Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Jo Boer
‘Wereldtentoonstelling’

Een boek dat herinnert aan boeken van Vicky Baum en Ilja Ehrenburg, maar dat ver bij deze voorbeelden achterblijft. Er is een speciaal talent voor nodig, om als Vicky Baum, het kortstondige zo romantisch, of, als Ehrenburg, het zakelijke zo pathetisch voor te kunnen dragen. Dit speciaal talent - het spijt me het te zeggen - mist Jo Boer. En men doet onverstandig een be-

[p. 907]

schrijving te willen leveren van de Koloniale expositie te Parijs, met de commissievergaderingen en bouw der paviljoenen, de ontmoetingen en amoureuze relaties van uit alle werelddelen tijdelijk naar het expositieterrein samengestroomde mensen, zonder over dit speciale talent te beschikken. Hoe een Nederlands architect en een Russin, een vermogend meisje en een verlopen Hongaar elkaar duperen, het kan treffend zijn, het kan zich afspelen tijdens een expositie, maar men wordt niet overtuigd dat deze tragedies ook niet zonder de expositie plaatsgegrepen hadden. Zolang arme meisjes bontmantels begeren, zolang jonge mannen verheimelijken zullen hoezeer het geld hun welkom is van een waarlijk door hen beminde vrouw, doen zulke drama's zich voor. De enige personen in dit boek, waarvoor de expositie van essentieel belang is, een feit in hun leven, zijn twee pasgetrouwde mensen, een aannemer en zijn vrouw, wegens de expositie voor korte tijd naar Parijs verhuisd. De bladzijde die beschrijft hoe de jonge vrouw uit winkelen gaat, inplaats van zoals in Holland door de groenteboer op de stoep bediend te worden, vormt een charmante passage in het overigens - vooral door de dikdoende schrijftrant - moeilijk met genoegen te lezen boek.

Moet een boek met genoegen te lezen zijn? Ja, mijns inziens, als het slechts onbetekenende mensen geeft, als het - met andere woorden - geen ‘held’ bevat. Slechts de uitbeelding van een held of heldin, van deugd of schoonheid, veroorzaakt ervaringen bij de lezer die niet meer genoegen te noemen zijn.

Zulke ervaringen van hoger orde terzijde gelaten, welk genoegen had ik dan wel van dit boek mogen verwachten, toen ik ‘ergens in Nederland’, in mijn uniform, mij op een avond tot lezen zette? Het genoegen, het met heimwee vermengd genoegen, dat iedereen kent die langer dan een week-end in Parijs geweest is: het genoegen aan Parijs te denken, aan het rijtje taxi's midden op de straat, aan de krantenstalletjes onder de bomen, aan het café waar men leest en tric-trac speelt, aan de merkwaardige geur van de trappenhuizen. Vooral nu croissants

[p. 908]

en concierges herinnering dreigen te worden, kan men van een schrijver die Parijs beschrijft, verwachten, dat men in zijn boek de Stad zal zien ontwaken als een werkman die naar zijn gereedschap grijpt en insluimeren doorstroomd door de als een Melkweg tintelende Seine. In deze verwachtingen van genoegen heeft het boek mij ten zeerste teleurgesteld. Het begon met de vergissing, de Koloniale expositie van het Bois de Vincennes naar het Bois de Boulogne te verleggen. Zo iets is onherstelbaar.