael hooren spreken, en sneed niet be ter dan mijn duim. Met zulk eenen Lubeckschen kort-jan, had de man die bij vader Cats het mes op den neus houdt, zelfs met den besten wil van de wereld, zijn aengezigt niet kunnen schenden, noch had hofmaerschalk Max, door Staring ons voorgesteld als
Staâg krom van rug; van hart en kuiten valsch;
Groot in 't salet; in 't raadvertrek een hals,
zijne reukpijpen voor eene druivenrank genomen, en zich van dit sierlijk promontorium beroofd. Nu, de koop was gedaen en de zaek te laet beklaegd.
Ten half twee uren moest een omnibus ons naer Travemunde voeren, om van daer, ter bestemming van Kopenhagen scheep te gaen. De lucht was geweldig heet en wij zaten in het rijtuig als haringen op een gepakt. Het reisgoed werd van achteren in eene overgroote sluitmande gestopt, en thans zegden wij Lubeck een beleefd vaerwel. De weg dien wij bereden was allerliefst bezaeid met lusthoven en sparrenboschjes; halverwege werden wij op eene pontschuit de Trave
| |
| |
overgezet en bereikten omstreeks vier uren het dorp Travemunde, alwaer de stoomboot op ons wachtende was. Travemunde, Lubecks zeehaven, is eene onbeduidende plaets, in den trant van Scheveningen. Wij vonden daer een talrijk gezelschap, Engelschen zoo ik meen, die gedurende de zomermaenden de zeebaden kwamen gebruiken, en nu op het strand wandelden om ons te zien inschepen. Dit geschiedde, en ten vijf uren konden wij met Tollens zingen:
Tuimlend over baar en schuim,
Zwalpen we op 't onmeetlijk ruim.
De stoomboot, Frederik den Siette, was een fraei dampschip, maer de inrigting en bediening ver beneden degene, welke wij op den Willem de Eerste gevonden hadden. De groote kajuit was met eene rij zitbanken bezet, waerboven nog kooijen, elk voor twee personen, hetgeen niet altijd pas gaf en u in de onaengename verpligting stelde, van naest den eersten onbekenden den besten bedlegerig te zijn. De banken werden ook in slaepkoetsen herschapen, maer de gedaenteverwisseling welke zij ondergingen, en waervan de Romeinsche jonge heer Naso, die toch braef veel wist, nooit in zijn leven zich een denkbeeld heeft gevormd, was even gering als ongemakkelijk: Gij zijt, om zoo eens iets te zeggen, op die armzalige bank gezeten, en gevoelt dat Morpheus zich gewaerdigt den genadigen invloed zijner papaver bollen op uwe eerbiedwaerdige kruin neêr te zenden, alias, geeuwend scheurt gij den mond open zoo wijd en breed als de brievenbus, en wilt gedurende eenige stonden den schijndooden spelen? Wel nu, dan draeit gij u, op het gedeelte des ligchaems dat ik u, met Van Duyse
En noem, met zulks u niet te noemen,
als op eene spil in het rond, beschrijft eenen halven cirkel, strekt de
| |
| |
beenen uit en ligt, wel is waer altijd op dezelfde harde bank, maer die nu den naem van bed heeft verkregen. Ziedaer heel de kunst, zoo eenvoudig als ze groot is.
Waren wij zoo wel langs Kiel als langs Travemunde vertrokken, wij zouden in de waters der Groote Belt en verder oostwaerts heen het fraeist uitzigt op eene menigte Deensche eilandjes hebben genoten; maer daervan was nu niets, en de overtogt die, voor eene afgelenheid van acht en dertig duitsche mijlen, in achttien uren geschiedde, was even eentoonig als vervelend. Hoe, hoor ik den lezer zeggen, niet het minste avontuertje? Neen, lezer, er gebeurde in waerheid niet met al. Een Alexander Dumas zou bier dadelijk eene ware geschiedenis aen een knoopen, van de soort die de bevestiging noodig hebben, welke men gewoonlijk aen de kinderen geeft als zij vragen: ‘Is het heusch waer? - Ja, het is heuschlijk waer!’ Bij voorbeeld zoo:
‘Het was onze schuld niet indien wij behouden te Kopenhagen landden: eene hoogst netelige omstandigheid had zich op het water voorgedaen en ons leven in de weegschael gelegd. Gij ziet immers de nieuwspapieren, o lezer? Nu, dan hebt gij daerin ook van zeeslangen hooren spreken, vooral wanneer de dagbladen niets beter weten op te halen. Onze gebeurtenis is eene bijlage tot de geschiedenis van die zeemonsters; want zie, op de hoogte van het eiland Moën, zaten wij met een rein geweten en kalm van maeg eene pijp te rooken, en onderhielden ons van koetjes en kalfjes, als op eens het geschreeuw van den kapitein en zijn scheepsvolk ons uit dit far niente onaengenaem wekte: Het was, o wee! een ondier, met kopergroenkleurige schubben op den rug, hetzelve dat zoo vaek nabij Londen gezien werd, en thans met het hemelsch weder, een pleiziertoertje naer Kopenhagen deed, dat zich bruisend naer ons schip wentelde. Wij waren bijkans buiten het bereik des monsters, en wenschten ons reeds handdrukkend proficiat, als eensklaps een staertzweep, geslagen op het onderstuk
| |
| |
van het roer, de stoomboot met den voorsteven in de lucht joeg. Het schip stond als een paerd op zijne achterste pooten, en 't scheelde maer zus of zoo, of het keerde geheel 't onderst boven. Gelukkig blies de wind van achteren, en viel het vaertuig, na eenige minuten van wil ik of wil ik niet, met een donderend geklater weder ter regter plaets. Wij keken naer het leelijk beest, dat de uitkomst van zijn schelmstuk scheen na te speuren, nog even om, joegen het eenige kanonschooten na, en voltrokken de reis zonder verderen tegenspoed.’ - ‘Heusch waer? - Heuschlijk waer!’
Dit heet op zijn Alexander Dumas', en liegen tegen de klippen aen. Het herinnert mij aen een puntdicht van Immerzeel:
Ik loog, sprak Teeuwis, wel te voren,
Maar sedert ik, aan Groenlands reê,
Met d'eenen voet zat vast gevroren,
En mij een ijsbeer beet in de ooren,
(Dien ik nog tijdig wierp in zee)
Heb ik het liegen afgezworen;
En merk ik somtijds daertoe lust,
Dan denk ik slechts aan Groenlands kust,
Waar ik de lippen aan de kiezen,
En 't kokend water over 't vuur heb zien bevriezen.
Of aen dit andere van Staring:
Bereisde Roel zag op zijn togten
Geweldig veel! Twee bullebijters vochten,
Voor 't wijnhuis, in een kleine Poolsche stad,
Terwijl hij juist aan 't venster zat:
Zulk vechten, menschen! - - Zij verslonden
Malkander letterlijk! Met iedren hap, ging oor
Of poot er af - en glad als vet er door!
Ons scheiden kwam te laat! Wij vonden
| |
| |
Het restjen: - Op mijne eer,
De staarten, en niets meer.
Nu, in stede van dit alles zagen wij voor het eiland Moën slechts vreedzame koopvaerdij-schepen, en bereikten, zacht voortgedreven op de spiegelgladde wateren der Baltische zee, en onder den gunstigen invloed der warme zonnestralen, de hoofdstad van Denemarken, voor welke de stoomboot op stroom bleef liggen.
|
|
Auteursrechtvrij