Theun de Vries
‘Doctor José droomt
vergeefs’
Een verhit en op vele plaatsen ongeloofwaardig boek. Het beschrijft de
strijd tussen een vrijmetselaar en een Jezuïet op een Spaans eilandje in de
Atlantische oceaan. De vrijmetselaar, Don José, wil orde en welvaart op het in
slaap verzonken eiland herscheppen door wegenaanleg en bruggenbouw. Hij vindt
aanvankelijk medewerking bij de bevolking. De Jezuïet echter wenst het eiland
arm en achterlijk te houden. Hij schroomt niet, zich met bandieten in
verbinding te stellen en hen over te halen, een brug, waarmee de plannen van de
vooruitstrevende doctor staan of vallen, heimelijk te vernietigen. Dan laat hij
dezelfde bandieten, eigenlijk een zoodje hulpbehoevende paria's, door het
Spaanse gouvernement opsporen en uitroeien, en ten slotte de idealistische
doctor wegens hoogverraad terechtstellen. Het eiland zakt weer terug in zijn
vroegere staat van armoede en apathie.
Ik kan mij voorstellen, dat iemand er beu van is een roman te
schrijven. Het heeft langzamerhand een bijsmaak van ouderwetsheid, wanneer het
enkel om een weergave te doen is, die door een film oneindig doeltreffender
wordt teweeggebracht. Gelijk de schilderkunst zich nog alleen op datgene
toelegt waarin zij niet door de techniek der fotografie werd achterhaald, zo
moet de roman leren afzien van alles waarin zij een scenario toch niet kan
overtreffen. Dit is een negatieve begrenzing. Ik zeg nog niets over Proust of
Lawrence met de bewering dat zij van alles wat naar scenario zweemt afzagen. Ik
zeg alleen dat andere kwesties hen bezighielden, en dat wanneer een
uitdrukkingsmiddel, bijvoorbeeld realistische schildering, ‘afzakt’ binnen een
technische mogelijkheid, dat dan dit middel als geestelijk verouderd en
voortaan als onvruchtbaar moet beschouwd worden.
Theun de Vries voelt wel degelijk de
aandrang meer te zijn dan een romanschrijver. Zijn boek is met de bedoeling
geschre-
Auteursrechtelijk beschermd