De akkoorden van het gemoed

IX. Terugkeer naar het Frans: J.C. Rijkers

De twintig jaren tussen ongeveer 1855 en 1875, waarover in het voorgaande het nodige is medegedeeld, kunnen met recht als de bloeiperiode in het literaire leven van het negentiende-eeuwse Roermond gezien worden. Toegegeven, in de handboeken van de Nederlandse literatuurgeschiedenis komt hooguit Emile Seipgens met één regel toelichting voor^129., en in sommige verouderde handboeken van katholieke herkomst vond Smiets nog wel vermelding. Maar voor het overige heeft Roermond weinig deel gehad in de grote stroom der vaderlandse literatuurgeschiedenis. Toch moeten we erkennen dat het provinciestadje met zijn pakweg 7500 inwoners^130. tussen 1855 en 1875 bruiste van culturele en ook literaire activiteiten.

Rond 1875 komt daar een vrij plotseling einde aan, en wel door het vertrek van de belangrijkste figuren op het literaire toneel. In 1873 was Charles Guillon overleden, die weliswaar nooit veel gepubliceerd heeft, maar wel een belangrijk organisator en stimulator van literaire activiteiten was. In 1874 verliet Emile Seipgens de bierbrouwerij om in Göttingen te gaan studeren. Zijn vertrek betekende niet alleen het verlies van de meest getalenteerde schrijver in Roermond, maar ook het einde van de gloriejaren der ‘Société Dramatique’, die zich na 1875 ‘Het Dramatisch Gezelschap’ ging noemen en voornamelijk nog weinig beduidende Nederlandse stukken opvoerde, soms gevolgd door een korte klucht in het Roermonds. De teloorgang van ‘D'n Dramatiek’ betekende het einde van de grote jaren voor het Roermondse toneelleven. Wel presenteerde zich in 1872 een nieuw gezelschap, ‘Les Amateurs’, dat uitsluitend Nederlandse blijspelen en kluchten opvoerde, en gingen ook de ‘Roermondse Zang- en Muziekvereniging’ en de Sint-Christoffelvereniging toneeluitvoeringen organise-

129. Zelfs meer dan één regel bij J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde VII: Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde in de eerste eeuw der Europeesche Staatsomwentelingen, Haarlem 1927, 502-504.

130. G.M. Poell, Beschrijving van het hertogdom Limburg, Weert 1851, herdruk Maasbree 1981, 192, geeft een inwonertal van 7172 op, buiten het garnizoen. Van deze 7172 zijn er zo'n 5700 katholiek, 210 protestant en 100 joods. Wat de rest is, is niet duidelijk.

[p. 47]

ren. Maar deze uitvoeringen hebben toch nooit het peil bereikt van de ‘Société Dramatique’ in haar gloriejaren.^131. In 1876, twee jaren na het vertrek van Seipgens, verliet ook Dr. Michael Smiets Roermond om pastoor te worden in Oud-Valkenburg. In 1877 ten slotte vertrok A.S. Kok, die als literator meer in het verborgene had gewerkt, naar Breda, waar hem een nieuwe functie in het onderwijs wachtte.

Het vertrek van Smiets zal voor de beoefening van de Nederlandse letterkunde aan het Bisschoppelijk College een gevoelig verlies geweest zijn. De toenmalige directeur van het college, Mgr. Rijkers, was in elk geval volop francofoon en francofiel. Jean Christoph Rijkers was geboren in Sittard in 1822 en was van 1863 tot 1881 directeur van het Roermondse college.^132. In die tijd gaf hij een groot aantal redevoeringen, pamfletten en conferenties in druk uit, alle in het Frans, dat, zoals eerder gezegd is, de voertaal was aan het college en trouwens ook in de meer ontwikkelde kringen in Roermond. De enige twee Nederlandstalige werken van Rijkers die we hebben kunnen ontdekken zijn een beschrijving van een reis naar Jeruzalem in 1864 en een redevoering bij gelegenheid van de bisschopswijding van mgr. J.C. Claessens te Sittard in 1875.^133. Voor het overige zijn al Rijkers' publicaties uit de Roermondse tijd in het Frans gesteld. Het zijn voor het merendeel redevoeringen, gehouden bij de jaarlijkse prijsuitreikingen aan het college, maar ook bij gelegenheid van bedevaarten, conferenties over het pausschap en polemieken tegen baron van Scherpenzeel-Heusch en tegen de Duitse theoloog David-Friedrich Strauss.^134.

Toch beproefde Rijkers in zijn Roermondse tijd ook nog een oude liefde, namelijk de poëzie. In 1876 gaf hij een Frans gedicht in twaalf zangen uit over de heilige Bernardus, een gedicht dat in de Maas- en Roerbode zeer lovend besproken werd.^135. Dat kon ook haast niet anders, want de Maas- en Roerbode stond onder redactie van een oud-collega van Rijkers, de priester-leraar H. Lom, en ook Rijkers zelf schreef er regelmatig in. In 1881 smeedde Rijkers een 500 verzen lang Latijns gedicht bij gelegenheid van het 60-jarig priesterfeest en 40-jarig bisschopsfeest van mgr. Paredis.^136.

Zowel de Franse als de Latijnse poëzie vormden een oude liefde van Rijkers, een liefde die haar beste producten had afgeleverd vóór zijn Roermondse jaren, toen Rijkers nog lid was van de Congregatie der Redemptoristen in Wittem. Van 1855 tot 1857 publiceerde hij gedichten in de Revue des Revues en in de Annales Historiques, onder de titel Voix de ma solitude.^137. In 1856 liet hij in Luik een tweetal lange gedichten verschijnen, Le chant de l'Immaculée en Le Siècle, het eerste over het juist twee jaren tevoren afgekondigde dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria.^138. In 1867, enkele jaren na zijn benoeming tot directeur van het Roermondse college, liet Rijkers een bundel verschijnen, La harpe chrétienne ou harmonies catholiques, bevattende een aantal theoretische uiteenzettingen over de poëzie en al zijn vroegere Franse en Latijnse gedichten, meestendeels stammende uit de vóór-Roermondse periode, vooral uit die van zijn verblijf bij de Redemptoristen te Wittem.^139. Maar met de Nederlandstalige literatuur hield Rijkers, die in 1883 pastoor-deken van Wijk-Maastricht werd en op Paasmorgen (21 april) 1889 tijdens een preek op de kansel van de kathe-

131. H. Schillings, o.c. (noot 80), 20-21.

132. H.H. Knippenberg, ‘Rijkers (Mgr. Joannes Christophorus)’, NNBW 4 (1918), 1187-1188; H.H. Knippenberg, Memoriaal. Herinneringsbeelden met enige portretten en naamregister, Helmond s.a. (1949) 81-83; Van Rijswijck, art.cit. (noot 80), passim, zie index 487; W. Sangers en A.H. Simonis, ‘Biografische en genealogische sprokkelingen uit Sittards verleden’, Sittard, historie en gestalte, Sittard 1971, 444.

133. Jerusalem, of de beschrijving der H. Stad. Eene redevoering, Sittard 1864; Feestrede bij gelegenheid der bisschopswijding van Mgr. J.C. Claessens (...) te Sittard, Maastricht 1875 (exemplaar in UBN).

134. De meeste titels zijn door H.H. Knippenberg vermeld in het eerste in noot 132 genoemde artikel. Volgens Knippenberg heeft een familielid van mgr. Rijkers, pastoor J. Arnoldts, een complete verzameling van zijn werken afgestaan aan het Bisschoppelijk College te Roermond.

135. Saint-Bernard. Poème en XII chants, Liège 1876 (exemplaar in UBN). Bespreking: Maas- en Roerbode, 16 september 1876.

136. Carmen jubilare reverendissimo dilectissimoque praesuli Joanni Augustino Paredis Ruraemundensi episcopo post caetera plurima jubilaea, annum sacerdotii sexagesimum, episcopatus vero quadragesimum celebranti, tertio calendas Julias, festo ss. Apostolorum Petri et Pauli die, oblatum a Joanne Christophoro Rijkers, Maastricht 1881 (exemplaar in UBN).

137. Zie hierover: J. Nyssen, Essai de poétique, Liège 1860, 109.

138. Le 8 décembre ou le chant de l'Immaculée, suivie du Siècle, poèmes, Liège 1856 (exemplaar in UBN). Het boekje bevat twee lange gedichten, waarover in de ‘préface’ van de uitgever gezegd wordt: ‘Le Chant de l'Immaculée fut composé l'année dernière; Le Siècle fut composé, il y a dix ans, dans une solitude aussi douce que sainte.’

139. Maastricht 1867 (exemplaar in UBN).

[p. 48]

draal van Roermond door een hartaanval geveld werd, zich, zoals gezegd, niet bijster veel op.