Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Such is life in Mexico
J. Slauerhoff: ‘De opstand van Guadalajara’

Guadalajara is een Mexicaanse stad. Er is dus een Federale, wettelijke partij, er is een Revolutionaire partij. De partijleiders lopen in gelakte of ongelooide rijlaarzen en kopen elkaar beurtelings om. Zo heerst er rust in de provincie Jalicio, waarvan Guadalajara de hoofdstad is. Doodse rust in de stad, uitgehongerde rust in de omliggende Indianen-dorpen. Er is ook een bisschop in Guadalajara, een verbitterde bisschop. Want - al hangen rode hoed en mantel gereed in zijn garderobe - de kardinaalsbenoeming blijft uit. Deze bisschop vertrouwt zijn geheimschrijver en kapelaan Tarabana toe, dat de wereld ver-

[p. 836]

anderen moet, dat er een wonder moet geschieden, dat er desnoods een nieuwe Messias moet komen. Tarabana, de jonge Indiaanse priester, - ‘was levendig, liep rechtop, geloofde in het geheim aan de wedergeboorte van zijn ras’. - ‘Hij begon te denken dat hetgeen de bisschop vaag aanduidde misschien niet van de christelijke kant, maar van de Maya-cultuurresten zou komen.’ - Het wonder geschiedt. Er wordt, op een heuvel buiten een der dorpjes, een nieuwe ‘Verlosser’ waargenomen. Tarabana snelt ter plaatse. Deze weerloze, peinzende Verlosser is precies wat hij zoekt. Het is een Europeaan, een gedroste stoker, met een ringbaard en blauwe ogen, dus zoals Indianen zich een Verlosser voorstellen. Hij had genoeg van zijn eigen land en van veel andere landen; hij had genoeg van de zee; hij had genoeg van de vagebonden en misdadigers, waarbij men, als men ‘naar de overkant’ wil, het eerst terecht komt. Hij was, zegt Slauerhoff, geen Godzoeker, maar een volkzoeker, en ‘hij was niet alleen een volkzoeker maar ook een arbeidvlieder, niet uit traagheid, maar zijn naar alle richtingen uitvloeiende meditaties lieten hem geen kracht en concentratie tot bestendig werk.’ - ‘Maar een ambacht was toch vereischt, een dat niet te vaak behoefde te worden uitgeoefend.’ - En zo werd hij glazenmaker, en reisde, met glasschijven in een houten rek op zijn rug, het binnenland in, zich verheugend dat de lemen hutten geen vensters hadden en geen glazenmaker van node. Maar zijn weerloosheid en het geglinster op zijn rug boezemen ontzag in. Hij wordt een figuur in de Indiaanse uitgehongerde gehuchten. Zo vindt Tarabana hem en weet hem als een willoze pop te gebruiken voor een kortstondige inheemse opstand. Federalen en Revolutionairen houden elkaar in evenwicht, en zo heeft de opstand der dorpelingen één ogenblik succes. Maar slechts één ogenblik. Spoedig betalen de Federalen de prijs die de Revolutionairen voor hun non-interventie vragen, en onmiddellijk wordt de opstand gedempt. De machteloze Verlosser wordt door zijn eigen aanhangers en verkondigers gevangen genomen, op een ton gezet, en met één hand aan een kruis genageld. Niet met

[p. 837]

twee handen, want hij was immers geen echte Verlosser. Hij overleeft die kruisdood. Hij wordt stokoud, hij werkt in de molen van een grote haciënda, somber en zwijgzaam als een andere Simson, zijn verminkte hand tonend aan de toeristen die zich met hem laten fotograferen.

Ziehier de inhoud van Slauerhoffs nagelaten boek. Het heeft iets groots; de grimmigheid lacht en de lach wordt verbittering. De wereld, sinds de maatschappij haar in pacht heeft, is voor de mens onbewoonbaar. Ziehier het thema. Men mist in deze beknopte novelle de brede landschapsbeschrijvingen, die ‘Het leven op aarde’ tot zulk een onvergetelijk boek maken; daarentegen is de structuur van dit verhaal doelbewuster, en doordat de hoofdpersoon niet een ‘ik’ maar een ‘hij’ is, treft men hier niet de dagboekallure aan, die aan andere verhalen van Slauerhoff soms een te langzaam tempo geeft. Met ‘Such is life in China’, ‘Het leven op aarde’, en sommige gedichten, kan deze Mexicaanse schets tot het beste gerekend worden, door zijn gehaaste en tegelijkertijd moedeloze hand te voorschijn getoverd.