Een zachte aanraking van zijn zieleleven. Over 'ware' en 'valse' mystiek rond 1900

[p. 26]

Geen restauratie van de middeleeuwen

Van Deyssels teleurstelling had er wellicht mee te maken dat hij had gehoopt in de nieuwe roman van Huysmans het antwoord te vinden op een vraag - of beter een verlangen - dat hem zelf in de voorbije maanden had beziggehouden. Huysmans wist namelijk aan het eind van de negentiende eeuw bij velen in Frankrijk en daarbuiten het ‘verlangen naar de middeleeuwen’ aan te wakkeren.⁶⁰ In het begin van 1895 droomde ook Van Deyssel zelf van een ‘aesthetische restauratie’ van het middeleeuwse katholicisme. Een gesprek op 24 januari 1895 met de filosoof Bolland had bijgedragen aan zijn ontnuchtering. Bolland schreef hem enkele dagen later nog: ‘Een aesthetische restauratie der kerkelijke middeleeuwsche wereldbeschouwing is in waarheid alleen dan mogelijk, wanneer men die in de verbeelding reproduceert als eene zaak van het verledene, die over ons huidig denken en doen geen macht meer heeft.’⁶¹ De middeleeuwse - lees: kerkelijke - wereldbeschouwing had afgedaan, hoe mooi zij - in sommige van haar aspecten - in de verbeelding ook kon blijven lijken. Men kan de teleurstelling van Van Deyssel over En Route ook eenvoudig samenvatten: volgens Van Deyssel had Huysmans de katholieke kerk en het katholieke geloof dan wel teruggevonden, maar hij was de mystiek, het vermogen om die ‘zachte aanraking van zijn zieleleven’ met diepgang te beschrijven, kwijtgeraakt. Wellicht bedoelde Frans Erens iets soortgelijks, toen hij bij het overlijden van

60 Hierover heeft Ronald van Kesteren een mooie dissertatie geschreven: Ronald van Kesteren, Het verlangen naar de Middeleeuwen. De verbeelding van een historische passie, Amsterdam 2004, over Huysmans hoofdstuk 6: ‘Le Moyen Âge énorme. De sublieme Middeleeuwen van Joris-Karl Huysmans’, 333-378.

61 Prick, Een vreemdeling op de wegen, 400.

[p. 27]

Huysmans in 1907 schreef dat deze wel had gewezen op het bewonderenswaardige van de grote mystici, maar toch zelf nooit een mysticus was geworden.⁶²

62 Frans Erens, ‘J.K. Huysmans’, in: idem, Gangen en wegen, Bussum 1912, 5-9, met name 7. Frans Erens zou zelf tien jaar later een bewerking in hedendaags Nederlands verzorgen van Ruusbroecs hoofdwerk: Johannes Ruusbroec den wonderbare, Het sieraad der geestelijke bruiloft. In hedendaagsche taal overgebracht door Mr. Frans Erens, Amsterdam 1917.