Een zachte aanraking van zijn zieleleven. Over 'ware' en 'valse' mystiek rond 1900

Nieuwe bewonderaars

In de kring van de Tachtigers vond dit werk nauwelijks meer waardering. Alleen La Cathédrale werd door Van Deyssel in het Tweemaandelijksch Tijdschrift nog besproken, maar wel buitengewoon vernietigend. De openingszin van de bespreking zegt genoeg: ‘Dit boek van Huysmans is zeer

[p. 32]

slecht werk.’⁷⁶ Wel kreeg Huysmans door zijn terugkeer in de schoot van de moederkerk nieuwe vrienden in Nederland. Zo publiceerde de journalist en letterkundige Jan van der Lans, hoofdredacteur van de Katholieke Illustratie en van een reeks andere katholieke bladen, een heel wat welwillender bespreking van En Route dan Van Deyssel had geschreven. Toch had hij ook wel wat voorbehouden. Zo betreurde hij Huysmans' kritische uitvallen tegen de Franse wereldheren en ook stelde hij vast dat de schrijver het ‘geliefkoosde vocabulaire der naturalisten’ nog niet helemaal ontwend was.⁷⁷

Huysmans kreeg nog meer vrienden, en het verlies van de bewondering van de zijde van Lodewijk van Deyssel werd zelfs binnen diens eigen familie gecompenseerd, namelijk door zijn schrijvende zus Catharina Alberdingk Thijm. Deze zocht na lezing van En Route contact met Huysmans, om hem te vertellen dat ze door zijn boek zo ondersteboven was geraakt dat ze haar bezittingen had verkocht en samen met een vriendin - Jacoba (Kootje) van Zoelen - op de Rozengracht, in de Amsterdamse Jordaan dus, een tehuis had gesticht voor verlaten vrouwen en kinderen.⁷⁸ Dat tehuis hield tot 1900, vijf jaar lang dus, stand; toen moest het, na veel teleurstellingen en tegenslagen, worden gesloten. Het was niet het eerste avontuur in het leven van Catharina.⁷⁹ Zij was van 1869, dus vanaf haar eenentwintigste, tot 1878 negen jaar kloosterzuster geweest bij de zusters Filles de la Croix, eerst in België en daarna in het Duitse Rijnland. Daar werd zij dankzij de Kulturkampf van haar kloostergeloften ontheven, waarna zij

76 Prick, Een vreemdeling op de wegen, 559.

77 J.R. van der Lans, ‘J.K. Huysmans En Route’, De Katholiek. Godsdienstig, geschied- en letterkundig maandschrift 108 (1895), 121-131.

78 Baldick, Life of J.-K. Huysmans, 227-228 en elders (zie register); Goedegebuure, ‘Les relations néerlandais’, 58-60.

79 Harry G.M. Prick, ‘Catharina Alberdingk Thijm (1849-1908)’, De Negentiende Eeuw 2 (1978), 179-203. Overigens maakt Prick geen melding van haar correspondentie met Huysmans, evenmin als Marjet Derks, ‘Vrouwen, confessionalisering en biografie. Catharina Alberdingk Thijm of de eigenaardigheid van een karakter’, in: Annelies van Heijst en Maijet Derks (red.), Terra incognita. Historisch onderzoek naar katholicisme en vrouwelijkheid, Kampen 1994, 109-128.

[p. 33]

Catharina Alberdingk Thijm rond 1880. Fotograaf W.M. Ostroga. Katholiek Documentatie Centrum.

korte tijd gouvernante werd bij een adellijke familie in West-Pruisen. Rond diezelfde tijd ontdekte zij haar aanleg voor de letterkunde, die zij eerst beoefende in korte bijdragen in tijdschriften als de Familiebode en De Huisvrouw en vervolgens in een reeks van romans, waarvan de eerste, De Huistiran uit 1886, haar broer Lodewijk van Deyssel portretteert.⁸⁰ Toen zij in 1895 met Huysmans contact zocht, had zij niet alleen al een hele reeks romans en novellen gepubliceerd, maar ook juist de nog prille verloving verbroken met de viervoudig gepromoveerde gezant van Haïti aan het Engelse hof. Huysmans schreef elf brieven aan Catharina, overigens aanvankelijk in de veronderstelling met een man te corresponderen, en hij gaf haar adviezen voor haar literaire werk.⁸¹ Ook correspondeerde Huysmans

80 Prick, In de zekerheid van eigen heerlijkheid, 591-594.

81 De brieven zijn uitgegeven door Joseph Daoust, J.-K. Huysmans directeur de conscience, Fécamp 1953 (bij Goedegebuure, ‘Les relations néerlandais’, 62, is de titel niet correct weergegeven).

[p. 34]

enkele jaren later, ten behoeve van zijn in 1901 verschenen boek over Lidwina van Schiedam, met de rooms-katholieke pastoor van die stad, Frans Poelhekke, een broer van de eerder geciteerde letterkundige Maarten Poelhekke.⁸² Ook in hen beiden vond hij nieuwe Nederlandse vrienden.

Tegelijk bleef de waardering voor Huysmans in katholieke kring over het algemeen aarzelend.⁸³ Tussen de regels door proeft de lezer bij katholieke auteurs over Huysmans vaak de vraag: is zijn terugkeer naar de kerk wel oprecht? Is zijn zogenaamde bekering niet een mystificatie? Is hij wel recht in de leer en rein van zeden? Vanuit conservatief-katholieke kringen in Frankrijk werd geprobeerd om zowel En Route als La Cathédrale door de Congregatie voor de Index te Rome veroordeeld en op de lijst van voor katholieken verboden boeken geplaatst te krijgen, overigens zonder resultaat.⁸⁴ De terughoudendheid aan katholieke zijde werd in Nederland treffend verwoord door de uit Maastricht afkomstige jezuïet pater Aloysius Gielen, de directeur van het R.K. Centraal Bureau voor Lectuur, een soort voorloper van de beruchte latere Informatie Dienst Inzake Lectuur (idil).⁸⁵ In zijn recensietijdschrift Boekenschouw schreef pater Gielen nog in 1922: ‘Ook de boeken welke hij schreef na zijn bekeering (1892) moeten met voorzichtigheid worden gelezen en alleen door mensen die niet licht geërgerd worden.’⁸⁶

In Nederland bleef zijn werk - wellicht mede daardoor - dan ook bij na een eeuw lang onvertaald, tot Jan Siebelink in 1977 zijn vertaling van À Rebours liet verschijnen. Maar er is één uitzondering, en die brengt ons terug in Tilburg,

82 Goedegebuure, ‘Les relations néerlandais’, 60-62; de tien brieven van Huysmans aan Frans Poelhekke en de twee brieven aan Maarten Poelhekke zijn nog niet uitgegeven. Over het bezoek van Huysmans aan Schiedam en aan Poelhekke in 1897, Zie Baldick, Life of J.-K. Huysmans, 257-258.

83 Van Kempen en Schilders, ‘Estheet tussen vier muren’, passim.

84 Baidick, Life of J.-K. Huysmans, 225, 261-265 en 274-276.

85 Over Gielen en zijn Boekenschouw zie Peter Nissen, ‘Van katholieke letterkunde naar letterkunde (ook voor katholieken) in Limburg’, in: E. Henau en T. van den Hoogen (red.), Van katholiek Limburg naar katholieken in Limburg, Heerlen 1988, 145-217, met name 181-185.

86 Van Kempen en Schilders, ‘Estheet tussen vier muren’, 58.

[p. 35]

waar onze uiteenzetting ook begon. Het eerste en tot 1977 enige werk van Huysmans dat in boekvorm in Nederlandse vertaling verscheen, is namelijk zijn biografie van Don Bosco, de stichter van de congregatie van de salesianen. Giovanni Bosco werd op 1 april 1934 heilig verklaard, en om te voorzien in de behoefte aan een Nederlandstalige levensbeschrijving vertaalde hagiograaf en Roeping-redacteur pater Maurits Molenaar m.s.c. het uit 1902 daterende boekje van Huysmans over de Italiaanse heilige, Esquisse biographique sur Don Bosco. Het verscheen in 1935 in druk, bij ‘Het Nederlandsche Boekhuis’ te Tilburg.⁸⁷ Joris-Karl Huysmans zou zijn Nederlandstalige debuut niet meer meemaken; hij was 28 jaar eerder, op 12 mei 1907, de gedachtenis van de heilige martelaar Pancratius, in Parijs overleden en daar in een benedictijnenhabijt begraven.

87 Joris-Karl Huysmans, Don Bosco. Ingeleid en vertaald door M. Molenaar, Tilburg (1935). Van het boekje verscheen in 1978 bij Uitgeverij Hagelwit te Amsterdam een herdruk, met een nawoord van Hans Hafkamp. De Tilburgse uitgeverij Het Nederlandsche Boekhuis werd geleid door Gerard Verbiest en was gevestigd aan de Industriestaat, aldus Ronald Peeters, De Paap van Gramschap. Vier eeuwen schrijven en drukken in Tilburg, Tilburg 1992. Maurits Molenaar m.s.c. (1886-1969) was in Tilburg opgeleid en was er leraar van 1912 tot 1921, toen hij naar Sittard vertrok. Peeters, Paap van Gramschap, 114 en Adri Gorissen, Limburgs Literatuur Lexicon, Maastricht 2007, 275-276.