De akkoorden van het gemoed

(1986)–Peter J.A. Nissen– rechtenstatus



[pagina 212]
Burgemeester Louis F.H. Beerenbroek (1805-1885), de B uit het anonieme ABC. Gekleurde krijttekening, circa 1875. Mr. Louis F.H. baron Michiels van Kessenich, de M uit het anonieme ABC. Burgemeester. Mr. Dr. Louis J.E.H. Geradts (1843-1893), de G uit het anonieme ABC. Dr. Karel H.G.H. Leurs (1828-1900), de K uit het anonieme ABC.

[pagina 213]
Anonymus A B C op de ‘upper ten’ van Roermond St. Nicolaas had zijn zinnen gezet Op het maken van slechts een klein alphabet; Hij beklom de Parnassus, ofschoon geen poëet, En was juist bij tijd met zijn rijmen gereed. Hij biedt U gaarne de vrucht van zijn brein, Op hoop dat gij allen te vrede moogt zijn. A. is graaf CharlesGa naar eind1., de premier van Roermond. Daarom hoor het eerst zijn lof uit mijn mond. Zijn verstand en zijn geest zitten in zijn blazoen; Hem ontbrak enkel geld, en een beetje fatsoen. Dit wist hij te vinden bij een burgerjuffrouw; Die hij hoog verhief, tot zijn graaflijke vrouw.Ga naar eind2. B. dat is BeertjeGa naar eind3., voorzichtig en wijs, Die in politiek steeds ontwijkt het glad ijs. Liberalen en Unie, hem doornen in 't oog, Daarover hield hij reeds zoo menig betoog. Doch wat men moog zeggen, hij praat steeds gezond En is inderdaad ook een Kraan van Roermond. C. dat is CornelisGa naar eind4., substituut-officier. Hij rijdt alle dagen met Prins en Koetsier. Hij huwt evenmin hier de rijke gravin, Als het mooie lieve meisje uit een burgergezin. Hij hield er altijd zulke kunstjes op na; Die er meer van wil weten, informeere in Breda. D. dat is De NegriGa naar eind5., een echte baron. Met SpeijartGa naar eind6. het puik van het adeldom. En geest en vernuft zijn hun beiden gemeen; De Negri kent grappen, die vertelt hij alleen. En Speijart weet zeker, waar niemand aan dacht, Dat hij is gesproten uit Adams geslacht.
[pagina 214]
E. dat is Eugène van de ZwamakerstraatGa naar eind7., Als schutter en burger steeds flink en cordaat. Op Concert en Bals maakt hij gaarne zijn hof, En alle mama'tjes bazuinen zijn lof; Hij fladdert en vliegt om de dames, en lacht, Want trouwen is 't laatst waar Eugène nog aan dacht.Ga naar eind8. F. dat is Fouquet, ‘de dobbele’ weleerGa naar eind9., Zoo heette hij vroeger, die tijd komt niet meer. Hij strijdt altijd dapper, met open vizier, Voor zijn kleur komt hij uit en geneert zich geen zier. Op de Unie, daar leeft hij tot vreugde en lust Van de vrienden; maar stoort van den Hospes de rust. G. dat is vriend Geradts, de God van 't gehoorGa naar eind10., Harmonie, Symphonie en het zangerenkoor, Solist, Pianist, Quartettist, Directeur Jubelen bij het hooren van zijn ‘à la bonheur’. Geen Koning in 't land heeft ook meer sympathie Dan die President van Roermonds Harmonie.Ga naar eind11. H. dat is Herten, en Louis is zijn naamGa naar eind12., Die staat maar hoogst zelden of nooit voor 't raam. 't Is zeker, het tocht daar, en koud werd zijn neus. Doch g'loof maar wat ik vertel, dat is serieus, De kou is de schuld dat hij op Sociëteit Ontbreekt in den kring van gezelligheid. I. ben ik zelf, ik reis de wereld maar door. Ik let op, en zie en ik luister en hoor, Geef raad ongevraagd, en praat steeds en sla door. Ik hekel en dicht, maar stem nooit in 't koor, Omdat ik geschreeuw als het tegengift acht Van wat overleg ooit teweeg heeft gebracht.Ga naar eind13. J. Jantje drijft handel in zeep en in zoutGa naar eind14., Hij smukte zijn huis en was gaarne getrouwd. Hij wikte en peinsde en wist niet waarheen. Hij maakte zijn hof vaak, maar vroeg er geen een. Nu staat Jantje nog daar met zeep en met zout, Denkt steeds bij zichzelve: was ik maar getrouwd.
[pagina 215]
K. Kareltje LeursGa naar eind15. mag een ieder beschouwen Als wel het factotem der Roermondsche vrouwen; Humaan en verdienstelijk besteedt hij zijn tijd Aan 't heelen der plagen den menschen bereid. Hij staat hoog in aanzien bij jong en bij oud, Geniet graag wat goed is, 't zij warm, 't zij koud. L. dat is LelyGa naar eind16., een mopperende vent. Die was in zijn leven nog nergens content. Als geus speelt hij hier ook een dwaze viool, En zendt hij zijn meisjes bij nonnen op school. Steeds wil hij vertrekken uit dit garnizoen Om elders, ook mopperend, zijn dienst weer te doen. M. dat is MichielsGa naar eind17., ja zoo glad als een aal. Steeds haantje de voorste, volbloed liberaal; Schutterijcommandant, en onvermoeid candidaat Voor lid van de Kamer en ook van den Raad. Hij denkt er te komen par force of per list, Maar niemand die zich in zijn toeleg vergist. N. NijstGa naar eind18. was griffier maar thans is hij vacantGa naar eind19., Hij beurde nog graag weer wat geld van 't land. Geen post die voor hem is te groot of te klein. Wie is er die ooit in zijn schaduw kon zijn? Hij kent ook de wet op zijn prik en zijn duim En toch boette hij een belastingverzuim.Ga naar eind20. O. is Oscar Claus, comediant van talentGa naar eind21., Als liefhebber steeds op de planken patent. Soms speelt hij in 't leven dat niemand meer ziet Of het wel comedie is ofte niet. Is ook al de wereld een groot schouwtooneel, Ernst heeft men toch noodig bij het spel van zijn deel. P. dat is Piet Truijen, liberaal der stad Weert.Ga naar eind22. Haast heeft hij het zingen in Roermond verleerd. Hij schiet in den zomer met pijl en met boog En knipt in het voorbijgaan de meisjes een oog. Hij lust alle dranken en spreekt niet gemaakt, Maar eer zou hij sterven, dan aan 't praten verzaakt.
[pagina 216]
Q. is een letter van het alphabet Waarop nog nooit iemand een vers heeft gezet. Ik denk dat alleen maar voor de vrouwenstaart Het groote Parijs slechts de Q heeft bewaard.Ga naar eind23. Maar toch is die letter voor ons Hollandsch oor In plaats van welluidend van zeer slecht gehoor. R. is Roermond, dat ik thans snood verzaak, Ofschoon ik vol vuur voor mijn moederstaal blaak. Maar schreef ik hier thans eens de taal van Roermond, Er kon iemand zijn die me niet best verstond. Ik wilde daarom als een man van fatsoen Maar liever mijn best in het Nederlandsch doen. S. dat is Schmasen, een specialiteitGa naar eind24., In geld, en munten van den ouden tijd. Hij zit in zijn wagen met edelen zwier En rijdt ook te paard als een jong officier. Hij kleedt twee lakeien in nette livrei En gaat zeker niemand met groeten voorbij. De officieren van de dienstdoende schutterij te Roermond in 1891. Zittend in het midden Mr. Louis baron Michiels van Kessenich, die in het anonieme ABC ook ‘schutterijcommandant’ heet. Staande rechts achter hem Dr. J.H.A. Haffmans (zie de letter U) en zittend rechts van hem Oscar Claus (zie de letter O). Verder van links naar rechts: Rob. Regout, Jos. Weber, Corbey, Vic. van Erp, Eug. Bloemen, O. Strens, H. Bertrams, A. Scheurs, Joh. van Andel en Louis Cornelis.
[pagina 217]
T. dat is ThissenGa naar eind25., een groote meneer, Maar bang als een wezel is hij voor het weer. Voor donder en bliksem is hij zeer beducht En neemt als het onweert ter kelder de vlucht. Aan zijn verhalen dat Thissen maar denkt Dat niemand ter wereld geloof er aan schenkt. U. is Urbanus de Pilfabrikant.Ga naar eind26. Hij maakte ze probaat, ook in de krant. En menig Roermondenaar met HanloGa naar eind27. incluis Zond ik tot de sleutel van die pillen in huis. Want haat'lijke brieven, hoe goed ook gesteld, Zij worden bij HaffmansGa naar eind28. noch LeursGa naar eind29. meer besteld. V. is Van GelsdorpGa naar eind30., officier van de Veld, Hij was in zijn leven in het rijden geen held. Wel gaf hij aan burgers in het schoonrijden les, Maar viel in Maastricht op den grond met zijn bles. Zijn beenen zijn broos, want hij brak er een stuk. 't Genas zeker goed, want hij loopt zonder kruk. W. is WalravenGa naar eind31., bedacht op zijn beurs. Daarom doet hij afbreuk aan Haffmans en Leurs. En willen die heeren alleen wat verdienen, Dan moeten zij 's avonds naar StapperGa naar eind32. gaan kienen. Want ben je ook al ziek in je maag of je beenen, Je gaat heel ver weg om een Doctor te leenen. X. is Xantippe, alhier onbekend. Wie mij dat niet toegeeft is hier niet bekend. Van lastig humeur is geen vrouw hier genezen. Ik ken er slechts één, die zei, het zal wel wezen, Dat haar zieke man om haar soms te mishagen Haar zei, haar humeur niet te kunnen verdragen. Y. is van IJsseltGa naar eind33., die kwam hier pas aanGa naar eind34., En liet oude lui onbekend voor hem staan. Toen kreeg hij een les van een oude van dagen Die bij hem om kennis te maken kwam vragen. Als Sasse bij ons het graag aangenaam heeft, Wel drommels, dat hij zoo het hoort er naar leeft.
[pagina 218]
Mr. Dr. Charles C.M.H. baron de Bieberstein Rogalla Zawadski (1854-1929), de Z uit het anonieme ABC. Z. is ZawadskiGa naar eind35., Advocaat-Procureur. Dat is geen geheim; het staat op zijn deur. Ambitieus van karakter en werkzaam (????) van aard, Zag hij aan zijn titel graag baantjes gepaard. In 't nabootsen sterk zegt van pas soms de Bieb: ‘Parlez moi d' ça, la bas! nom d'une pipe!’ Dit anonieme gedicht is bewaard in een getypt afschrift, op 14 september 1942 gemaakt naar een handgeschreven exemplaar. Het is blijkbaar vervaardigd ten behoeve van een Sinterklaasavond van een der Roermondse sociëteiten. Afgaande op de genoemde personen en de daarbij vermelde bijzonderheden, menen we het gedicht rond 1886 te mogen dateren. Uit het feit dat Mr. Eugène Geradts (letter E) nog als ongehuwd wordt voorgesteld, mogen we afleiden dat het gedicht vóór 1888 ontstaan is, want in dat jaar trad hij in het huwelijk met Marie Louise Sophie Amelie Raphaël Storms. En in oktober 1887 was de legerarts J.H.P. Walraven al uit Roermond vertrokken, terwijl hij in dit gedicht (zie letter W) nog voorkomt. Ook is al sprake van het huwelijk van Charles van Aef-
[pagina 219]
ferden met Marie Leurs, dat op 19 januari 1885 voltrokken werd, en van de vestiging van Jhr. Mr. A.F.O. van Sasse van IJsselt, die in februari 1886 in Roermond kwam wonen. Waarschijnlijk is het gedicht dan ook voor een Sinterklaasviering in 1886 vervaardigd. Literaire kwaliteiten heeft het Sinterklaasrijm niet, als document van locale ‘histoire humaine’ is het echter des te waardevoller. Het geeft ons een interessante inkijk in de bovenlaag van de Roermondse bevolking, bestaande uit adel, renteniers, juristen, industriëlen, officieren van het garnizoen, artsen, politici en andere notabelen. Het getypte afschrift is bewaard in de Documentatieverzameling van de Gemeentelijke Archiefdienst Roermond, map nr. 223. Op weg geholpen door summiere potloodaantekeningen bij dit afschrift, hebben we zoveel mogelijk de identiteit van de genoemde personen trachten te achterhalen en deze in de noten kort toegelicht. Naast allerlei andere literatuur en de bevolkingsregisters der gemeente Roermond, waren daarbij vooral nuttig de beide delen Genealogieën van Roermondse geslachten van E.M.A.H. Delhougne (I. Maastricht 1956; II. Nijmegen 1961) en tal van jaargangen van het Nederland's Adelsboek en Nederland's Patriciaat.	eind1. Charles Albert Marie Ernest burggraaf van Aefferden (1854-1922), rentenier. eind2. Namelijk Marie Josephine Guillielmine Hubertine Leurs (1864-1942), dochter van de onder de letter K berijmde Dr. Karel Leurs (zie noot 15), met wie hij op 19 januari 1885 in het huwelijk trad. eind3. Ludovicus Franciscus Hubertus Beerenbroek (1805-1885), districtscommissaris van Roermond, burgemeester van Weert (1828-1839), lid van de Tweede Kamer (1849-1884) en burgemeester van Roermond (1857-1875). eind4. Mr. Karel Lodewijk Joseph Cornelis (1819-1884), advocaat, kantonrechter, lid van de Tweede Kamer en officier van justitie. Zoals het gedicht aangeeft bleef hij ongehuwd. eind5. Ferdinand Carel Abdon Marie baron de Negri-Brunssum (1849-1899), in 1872 gehuwd met Marie Agnes Jeanne Egberte van Gorkum (1844-1880). eind6. Mr. Cornelis Ludovicus Maria Emilius Johannes Eduardus baron Speyart van Woerden (1849-1911), leeftijdgenoot van De Negri, later officier van justitie te Breda. Hij huwde in 1889 Jkvr. Eleonore Marie Françoise van Sasse van IJsselt (1858-1950). eind7. Mr. Charles Guillaume Eugène Marie Geradts (1855-1945), kantonrechter te Roermond. eind8. Op 7 november 1888 trad hij nochtans in het huwelijk met Marie Louise Sophie Amelie Raphaël Storms. eind9. Waarschijnlijk Henri François Antoine Fouquet (1810-1894), meubelmaker en modelmaker in mechanieken. De betekenis van het epitheton ‘de dobbele’ is ons niet duidelijk; was het slechts een bijnaam? eind10. Mr. Dr. Ludovicus (Louis) Joseph Ernestus Hubertus Geradts (1843-1893), procureur en rechter te Roermond, lid gemeenteraad en van 1891 tot 1893 burgemeester. eind11. Van 1874 tot zijn dood was Louis Geradts voorzitter der Koninklijke Harmonie. Geradts moet een geliefd man geweest zijn. Er is een dialectgedicht bewaard, vervaardigd bij gelegenheid van zijn installatie als burgemeester van Roermond, waarvan het refrein luidt: Want det is de man, Ederein wèt d'r van, Prizzedent van de Hermenie En ouch vrundj van de börgerie. eind12. Dr. Jacob Lodewijk (Louis) Herten (1846-1920), koopman en schoolopziener. eind13. Helaas valt aan dit couplet geen enkele aanwijzing omtrent de identiteit van de schrijver te ontlenen; aangezien hij de wereld doorreisde, moeten we hem waarschijnlijk onder de handelaars en industriëlen zoeken. eind14. Joannes (Jan) Hubertus Telders (1845-1922), koopman en zoutzieder, raadslid van Roermond voor de liberalen, afkomstig uit Stramproy. eind15. Dr. Carolus (Karel) Henricus Gisbertus Hubertus Leurs (1828-1900), arts, lid van de geneeskundige raad, van de gemeenteraad en van het kerkbestuur der kathedrale kerk. eind16. Willem van Lelyveld, een van de officieren van het garnizoen, geboren te Zutphen in 1841, kapitein van het tweede regiment der veldartillerie. Hij en zijn gezin waren lid van de Waalse kerk. eind17. Waarschijnlijk Mr. Lodewijk Ferdinand Hubert baron Michiels van Kessenich (1840-1921), inspecteur van het lager onderwijs, raadslid van Roermond (1890-1920), leider van de liberalen. eind18. Dr. Nicolaus Hubertus Nijst (1820-1906), afkomstig uit Maastricht, in 1847 te Leiden gepromoveerd, oud-griffier der rechtbank. eind19. Volgens een potloodaantekening bij het typoscript uit 1942 verloor deze Nijsi bij een reorganisatie van de rechterlijke macht in Roermond zijn functie als griffier. eind20. Volgens dezelfde bron zou hij ooit beboet zijn vanwege een verzuim in de betaling van de hondenbelasting! eind21. Oscar August Claus (1856-??), vertolker van de rol van de duivel in Seipgens' opera bouffe Schinderhannes. eind22. Mr. Pieter Matthijs Hubert Truyen (Horn 1848 - Roermond 1921), ondermeer lid van de gemeenteraad van Roermond. eind23. Het Franse ‘queue’ betekent staart. Het woord werd ondermeer gebruikt voor de hoepel in damesrokken. eind24. Theodore Louis Schmasen (1847-?), bankier te Roermond, in 1921 vertrokken naar Bussum. eind25. In Roermond woonden rond 1885 verschillende Thissens. Het is niet duidelijk welke van hen bedoeld wordt. Misschien de beeldhouwer Joseph Thissen (1840-1920)? eind26. Onbekend. eind27. Mr. Athanasius Maria Arnoldus Hanlo (1840-1926), van 1877 tot 1898 rechter te Roermond, ondermeer vice-president der arrondissementsrechtbank; grootvader van de schrijver Jan Hanlo (Bandoeng 1912 - Maastricht 1969). eind28. Josef Hendrik Augustijn Haffmans (1832-1888), afkomstig uit Horst, in 1863 gehuwd met de Roermondse Elisabeth E.A.H. Thissen, huisarts. eind29. Zie noot 15. eind30. Hendrik van Gelsdorp (1844-1889), afkomstig uit Meeuwen, in het begin van de jaren tachtig als officier van het garnizoen in Roermond gelegerd en op 30 maart 1889 als kapitein der artillerie overleden te 's-Gravenhage. De regel ‘hij was in zijn leven’ doet vermoeden dat Van Gelsdorp reeds overleden is, maar het couplet eindigt toch weer met de woorden ‘hij loopt zonder kruk’, die het tegendeel suggereren. eind31. Jan Hendrik Pieter Walraven, een militaire arts, afkomstig uit Alkmaar (1849-?), in december 1882 naar Roermond gekomen en in oktober 1887 weer vertrokken, en wel naar Willemstad. eind32. Café Stapper aan de Werf. eind33. Jhr. Mr. Alexander Frederik Oscar van Sasse van IJsselt (1852-1939), later lid van de raad te 's-Hertogenbosch, lid van de Tweede Kamer en de Eerste Kamer, de Provinciale Staten van Noord-Brabant, president der rechtbank van 's-Hertogenbosch en voorzitter van de Hoge Raad van Adel. eind34. Na zijn rechtenstudie te Leiden, afgesloten in 1874, en een korte loopbaan als advocaat en rechter-plaatsvervanger te 's-Hertogenbosch, vestigde Van Sasse zich op 15 februari 1886 te Roermond, waar hij lid van de rechtbank werd. In 1893 keerde hij weer terug naar 's-Hertogenbosch om er rechter te worden. Blijkbaar gedroeg Van Sasse zich in Roermond niet zo als de overige noblesse het graag zag. eind35. Hiermee is waarschijnlijk bedoeld Mr. Dr. Charles Casimir Marie Hubert baron de Bieberstein Rogalla Zawadski (1854-1929), Malthezer ridder, lid van de Tweede Kamer en kantonrechter te Sittard, woonachtig te Roermond. Ook zijn vader Mr. Paul Guillaume Eugène Henri baron de Bieberstein Rogalla Zawadski (1825-1915), lid van de Gedeputeerde Staten van Limburg, was in Roermond woonachtig.