Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Constant van Wessem
‘Slauerhoff’. Een levensbeschrijving

Het is zeker reeds twintig jaar geleden dat Constant van Wessem, destijds redacteur van ‘Het Getij’, rijdschrift voor jongeren, Slauerhoff de letterkundige wereld binnenleidde. Toen Slauerhoff in 1936 stierf en ‘Groot Nederland’ een aflevering aan zijn nagedachtenis wijdde, behoorden Van Wessems notities, voornamelijk betreffende Slauerhoffs studententijd en schrijversaanvang, tot de treffendste bijdragen die men daar lezen kon. Zoals men weet is nu binnenkort een complete editie van Slauerhoffs gedichten en verhalen te verwachten. Bij de gedichten heeft Marsman nog een inleiding geschreven.

Sedert zijn dood is Slauerhoff de algemene belangstelling deelachtig geworden. Zijn zwerfziek leven, de boeiende onafheid van zijn poëzie, even bruusk als vertederd, deden een legende omtrent zijn persoon ontstaan. Er zijn weinig figuren in de letterkundige wereld waarover zoveel anekdotes de ronde doen. Ik ben overtuigd dat hij bij al zijn strubbelingen zichzelf zeer au sérieux nam en dat hij bij al zijn gemelijkheden steeds een kern van gelijk had. Hij eiste het uiterste van anderen, maar volstond zelf met een minimum (behalve bij zieken en kinderen), om vooral niet bij voorbaat dupe te wezen.

Het is begrijpelijk, dat nu de complete werken gaan verschijnen, er ook aan een levensbeschrijving behoefte bestaat die de legende het veld doet ruimen voor een beeld van zijn ware persoonlijkheid. Ik meen dat Van Wessem, ofschoon hij uitdrukkelijk zegt dit doel voor ogen te hebben, hierin niet geslaagd is.

[p. 926]

Voor mij althans rijst uit de overstelpende hoeveelheid materiaal, die hij bijeenbracht, geen beeld van de figuur Slauerhoff op. Ik zie Slauerhoff niet als ik dit boek lees. Dit komt mede door een stijleigenaardigheid. Het boek is namelijk in de tegenwoordige tijd geschreven, waardoor het meer op levendigheid dan op bezinning ingesteld is. Ook is - maar dit is een dieper kwestie - het werk van de dichter niet voldoende bij zijn levensbeschrijving tot leidraad gemaakt en op zijn inhoud bekeken, terwijl aan losse gezegden soms veel betekenis wordt toegeschreven.

Ik geef toe dat de moeilijkheden legio waren. Tot zelfs wat betreft zijn geboortejaar misleidde Slauerhoff zijn vrienden. Een ontzettend tortuur moet hem de slopende ziekte, ofschoon volstrekt niet onterend, zijn leven lang geweest zijn. Zouden niet de meeste zijner ‘dwarsheden’ daaruit verklaard kunnen worden? - Dan was er de moeilijkheid dat het merendeel der personen, bij Slauerhoffs aardse reis betrokken, nog in leven zijn. Dan de moeilijkheid dat men, als biograaf, onwillekeurig het meest belang hecht aan de tijd dat men de beschrevene het best gekend heeft, hetgeen, vooral als die tijd in de jeugd valt, perspectieffouten schier onvermijdelijk maakt. Maar misschien ben ik te kritisch. Misschien heb ik mij in de loop der jaren dat ik hem sporadisch zag een eigen Slauerhoff gevormd. Mogelijk dat wie dit boek onbevooroordeeld leest, er een gevoelssfeer in vindt verwant aan die der gedichten. Mogelijk dat hij dan de gedichten, waarvoor met een leven betaald is, ernstiger leest. Hetgeen het voornaamste is.