Herinneringen aan E. du Perron

[p. 20]

III

Op vele plaatsen van zijn werk heeft du Perron over zijn jeugd geschreven en verteld welke schrijvers in die tijd zijn voorkeur hadden. Ook praatte hij met genoegen over zijn eerste kennismaking met de litteratuur, evenals over de boeken die op zijn jeugdige verbeelding een invloed hadden uitgeoefend. Ook over zijn bohème-tijd in Parijs, waarvan hij in Een Voorbereiding zulk een aardig beeld heeft gegeven, en bij het laatste bezoek dat ik hem bracht te Parijs toonde hij mij de cafés van Montmartre die hij te dien tijde bezocht. Er is echter één periode in zijn leven, namelijk die van zijn eerste litteraire proeven in het milieu waar van Ostayen de leider en de bezieler was, waarover du Perron zo goed als niets heeft geschreven en waarover ik hem ook nooit heb horen spreken.

Hij had nochtans een grote bewondering voor vele gedichten van Van Ostayen en men weet dat

deze laatste zijn bekend Alpenjagerslied aan du Perron opdroeg. Het was ook met van Ostayen dat hij het tijdschrift Avontuur oprichtte, waarin hij enige novellen publiceerde. Dit was in het jaar 1928, toen

[p. 21]

hij zijn Cahiers van een Lezer begon te publiceren. De vriendschap van du Perron en van Ostayen duurde tot aan de dood van deze laatste. Het is zeker dat beide vrienden geheel anders waren georiënteerd. Zij waren beiden modern, of liever, zij wilden beiden modern zijn en zij waren het ieder op zijn eigen manier. Van Ostayen was vooral aangetrokken door het Duitse expressionisme, maar was tevens bekoord door het schijnbaar argeloze klankenspel van Guido Gezelle, die de woorden als klank hun vrijheid had gegeven. Du Perron daarentegen had andere voorbeelden voor ogen en onderging andere invloeden. De eerste was Blaise Cendrars; naderhand kwamen Jean Pellerin en Valery Larbaud.

Ik ben er van overtuigd dat van Ostayen een belangrijker dichter is dan du Perron, evenals niemand het nog betwijfelt dat du Perron een veel sterker prozateur is dan van Ostayen. Dat hun wegen eenmaal moesten uiteenlopen was van het begin af duidelijk te zien. Het non-conformisme van du Perron was van een gans andere soort dan dit van de auteur van de Bezette Stad. Deze laatste was meer een revolutionnair op het gebied van de vorm, terwijl de andere vooral een revolutionnair was naar de geest en wel in een vorm, die steeds meer en meer de regels van de beproefde normen respecteerde.

Een groot aantal van du Perron's latere gedichten

[p. 22]

heb ik om zo te zeggen zien ontstaan en ik ben er meer dan eens getuige van geweest hoe zorgvuldig hij ze vele malen herlas, weken en maanden later, totdat hij er tevreden over was. Ik herinner mij nog goed welk een diepe indruk het Gebed bij de harde dood op mij maakte, dat hem werd ingegeven door de dood van Odilon Jean Périer. Wat mij dadelijk trof toen hij mij die strofen voorlas, was de originele toon van dit gedicht, waarin niets, noch in rytme, noch in vorm, aan het werk van enig ander dichter was verwant.

Een groot aantal van zijn hekeldichten waren, wat de toon betreft, enigszins geïnspireerd door Laurent Tailhade, auteur van de Poèmes aristophanesques, en bekend pamflettist. Deze auteur, wiens werk aan het einde der vorige eeuw een zekere vogue kende vanwege zijn brutale scheldverzen, is tegenwoordig niet zo erg meer te genieten. Du Perron voelde nogal veel voor hem en ik kon mij met deze bewondering niet verenigen. Ik moest toegeven dat die dichter wel erg knap was, maar ik wantrouwde een beetje een auteur, die zoveel vreemde woorden gebruikte, dat men op zijn minst twee of drie woordenboeken nodig had om de zin van één versregel te begrijpen. Ik weet niet of du Perron in later jaren nog zo dol was op Tailhade; in elk geval heeft hij de Poèmes aristophanesques uit zijn bibliotheek verbannen. Bij wijze van

[p. 23]

humoristische wraakneming op mijn afwijzing van die dichter, heeft hij mij het boek cadeau gegeven. Ik bezit het nog, het is een van die boeken die du Perron liet binden in die uniforme grijze banden zonder titel op de rug, nadat hij er, volgens zijn gewoonte, enige pagina's, die hij overbodig achtte, uit verwijderd had.

Behalve over deze Tailhade, waren wij het bijna altijd eens over de meeste Franse auteurs. Du Perron heeft me meermaals verteld - hij heeft het ook geschreven - met welke soort litteratuur hij bij zijn aankomst in Europa kennis maakte. Het waren de werken van de chansonniers van Montmartre, die in die jaren al erg uit de mode waren, maar die hem nog bekoorden, omdat zij in zijn ogen de bohème vertegenwoordigden waarvan hij als jongen zo dikwijls had gedroomd. Naderhand liet hij zich leiden door zijn instinct. Dat instinct was merkwaardig voor een jonge man, die zijn jeugd had gesleten in een milieu, waar men in zake Franse litteratuur en Franse geest niet veel verder was gekomen dan tot de oppervlakkige levenswijsheid van het Second Empire. Hij las onwaarschijnlijk veel in de eerste jaren van zijn verblijf in Europa. Zijn geheugen was verbazend en wat hij eenmaal had gelezen, men kon gerust zeggen dat hij het kende voor zijn verder leven. Een voorbeeld: hij had eens een lijvig boek gekocht, de Memoranda

[p. 24]

van Barbey d'Aurevilly, en had het mij geschonken omdat het hem niet bizonder interesseerde. Enige jaren later wou hij iets citeren uit dat boek, iets dat hem getroffen had en hij schreef me: ‘je zal de zin vinden aan de bovenkant van een linkerbladzijde tussen de pagina's 70 en 80.’ En het was juist.

Nog iets over zijn instinct, of zijn goede smaak zo men wil. In de klassieke letteren gaf hij dadelijk de voorkeur aan Diderot boven Rousseau; van de romantieken verkoos hij zonder aarzelen de Musset; verder stelde hij Stendhal, Mérimée, Benjamin Constant en Courrier boven al hun tijdgenoten. Is die keuze niet alleszins merkwaardig voor een jonge man?

Hij had ook wel zijn afwijkingen en zijn manies; daarvan waren zijn opvattingen over bibliofilie en drukkunst wel de eigenaardigste. Het aspect van zijn bibliotheek was zeer curieus. Uiterlijk was het een oude, eiken kleerkast. Van binnen waren er rekken in aangebracht, en de daarop gerangschikte voorwerpen bleken bij nader toezien boeken te zijn. Deze waren alle gebonden, van de meest ordinaire uitgaven tot de luxe-edities, in een monotoon grijs linnen, met uitzondering van enkele banden in een soort imitatie-batikpapier. Op enkele was op de rug een titel aangebracht, maar veruit het grootste deel was naamloos, zodat men werkelijk de plaats en het

[p. 25]

formaat van elk boekwerk uit het hoofd moest kennen, wilde men de hand leggen op het gewenste exemplaar. Niet alleen was dus du Perron's bibliotheek - in tegenstelling met wat het geval is bij de meeste schrijvers, die zo graag met hun mooie boeken pronken - geheel onzichtbaar, maar het gebruik ervan voor iedereen onmogelijk, behalve voor de ingewijde eigenaar.

Dit ongewoon uitzicht van de boekenkast was niet het enige waardoor de normale boekenliefhebber werd verbaasd. Nam deze een der boeken ter hand, dan constateerde hij dat het boekwerk ook van binnen diverse afwijkingen vertoonde. Deze waren natuurlijk alleen maar zichtbaar, wanneer hij, die het boek opnam, met het normale uitzicht ervan vertrouwd was. Híer waren de plaatjes uitgerukt, dáár begon de tekst op pagina 37, elders was de oorspronkelijke titelpagina met het gebruikelijk uitgeversvignet vervangen door een andere pagina, gezet uit een gans andere letter, die men spoedig herkende als afkomstig van de drukkerij, waaraan du Perron meestal zijn drukwerk toevertrouwde. Het gebeurde ook wel dat de voorrede van een of ander deel van een verzameld werk naar een ander deel was overgebracht. In andere boeken waren de voetnota's doorgehaald met oost-indische inkt. Zelfs de meest kostbare edities bleven voor die verminkingen niet

[p. 26]

gespaard. Zulkdanig was het schouwspel dat ik te zien kreeg toen du Perron voor de eerste maal de deuren van zijn bibliotheek voor mij ontsloot. Het is waarschijnlijk dat het uitzicht van die boekenkast in de loop der jaren enige verandering heeft ondergaan. Hij monologeerde graag, vooral in zijn brieven, over de wenselijkheid een of ander boek aan te houden of uit zijn bibliotheek te verbannen. De boeken waarvan hij zich wou ontdoen schonk hij dan meestal weg; er moeten nog wel boekenkasten zijn, waar de aanwezigheid van de dadelijk te herkennen grijze bandjes bewijst dat hun eigenaar tot du Perron's vrienden heeft behoord.

Zoals men du Perron geen bibliofiel kon noemen wanneer men de staat van zijn bibliotheek in acht nam, kon men dit nog minder als men de boekjes inkeek, die hij voor eigen rekening in dertig exemplaren liet drukken. Ik ben er overigens van overtuigd dat hij daarmee volstrekt geen bibliofielbedoelingen had. Hij vond gewoon prettig enige boekjes die hij aardig vond aan zijn vrienden te schenken. Ik vroeg hem eens wat hij met dat uitgeven bedoelde en hij antwoordde mij: ‘het is niets dan een liefhebberij, een eenvoudig plezier.’