Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Vondel
Bij zijn driehonderdvijftigste geboortedag

Vondel is klassiek. Wat wil dat zeggen: een schrijver is klassiek? Het wil zeggen, volgens de treffende uitspraak van een Spaans essayist (neen, het is nu eens niet Ortega, het is Unamuno, en hij zegt het in een studie over Don Quijote) - het wil zeggen, het klassiek-zijn van een schrijver, dat zijn werk niet door hemzelf maar door het nageslacht werd geschreven.

Hetgeen hierop neerkomt, gaat Unamuno voort naar aanleiding van Cervantes waarvoor ik nu Vondel in de plaats stel, - dat wij aan geleerde critici en historici de verdienstelijke taak overlaten om te bepalen wat Vondel voor zijn eigen tijd en omgeving betekend heeft, wat Vondel wilde zeggen en hoe hij het zei, maar dat wij als leken daartegenover het recht hebben zijn werk als iets eeuwigs te beschouwen, als iets dat buiten zijn tijd en plaats van oorsprong is komen te staan, en dat wij kunnen meespreken over wat zijn lectuur ons doet. Ik beweer, zegt Unamuno, dat de Don Quijote het bezit is van elke lezer, en dat elke lezer de bevoegdheid heeft hem uit te leggen, ja, hem zelfs mystiek mag interpreteren, zoals men dat met de Bijbel pleegt te doen.

[p. 834]

Is Vondel klassiek? Is zijn werk, of een deel daarvan, genoegzaam variabel, plooibaar, allesomvattend en interpreteerbaar gebleken, om voor achtereenvolgende generaties telkens weer zodanig als gevoelsspiegel dienst te doen, dat men het nageslacht als de eigenlijke schrijver kan beschouwen? - Ja. - Er is geen Nederlander die zich bij het overlijden van een kind een andere troost voorhoudt dan het beroemde ‘Konstantijntje’ bevat, met het beeld van de hemel als dartele kinderspeelplaats, verkieselijk, omdat daar althans ‘eeuwig gaat voor ogenblik’. - Er is geen Nederlander die zich de argeloze genoegens van de jeugd anders voorstelt dan in ‘De uitvaart van mijn dochterken’ met zoveel door ontroering gedicteerde stiptheid beschreven. - Alle Nederlanders, in spijt van sommige historici, denken nog steeds over Oldenbarnevelt als Vondels gedichten hebben doen denken; er is geen landgenoot die een eerbiedwaardig staatsman anders ziet dan als een ‘vader’, sedert Vondel Hoofts vader zo heeft uitgetekend. - Wie anti-calvinistisch is heeft geen andere beschouwingswijze dan het machtige ‘Decretum horribile’; wie als Amsterdammer Amsterdam zegt, zegt het met de bijklank ‘de hoofdstad van Europe’; er is geen Nederlandse bruiloft waarop niet ‘Waar werd oprechter trouw’ de gesproken en ongesproken gevoelens vertolkt; er is geen Nederlands burger die juister de vermenging van de stoerheid en de vredigheid van zijn land vindt uitgedrukt dan in het woord ‘Leeuwendal’, en het is het ‘O, kerstnacht schoner dan de dagen’ uit de jaarlijkse Gijsbrecht, dat het gewijde feest ook als volksfeest naast St.-Nicolaasavond in ere deed komen. Genoeg. Vondel is klassiek, en alleen de Reinaert, Marnix' Wilhelmus en de Staten-vertaling zijn, als een comparatief hier toelaatbaar is, klassieker dan hij. En misschien, nu reeds, Gorters ‘Mei’.

Hoe een klassiek dichter te vieren? Niet door zijn persoon te herdenken, want Vondels persoon is niet klassiek, maar door de gedichten in de volksmond te toetsen, die het nageslacht schreef. Wedstrijden, voordrachten, georganiseerd, met het

[p. 835]

boek van Verwey als beloning. Geleerden zouden bij de voorbereiding, niet bij de uitvoering op het eerste plan moeten staan. Ach ja. Hoeveel klassieke gedichten heeft Vondel geschreven? Meer dan men weet. Hoe die te ontdekken? Door verheldering der verstaanbaarheid. De voortreffelijke W.B.-uitgave geeft soms het gevoel aanwezig te zijn bij opgravingen in Egypte, zo diep moeten de ophelderingen boren door een massief dek van mythologie en taal-apartheid. Het is ernstig en nuttig werk. Ik voor mij heb ook veel te danken aan de ‘omnibus’ van Verwey, door Becht uitgegeven, die in meer dan een opzicht de gedichten bereikbaarder stelt. Ik heb daarin het ‘Gebed’, de 54ste ‘Harpzang’ en de Joffer-rei uit Noach III ontdekt, niet als verzen, zo kende ik ze, maar als te voorschijn tredende brokstukken van eeuwenlang onbewust meegevoerd bezit: de melancholie der sterfelijkheid, het hopeloos verweer tegen een schijnbaar vriendschappelijke vriendenkring, de hoogmoed van zich de weligheid der aarde als persoonlijk goed aan te matigen. Was het dan alleen maar de oude spelling geweest, die als een dun laagje classicisme de klassieke gedichten verborgen hield? Het bleek er als stof van af te blazen.