|
| |
| |
| |
IV.
De vlam, ter hemelhoogte uit d'afgrond opgestegen,
Spreidde één vervaarlijk licht op al uwe nakligheên.
Haar gloed stroomde als een zee langs de omgedolven wegen,
En joeg door vlakte en puin verwoesting om zich heen.
Bilderdijk. Leydens Ramp.
Sie brachte Blumen mit und Früchte,
Gereift auf einer andern Flur,
Und theilte jedem eine Gabe.
‘Wohin, meine Herren? - Zur Sonne!’ en wij volgden den geladen kruiwagen. Tot onze groote verwondering waren de Hamburgsche straten droog als kurk, en wist men hier van regen noch onweer te spreken. De waerd van 't hôtel had ons gaerne ergens onder de balken gestopt: Zijn logement was propvol, de beste gasthoven waren door den schrikkelijken brand verslonden, en wat meer van dien aerd
| |
| |
tot verschooning kon dienen. Ondanks die voorwendsels, speelde ik zoo lang op mijn poot, indachtig aen het vers van Tollens:
Laat, jongen, laat uw tanden zien,
en hing zoo onbeschaemd den rijken gentleman uit, dat wij eene goede kamer, met uitzigt op de straet verkregen. Daer er juist om dit uer open tafel gehouden werd, flikten wij ons gaeuw een weinig op, en namen aen dezelve plaets. Het eerste geregt was een soepje waervan ik den smaek nog niet vergeten ben: vleeschsop, en daerin eene rommelzode van erwten, wortels, celderij, petercelie, met een woord, alle de groenselen van de markt; voorts balletjes brood die aen de tanden plakten, gestoofde peeren, stukken vette paling die door dit alles heenzwommen, ziedaer de chaos van dooreengeklutste elementen uit het planten- en dierenrijk, welke men ons voorstelde. Het Moffrikaensch gezelschap dat daer tafelde, verheugde zich in dien ongemanierden hutspot, en prees het onzienlijk mengelmoes hooger dan ooit de Israëlieten op de Egyptische vleeschpotten gestoft hadden. Wij, door den plegtigen eed gebonden van alles, hoe barbaersch ook, te zullen proeven, werkten met vork, mes en lepel, door den brei; slikten goedwillens de onfatsoenlijke brokken, en ledigden de lijdenskom tot op den bodem. Gelukkig verschenen er nog andere schotels, maer de groenten, met kaneel, muskaed-noot of saffraen, de vleezen met pruimensap overgoten, waren even zoet en geil van smaek. Wij durfden op 't laetst zelfs naer geen geregt meer wijzen, uit vrees van te varen als zeker Franschman, onze overbuer, die, van alles willende proeven eer hij iets op zijn bord nam, de vork in eene kom brei gestoken had: De taeije en draderige pap volgde tot aen den mond, en vormde tusschen schotel en maeg eene lange verwarde schakel, welke het mes alleen in staet was te verbreken. Nogtans hebben de slechtste zaken eene goede zijde, en strekte het water, door ijsklontjes gekoeld, ons tot eene aengename verversching.
| |
| |
Na dezen heugelijken en vromen maeltijd, gingen wij de puinen, schrikwekkende overblijfselen van den brand, bezigtigen. Ons hôtel paelde aen dezelve; doch hoe veel wij in de nieuwsbladeren deswegen gelezen, of van reizigers gehoord hadden; hoe ijsselijk de verbeelding ons zulks voorstelde, onze verwachting werd door de wezentlijkheid nog overtroffen. Welk een tooneel van verwoesting! De puinen waren gedeeltelijk opgeruimd en de straten ontzet; maer juist deze schijnbare orde in de wanorde, liet toe met eenen oogslag, de uitgestrektheid der brandvernieling te omvatten: Hoopen gruis en steenen van ingestorte of omgehaelde muren, afgebrokkelde panden, drie gothieke kerken, die hunne dorre en bouwvallige geraemten in de lucht reikten, ziedaer het gezigt op een derde der stad, thans in doolhof herschapen, dat zich voor onze verbijsterde oogen opdeed. Slechts de grondvesten der huizen, de doorgespleten steenen trappen en pilaren, de stukken half versmolten ijzeren ketens, toonden de plaets waer eenmael woningen gestaen hadden. De vlam had zóó fel gewoed, dat de vuergloed kalk en hout verteerd en de steenen had witgebrand. Ook verbeeldde ik mij, veeleer de gevolgen eener hevige aerdbeving, dan de treurige overblijfselen van eenen brand te zien. Alleen de nieuwe Beurs stond schadeloos tusschen de ruïnen, en hief de trotsche kolommen in de hoogte. Hier en daer trok men de muren van nieuwe huizen, volgens een van regeeringswege gegeven plan, weder op, en de meerdere breedte der aengelegde straten deed ons vermoeden, dat, hadden vele ingezetenen bij de ramp verloren, de stad er in fraeijigheid bij winnen zou. Ook had de regeering buiten de stadswallen kleine noodhuisjes voor minbedeelden laten opbouwen; en adresbriefjes, op muer of pilaer geplakt, verwezen ons naer de nieuwe woning van kleêrmaker Sneidermann, muzijkhandelaer Fluttman, of paruikmaker Kopffmann. (Tusschen twee haekjes wil ik u wel zeggen dat alle echt duitsche namen
noodzakelijk in mann eindigen.)
| |
| |
Met een benepen gemoed verlieten wij de puinen en wandelden verder Hamburg in. Het is in het algemeen eene leelijke stad: Smalle en lange straetdarmen; huizen als torens zoo hoog, met zeven verdiepingen boven elkander, en op straet uitspringende keldergaten, welke door eene geringere klasse bewoond worden. De lage en breede vensterramen slaen allen langs buiten open, en zijn voorzien van purperkleurig glas, hetgeen een somber in- en uitzigt moet veroorzaken. Ongemerkt waren wij in het Joden-kwartier gekomen, waervan de ingezetenen, aen hunne kromme haviksneuzen en den ik weet niet wat van hun voorkomen, de kenmerken van Abrahams geslacht dragen. Ten overvloede toonden ons de uithangborden dat wij met mijne heeren Mozes, Nathan, Samuël of Levi te doen hadden; des hielden wij uit voorzorg de handen op de zakken, en stapten gaeuwtjes uit die Kananitische gewesten.
Dit zij gezegd voor het gedeelte van Hamburg dat aen de havenzijde paelt. De boven- of liever de nieuwe stad prijkt met fraeije gebouwen en schoone wandelingen, maer toch ademt het geheel niets dan handel en koopmanschap. De heer Marmier, geeft eene wel getroffen en maer al te ware karakterschets van de inwoners, als hij zegt: ‘De Hamburgers leeren de geldspraek als zij ter wereld komen, en de grijsaerd heeft aen het graf die tael nog niet vergeten. Alles draegt den stempel van koopman; alles wordt op geldelijke waerde geschat. Aen Hamburgers van fraeije kunsten en letteren spreken, is verloren moeite: Het groot-boek van uitgaven en ontvangsten, ziedaer hunne poëzij; de zilverblank der Thalers, in de ijzeren kisten gestort, dat is hunne liefste muzijk, en geene schilderij van den grootsten meester is hun het aenschouwen van eenen species waerd. Wie rekenen kan, heeft genoeg geleerd. Letterkundige nieuwsbladen worden aen de jongeren overgelaten, die de ijdelheden dezer wereld nog niet verzaekt hebben, terwijl de handelpapieren, zoo droog als brandhout opge- | |
| |
steld, door de fijne kenners gretig verslonden worden. In hunne oogen geldt de fraeiste roman minder dan een halve regel van den douaentarief, en zij stellen de wetenschappelijke schriften van Duitschland, Londen of Parijs, verre beneden het kleinste blaedje dat hun beurs-tijdingen van het geringste plaetsje uit Holland of Noorwegen aenbrengt.’ Fiks naer het leven geschilderd, mijnheer Marmier! en ik ken nog eene stad, die ik beleefdheidshalve niet noemen zal, op welke uwe woorden, als een deksel op een potje passen.
Wat mij echter nog al poëtisch voorkwam, waren een aental lieve jonge boerinnetjes uit het Holsteinsche, die zich aen de hoeken der straten of aen voorname gebouwen ophielden. Zij droegen eene in het oog loopende kleedij, bestaende uit kleine blinkende schoenen met gespen, donker roode koussen met zilverdraden klinken, een gestreept kort rokje, een fijn geplooid hemd met breede mouwen, en daerboven eenen in goud gewerkten borstlap. Een klein plat strooijen hoedje, waeronder twee breede hairvlechten op den rug uitschoten, stond zwierig op het lieve ronde bolletje, en zette aen het blozend melk-en bloedkleurig bakhuisje nog meerder aerdigheid en bevalligheid bij Zij hadden, zoo als Bilderdijk zegt:
.... een hoofd gelijk een vlasch, zoo blond,
Een tronie, als een appeltjen, zoo rond;
Een mondtjen, ô ge zoudt het met een stuiver
Bedekken; en twee oogjens als een git:
Een middeltjen! ge kost het zoo omspannen:
En voetjens, wis niet grooter dan mijn duim.
Dat meisjen nu droeg in een hengselmandjen,
Dat ze in haar zij' gevat hield aan haar handjen,
eene keur van uitgelezen bloementuiltjes, een ander wêer fijne vruchten, die zij voor eenen geringen prijs den voorbijgangers aenboden.
| |
| |
Terwijl de prof. in eenen winkel naer Hamburgsche cigaren rondzag, maekte ik met eene dezer meisjes een buertpraetje. Zij zegde mij met hare gezellinnen van Hollandschen oorsprong te zijn, maer de tael harer voorouders te hebben vergeten. Ik schonk haer eenige schellingen, waervoor zij mij een paer nette bloementuiltjes toereikte.
Het was zaterdag, en de prof. had gaerne des anderdags Mis gelezen. Wij begaven ons derhalve ter pastorij, welke aen de kleine St. Michaëlis Kirche paelt, en vonden er den heer kapellaen, die, wijl de pastoor uitlandig was, de handen meer dan vol had, en den volgenden dag Mis lezen, prediken, de christelijke leering geven, verscheidene kinderen doopen en een huwelijk zegenen moest, welke laetste sacramenten de geloovigen niet in de kerk, maer ten hunnen huize ontvangen. De jonge ijveraer droeg mijnen reisgenoot het zingen van den hoogdienst op, en, na een gul onthael, verlieten wij de pastorij voor ons logement.
De zondag vond ons vroeg te been en ten half negen in het kerkgebouw, dat, redelijk groot, aen den Katholijken eeredienst was afgestaen, toen de Lutheraensche gemeente eenen nabijliggenden nieuw opgeworpen tempel betrok. Wanneer de dienst begon, legde men mij een dik boek voor, uit hetwelk de misgebeden, in de volkstael en op versmaet vertaeld, door de aenwezigen gezongen werden. Ik zong al zoo hard meê als iemand, en hoorde Mis op zijn Hamburgsch. Na deze kerkplegtigheid vereenigden wij ons nogmaels in de pastorij, alwaer een Belg, de heer Deliagre van Antwerpen, doch sints ettelijke jaren inwoner van Hamburg, zich toevallig bevond. Zijn gesprek, dat een uer lang over geld- en handelzaken liep, getuigde dat hij een waerdig burger der Vrijstad geworden was.
Wij besteedden het overige van den morgen met een toertje in open rijtuig langs de stadswallen. Men toonde ons verscheidene godshuizen en gestichten voor noodlijdenden: De fraeiheid en veelvuldigheid
| |
| |
dezer gebouwen, strekt ten bewijze dat de Hamburgers, zoo zij al dorstig zijn naer het geld, als de duivel naer een zieltje, toch de bijeengescharrelde marken en thalers tot een edel gebruik besteden, en zij, als de armoede aen hunne deur klopt, niet op het gesloten knipje blijven zitten. Toen wij, stedewaerts keerende, voorbij de hoofdwacht trokken, maekte de prof. mij op den soldatenpost aendachtig. Die geduchte krijgers zagen er alles behalve heldhaftig uit: Zij droegen den shako achter op het hoofd, en schenen in beraed of zij het geweer zouden vast houden of laten vallen. Onwillens dacht ik aen soldaten-kinderspel, aen hondjes met hoedjes en aen de Belgische burgerwacht. Vooral de borst die voor het schildhuisje post had gevat, geleek, als twee druppels water, aen een nuchter kalf. God schenke Hamburg duerzamen vrede of betere verdedigers!
Onmiddelijk na eten stapten wij eenen voorbijtrekkenden omnibus in, die ons naer Altona voerde. Schoon de Deensche kruisvlag deze hoofdstad van Holstein van het Hamburgsch grondgebied scheidt, palen beide steden te digt aen elkander, om niet door een dagelijksch verkeer en eenzijdige belangen, onderling te zijn verbonden. Altona telt niet min dan acht en twintig duizend inwoners, en zijne ligging langs den oever der Elbe is even fraei voor het oog als nuttig voor den handel. Eene schoone boomlaen leidde ons tot aen eene kerk, in de nabijheid van welke de eenvoudigste tombe, door eenen grijzen lindeboom overschaduwd, de stoffelijke overblijfselen van den vermaerden dichter Klopstock dekt. Onder denzelfden grafsteen rusten zijne vrouw en kinderen. Wij staerden op de zerk van den grooten man en nu vraegde ik mij zelven: Hoe is het mogelijk dat een dichter als Klopstock, in Hamburg of Altona, onder al dat werktuigelijk handelgedrijf, onder dat slaefsch en wereldsch dagelijks-brood-gewoel, zijn genie, zijn ideael scheppingsvermogen tot het schrijven van eenen Messias heeft kunnen verheffen? Men kan het niet gebeteren dat men
| |
| |
hier geboren worde; maer hier te leven! hier te dichten! ik wilde er nog niet begraven liggen, of mijne beenderen, verre van te rusten, keerden zich wel zes mael daegs van verontwaerdiging om!
En wij ook keerden, maer om op onze voetjes naer huis te gaen. Vele wandelaers lieten zich op den weg vinden, want tusschen Altona en Hamburg hield men kermisfeest, en duizende menschen van den middelbaren en lageren stand waren hier bijeengestroomd. Wij zagen uitkramerijen van alle slag, en tenten waer men op het altaer van Bacchus offeranden plengde. Velen die deze tempels verlieten, droegen in stede van pamper- of wijngaerdbladen, den hoed scheef op het eene oor, waren dronken als groot-vader Sileen, of draeiden als een tol. Andere lange vlegels zwaeiden op houten paerden in het rond en staken naer den ring. Hier hoorde men de buikspraek van Jan-Klaes; daer was eene verzameling van vreemde dieren; ginds werd de chineesche schim of de brand van Hamburg vertoond; verder pronkte een reus van twaelf voeten hoog; elders wrongen zich hansworsten in allerlei bogten; zij droegen een half dozijn kwade jongens en ik weet niet hoe veel gewigten, op hunne tanden rond: terwijl een kunstenaer met eene electrieke flesch de verstomde menigte klappen uitdeelde. Voorts ging het even als bij ons, en stond er altijd eene partij groote lummels, met gapenden mond en opgesparde kabeljaeuwsoogen, tot scheelziens toe naer al die wondere fraeijigheden te kijken. Ook hoorden wij links en regts het krassen van de viool en was er aen dansen geen gebrek.
Moe gezien, gehoord en gekuijerd, wilde de prof. den avond met schrijven doorbrengen. Ik verliet hem om den schouwburg te bezoeken, alwaer men een werk van Meyerbeer vertoonen zou. Weinige toehoorders vond ik in de anders fraeije en ruime zael; had het schoone weder, het kermisfeest, of de rede welke Marmier hooger ophaelt hen teruggehouden? Ik zal 't niet beslissen. Althans de mu- | |
| |
zijk was voldoende, de koorzangen wel aengevuld en de zangstukken goed uitgevoerd. Alleen de basstem deugde niet met al: zij schreeuwde de noten zonder het minste gevoel, en daverde op zulk eene schorre en oorverdoovende wijze, dat ik niet zeker was of er geen rijtuigen door de zael rolden. De botte vent werd nogtans sterk toegejuicht, hetgeen niet ten voordeele van hen spreekt, die hem als ratelslangen hadden moeten uitfluiten.
Nog denzelfden avond mackten wij toebereidselen om met den vroegen morgen naer Lubeck te vertrekken, en's maendaegs (8 Aug.) waren wij ten zeven uren met pak en zak aen het posthuis. Onze goederen werden op eenen vrachtwagen geladen welke ons vooruit ging. De diligence was een sierlijk rijtuig, door een vierspan getrokken. De voerman, die eene zilveren plaet op de borst droeg, en zulk een fraeijen rooden rok aen had, met goudband afgezet, dat ik hem eerst voor den vorst van 't een of ander duitsch prinsdommetje in hausen of nach uitgaende hield, was een man van opvoeding en van goede manieren. Wij vraegden plaets naest hem, en klommen langs eene ladder boven op den wagen, die op klokslag, en nadat de trompet een afscheidsdeuntje geblazen had, Hamburg verliet.
De baen die wij bereden was met klein gebrijzelde steentjes belegd en aen wederkant bij afwisseling met linde- en leisterbeziëboompjes beplant, waervan de donker roode vruchten liefelijk tusschen het groen der bladeren speelden. Om de hondert stappen ontmoetten wij eenen houten driepikkel, dienende om het berijden van den weg te verhinderen als dezelve vermackt werd. De landstreek tusschen Hamburg en Lubeck behoort aen Denemarken, en schoon een weinig bergachtig, heeft zij veel overeenkomst met een gedeelte van West-Vlaenderen, zijnde even vruchtbaer in uitgestrekte weiden, doch luttel bevolkt. Het genoegen van een uitgebreid gezigt op die landerijen werd ons gedeeltelijk benomen door de dikke stofwolken die langs de
| |
| |
wielen oprezen, en het zengen van de zon, die zoo loodregt op onze hoofden brandde, dat ik onder mijnen regenscherm een beschut tegen hare stralen zocht, en mijne plaets in de open lucht gaerne voor eenen schuilhoek had ingeruild.
De onverdragelijke hitte had onze lever zoo uitgedroogd en dorstig gemaekt, dat wij bij de tweede paerdenwisseling de verhevene zitplaets verlieten om de bestoven keel te bevochtigen. Deze nederdaling geschiedde echter niet te gemakkelijk, daer er thans geen ladder tot ons behulp werd aengebragt, en wij ons aen allerlei haken en oogen moesten vasthouden. De prof. stond reeds op vasten grond, als ik mij nog tusschen hemel en aerde bewoog, terwijl hij bemoedigend in de handen klapte, mij gedurig macte animo toeriep, en met zekere belangstelling mijne benedenvaert gade sloeg. Deze belangstelling werd door een onvoorzien schouwspel nog vergroot: Want met al dat grijpen en vergrijpen, reiken, rekken en spartelen, bleef ik eensklaps met de broek aen een puntig ijzer vasthangen, en splitste zich dat onderkleed, even als eenmael het voorhangsel van Jerusalems tempel, aen de achterzijde juist midden door. Een kort en kloek besluit was het beste: Met eenen gewaegden sprong bevond ik mij heelhuids doch niet heelkleeds op den bodem, en uitte deze fraeije maer hier weinig troostende woorden: Labor omnia vincit improbus!
Ik dronk een glas wijn om den schrik af te spoelen, en na den wagen weder te zijn opgeklouterd, vervolgden wij onzen weg langs het Deensch hertogdom Lauenburg, tot wij eindelijk, na zeven uren rijdens over eenen afstand van negen duitsche of dertien fransche mijlen, de vrijstad Lubeck bereikten.
|
|
Auteursrechtvrij