Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Een belofte

Er is in ons land een jong dichter, Koos Schuur genaamd. Onthoud deze naam, lezer, als gij in poëzie belang stelt. Gij zult deze naam, naar ik stellig vermoed, nog dikwijls tegenkomen, en steeds, tenzij ik mij sterk vergis, zal werk door deze naam ondertekend, u weten te boeien. Want Koos Schuur is niet slechts een jong dichter met veel talent, maar met een talent dat betekenis heeft voor ons allen, voor zover wij oor hebben voor de geheimen die poëzie verbergt en doet raden. Terwijl zijn stem, soms speels, soms pathetisch, eigen en eerlijke gevoelens tot uitdrukking zoekt te brengen, zingt er iets in mee dat men het hart van het land zou kunnen noemen. En deze toevoeging, die niet, als bij gelegenheidsdichters, opzettelijk geschiedt, verleent aan elk zijner verzen een zeker perspectief.

Mij is niets bekend omtrent Koos Schuur dan hetgeen zijn werk te verstaan geeft. Hij moet van geboorte een Groninger zijn, blijkens zijn liefde voor de Groninger veenkoloniën, aan welke hij het dichtwerk ‘Novemberland’ opdroeg. Hij moet,

[p. 973]

blijkens zijn bundel ‘Windverhaal’, een zwervershart bezitten, immer ontvankelijk voor de talloze sprookjes die de natuur, door middel van vogels, bloemen en kindermonden, eeuwigdurend aan zichzelf vertelt. Hij moet naar de geest een eenzelvig man zijn, dikwijls ontgoocheld, en met de dood in het hart, maar die, door een onverwacht gevonden gemeenschap met lotgenoten, telkens weer zijn oorspronkelijke dromen bevestigd ziet. Want dit geeft zijn gedicht ‘Regenherberg’ te lezen. Zozeer vallen in deze gedichten innerlijke ontroeringen en beelden van buiten tezamen, dat men de mens ziet door het landschap dat hij beschrijft. De mens vertolkt het landschap dat op zijn beurt hem weerspiegelt. Dingen en dieren duiden stemmingen aan, stemmingen die aan het bewustzijn zouden ontglippen als zij zich niet met deze beelden behielpen. Zo helpt de woordenloze wereld het menselijk hart aan uitdrukkingsmiddelen voor hun beider drama.

Ziehier de strofe waarmee ‘Novemberland’ aanvangt:

Na de roodbruine warmte van september,
na van october 't zwaar en donker goud,
keeren de heldre dagen van november
met ijlen geur van brandend turf en hout,
van rijpe appels, rottend loof. Reeds koud
worden de morgens in de kale velden,
waar raven, met den ondergang vertrouwd,
de heerschappij aanvaarden; sombre helden,
die zich met nog somberder roepen melden.
Op het vochtige land strijken zij neer,
waar zij op paarden en op honden schelden,
en zij voorspellen vorst en winterweer.

Het gedicht ‘Novemberland’, dat hiermee wordt ingeluid, bestaat uit een negental van dergelijke zware strofen. Het werd in de bezettingstijd gedrukt, zonder jaartal, zonder vermelding van de uitgever, in slechts honderd exemplaren. Kennelijk werd

[p. 974]

het geschreven door een evacué, of een ondergedokene, die met heimwee aan zijn eigen streek terugdacht en die in zijn zwaarmoedigheid versterkt werd door de zwaarmoedigheid die toen ons gehele land beklemde. Het gedicht zal dus ontstaan zijn in '42 of '43; in ieder geval, gezien de clandestiene uitgave, is het van na april '42. Want toen werd de Kultuurkamer ingesteld en daartoe is Koos Schuur zeker niet toegetreden. Hoe ik dit weet? Hij heeft de verachting van ons land voor de valse figuur van Seyss Inquart als een persoonlijke verachting tot uiting gebracht. En het sonnet, waarin hij dit deed, en dat ‘Het angstig voorrecht’ is getiteld, verscheen niet in het verborgen, maar open en bloot in ‘De Gids’ van maart '42, dus in de laatste maand dat het mogelijk was. Ik kan niet nalaten het hier voor u over te schrijven.

Achter uw vriendelijk comediespelen
zie ik uw haat, uw achterdocht en nijd,
zie ik de angsten, die ge wilt verhelen,
uw afgunst en uw minderwaardigheid,

uw wrang systeem van heerschen en verdeelen,
uw smal fatsoen, uw platte vroolijkheid,
uw redeloosheid en uw wettig stelen
en heel 't complexental, waaraan ge lijdt.

God heeft mij op mijn zwerftocht door dit leven
als een bijzonder voorrecht meegegeven,
dat ik den mensch doorzie en schatten kan.

Maar wees niet bang, ik zal u niet verraden.
Afzijds van uw gedachten en uw daden
speel 'k met u mee en walg ervan.

Dit gedicht is wel in een geheel andere toonaard dan het overig werk van deze dichter, maar het vertoont toch dezelfde vereen-

[p. 975]

zelviging van de aanschouwer en het aanschouwde, en, het is een kreet uit het hart zelf van ons land in die dagen. Het werd in vele exemplaren overgetypt en circuleerde op de beurs te Amsterdam en elders. Sindsdien heeft Koos Schuur niet anders gepubliceerd dan in bibliofiele boekjes. Ook in sommige verzamelingen van verzetspoëzie kan men gedichten van hem vinden. Het wordt tijd dat zijn werk in een algemeen bereikbare uitgave het licht ziet.