Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Het vierde geslacht
Leonhard Huizinga: ‘Het vierde geslacht’

Leonhard Huizinga is een der weinige jongere auteurs die weet waar de Pythia woont. Zij woont nog steeds te Delphi, Griekenland. Onverstoorbaar. Leonhard Huizinga is haar gaan raadplegen. Hij heeft alles in het werk gesteld om haar een woord te ontfutselen. Wijn heeft hij geplengd, geld gestort, duiven en olie geofferd. Het kon niet missen, en het miste ook niet: de Pythia sprak. Maar of nu Leonhard Huizinga - die tijdens zijn bezoek aan het heiligdom de motor van zijn Hispano niet eens had afgezet - te snel is teruggehold naar hotel Apollo, of dat hij later ‘door het razen van de zee’, gelijk het kinderversje zegt, de tekst heeft vergeten, - hoe dit zij, een feit is dat hij de spreuk der Pythia wel opving, en dat is al heel wat, maar dat hij het onverbiddelijk woord dat hij meekreeg verkeerd heeft geïnterpreteerd. De Pythia is het gewend, dat zulks haar raadsels overkomt. Het is haar meer gebeurd, dat haar uitspraken, door de toerist haastig opgekrabbeld en in de zak gestoken, naderhand, als ze de zak weer uitkwamen, werden aangezien voor hotel-rekeningen. Het deert haar niet, dat men zo weinig oog heeft

[p. 840]

voor de levensmysteries die zij aanwees door ze te omsluieren. Het laat haar koud, zij eet er geen sneetje ambrosijns brood minder om. Zij weet: die jongen komt terug. Hij komt terug, zonder auto, net als elk ander, dus met de bus uit Athene. Hij zal in ‘Apollo’ niet enkel lunchen, maar er moeten overnachten. Hij zal mij weer raadplegen, en hij zal dan scherper luisteren. Als hij de volgende morgen per bus weer naar Athene terugreist, zal hij van mij een teken ontvangen dat hij mijn woorden niet alleen heeft genoteerd maar ook juist zal weten te ontcijferen. En dit teken is: dat hij de chauffeur van de bus voor mijn eeuwige Wagenmenner aanziet. - Aldus de in het diepst van haar onmenselijk hart toch een weinig teleurgestelde, maar geenszins rancuneuze, Boodschapster der Bergen, te Delphi, Griekenland.

Wij hebben het gewaagd de verstoorde Middelaarster om toelichtingen te vragen. Waarom, zo vroegen wij haar, dit zweem van misnoegen in uw zondeloze blik? Is u ‘Het vierde geslacht’ niet bevallen? Ons echter heeft dit vlotgeschreven boek aangename, zeer aangename momenten bezorgd. Hoezeer wij ook sommige kunstcritici bijvallen - aldus gingen wij voort - wanneer zij beweren dat het bij kunstzinnige portretten bijzaak is of de mensen lijken of niet, ons deed het genoegen, telkens tijdens de lectuur van dit boek te moeten uitroepen: het lijkt sprekend. Deze mensen zijn mensen zoals wij ze kennen. Slechts zeer zelden besteedt kunst tegenwoordig zoveel aandacht aan het origineel. De gesprekken zijn sinds Couperus niet zo waarheidsgetrouw weergegeven. Kortom en nogmaals: alles lijkt! Wij zijn geboeid geweest, geamuseerd, verrukt, wij hebben het boek van begin tot eind gespannen doorgevlogen, - en nu komen wij hier, eerwaarde geheimenduidster, en wij zien uw donkerblauwe ogen van een onmerkbaar floersje spijt betogen. Wat kan het zijn? Wij luisteren.

De kwestie is - aldus ving de strenge mond te spreken aan - dat de zakenreis van Mr. R. Broos naar Constantinopel, hoe daar Leonhard Huizinga krachtens het relaas dat hij er in zijn

[p. 841]

boek van geeft ook over denken moge, van het grootste gewicht is. De wereldcrisis staat voor de deur, het is 1928. Mr. Robert Broos heeft de taak te zorgen dat de door zijn overgrootvader gestichte scheepsbouwmaatschappij, die nu al gedurende drie geslachten in de familie gebleven is en door grootvader en vader voorspoedig werd uitgebreid, niet in het vierde geslacht, waarvan hij de enige waardige representant is, naar de kelder gaat. Het is zijn plicht, zijn dure plicht. De zakenreis mag en kan niet mislukken. Dat Mr. Robert deze zakenreis combineert met zijn huwelijksreis - soit! Cobet gebruikt zijn wittebroodsweken om te Bologna handschriften te gaan lezen en hij was er als graecus niet minder om. Roberts toekomst is schepen bouwen, en om met die schepen, en niet met zijn onnozel zelf, een vrouw gelukkig te maken. Dat Tine, Roberts vrouw, de huwelijksreis niet volhoudt, dat zij in Wenen van hem wegloopt, dat Robert alleen naar Turkije moet doorreizen, dat hij in het kosmopolitisch milieu van de stad aan de Bosporus dingen leert die hij verzuimd had te leren in de stad aan de Maas, dat hij ten slotte als een ter elfder ure ontgroend student met angst en beven de hem toch maar nagereisde Tine in de vermoeide armen mag drukken, dit alles stemt tot overpeinzingen hoe niet alleen ‘alle Schuld’, zoals Goethe meende, maar ook ‘alle Unschuld’ op aarde geboet wordt, - maar het ontslaat niemand, noch Mr. Robert noch diens auteur, van de noodzaak om de zakenreis tot een bekroning te maken van de tot leven eindelijk ontwaakte langslaper. Zaken zijn zaken.

Maar, wierpen wij tegen, als het model zulks nu eens niet gedoogde! Robert is wat hij is, daar kan de waarheidslievende Leonhard Huizinga toch niets aan veranderen! Hij kan toch geen Hercules uitbeelden met een Narcissus voor ogen! - Aldus onze tegenwerpingen, menend met dit vocabulair de priesteres te vermurwen.

Ik heb hem gezegd, zei de Pythia, dat in het geslacht Broos - wat is een naam! - de zoon niet zou leven voor de vader zou sterven. Dat prachtig thema is hij ontrouw geworden, nadat hij

[p. 842]

het voortreffelijk in de eerste helft van zijn boek had doen horen. Entweder-oder. Of Robert is een prul, of hij is het niet. Als hij een prul is, dan doet dat er niets toe, want dan komt dat terecht - daar is hij een Broos voor - na de dood van zijn vader. Als hij echter geen prul is tijdens zijn vaders leven, of als hij na diens dood een prul blijft, dan is hij geen Broos. Dan is hij geen vierde geslacht. Dan is hij hoogstens een Schenck, het geslacht van zijn moeder, zoals zijn broers Schencken zijn. Maar dat is hij ook niet, want zijn moeder herkent haar bloed niet in hem zoals in haar andere kinderen. Er is dus een impasse. Helaas, de schrijver loopt er in! Zijn grote fout is, dat hij die moeder Suze Schenck, een waardeloze vrouw die vier kinderen slecht opvoedt, niet doorzien heeft, en haar nog verheerlijkt als was zij een Queen Victoria. Onvergeeflijk! Ik leg de gehele wereldcrisis, in menselijk opzicht, ten laste van Suze Broos-Schenck en consorten, en Leonhard Huizinga kust haar eerbiedig de hand. Domheidsmacht, zoals Emants zei. Emants- Couperus-Fabricius! Leonhard Huizinga is een vierde geslacht. En het is hem genoeg als een prul een mens wordt inplaats van een scheepsbouwer! Maar ik wacht op hem. Ik kijk in iedere bus.

Aldus de Pythia, en, voor copie conform.