Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

[p. 869]

Gedanste tragedie
Arthur van Schendel: ‘De wereld een dansfeest’

Er is een anekdote van twee Engelse boezemvrienden die besloten samen een reis om de wereld te maken. Maar te Dover aangekomen, speelden zij, wachtend op de boot waarmee zij naar het continent zouden oversteken, een partij biljart. Al biljartend vervreemdden ze, de een vond de wijze van spelen van de ander onverdraaglijk, en bitter ontgoocheld keerden zij beiden, langs verschillende route, naar Londen terug.

Maak van de twee boezemvrienden twee gelieven, van de wereldreis het huwelijk, van het biljart een dansvloer; zeg dat twee gelieven zielsveel van elkaar hielden, maar tijdens het dansen een gebrek in ritmische aanpassing bespeurden dat hen voor het aangaan van een levensverbintenis deed terugdeinzen; zeg dat zij, door neiging en trots genoopt, elkaar twintig jaar lang bleven zoeken, afstoten, ontwijken en weer vinden, zodat de loop van hun beider leven, uit de verte ener zaal bezien, iets kreeg van de dansfiguren van een elkaar op een podium ontvluchtend en vervolgend danspaar, en gij hebt de inhoud van Van Schendels jongste boek ‘ De wereld een dansfeest’ in grote trekken voor u. Voeg hier aan toe, om ook van de zeer originele schrijftrant van dit boek een indruk te krijgen, dat de beschrijving van deze levensdans geleverd wordt door negentien belangstellende ooggetuigen, ooggetuigen die, door de charme der dansers of door de meeslependheid van de dans zelf in het drama betrokken geraakt, achtereenvolgens verslag uitbrengen van de passage in de gedanste tragedie die zij hebben bijgewoond, dit doende elk op zijn persoonlijke manier en naar gelang zijner bevattelijkheid. Noch de dansers zelf, Daniel en Marion, noch hun ouders, die zich zonder een zucht te slaken terwille van hun kinderen ruïneren, komen aan het woord. Neen, het zijn alleen de meer verwijderde, van nature objectiever ingestelde toeschouwers, een makelaar, een leraar, een kostschooldirectrice, een kamerverhuurder, een modiste, een juwelier, een werkster,

[p. 870]

om er slechts enkelen te noemen, die één voor één, als in een proces, een getuigenverklaring kunnen afleggen omtrent de korter of langer tijd dat zij de dansers op hun immer uitgestelde levensreis gevolgd hebben. Het knappe van het boek is nu, dat deze negentien verhalen van zijdelings in de dans betrokkenen weer onderling aansluiten, als de opeenvolgende hoofdstukken van een roman, en gezamenlijk een geheel mensenleven vertellen, van geboorte tot dood, naar aanleiding van de figuren van één enkele dans.

Helaas zijn niet alle getuigenverklaringen van dezelfde waarde. Ook is het opmerkelijk dat de getuigen meer boeien naarmate zij meer over zichzelf en minder over de zwijgend in hun midden dansende hoofdpersonen verhalen. De makelaar, de directrice, ze zijn onweerstaanbaar met hun goedhartige en onbedoelde persiflage van zich zelf, maar de modiste, de kleedster, het buurmeisje, de werkster, het zijn schaduwen, het zijn geheel onpersoonlijke spreekbuizen. Geen van hen allen beschikt echter over voldoende capaciteit om van dans en dansers een adequaat beeld te geven, het blijven speelse of sentimentele benaderingen, met uitzondering misschien van de Melancholicus die het laatste woord heeft. Maar dan is de dans reeds ten einde, de dansers zijn van het toneel verdwenen, en de onvindbare melodie, waar zoveel geluk om verspeeld werd, wordt door de nachtegaal aangeheven in de populieren van het nachtelijk rivierlandschap.

Hield Daniel van Marion? Hij hield van zijn moeder. Hij hield van haar Spaanse naam, die hij als de zijne aannam, en het was haar melodie waarop hij bewoog als hij danste. Hoe kon Marion dit ooit menen te evenaren? Wat baatten haar de Spaanse mantilla en de volmaakte geschooldheid? Zij trachtte te dansen omdat zij niet gaan kon. Daniel hield niet van haar, tot hij, verarmd, mislukt, ging houden van haar liefde.