Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Willem van Iependaal
‘Liederen van den zelfkant’ Met een inleiding door A.M. de Jong

Willem van Iependaal is de schuilnaam van een Rotterdams inbreker. En wanneer een inbreker verzen gaat schrijven, dan heeft hij althans dit op andere dichters voor: dat hij zijn vrije tijd zittend doorbrengt, in afzondering en op staatskosten. Hij heeft ruim tijd na te denken, zijn rijmen te wikken en te wegen, het verleden schoner te maken dan het was, schoner in de pathetische zin van aandoenlijker en heldhaftiger. Maar er zijn ook bezwaren: hij moet al een zeer groot mens zijn om zo eenvoudig te blijven als de dichters van ‘Sagesse’ en ‘Reading gaol’; de acoustiek van een cel maakt van een ritme al zeer spoedig een retorische dreun; de zittende zal doorgaans geneigd zijn, ophef van zijn lot te gaan maken, zijn spotliederen tegen justitie en politie zullen in zijn eigen oren als bijtende aanklachten gaan klinken, zijn mijmeringen over het ‘leven’

[p. 723]

worden liedjes van de straat, waarin de bezongen vrouwen de natuurlijkste moeders ter wereld en alle ‘jongens’ nobel en doortastend zijn. Wanneer hij dan echter de geheimtaal van de onderwereld, het bargoens, zo meesterlijk in versvorm hanteert als naar mijn weten slechts de aristocratische dichter van ‘ Trijntje Cornelis’ het gedaan heeft, dan valt al spoedig de aandacht der gevangenisdirectie op zijn dichtproeven, dan mag hij in de recreatie-uren bij gitaar of harmonika voordragen, en de bijval zijner dankbare lotgenoten zou een heel wat geringer talent dan het zijne tot publikatie doen besluiten.

Of de ervaringen van een ruig en onmaatschappelijk leven aan een dichtertalent ten goede komen en tot bewustwording strekken, zou ik niet zo direct durven bevestigen als De Jong in zijn inleiding doet. Het sentiment zelf lijdt gevaar retorisch te worden. Gelukkig heeft Van Iependaal zich blijkbaar terdege geschoold in de ganse ‘levensliedjes’-literatuur, van de grote Speenhoff en Louis Davids tot Dirk Witte en Clinge Doorenbos toe. Bovendien beseft hij zeer goed, dat de beste remedie tegen het retorische in poëzie het beeldje, het tekeninkje is. Hij houdt bijna altijd een figuur voor ogen. Hier is bijvoorbeeld een ‘verleider’:

Die je vroeger heeft bedrogen
Droeg een parel in z'n front,
Had een stippel in z'n oogen
En een leukie om z'n mond.

Hier is een plaatje van de paradijstuin:

De leeuw zat op z'n hurken
En draaide familjaar
Al bij een sneeuwwit schapie
Papillotjes in het haar.
De visch deed flitsenflankend
Staartje-over in den vloed.
Het was omtrent den zesden dag;
De Heer zag: het was goed.

[p. 724]

Nog beter en meer gedurende het gehele gedicht volgehouden zijn de uitbeeldingen van het ferme volkswijf in ‘Causaal verband’, met de uitstekende beschrijving van haar boven-achterkamer met de poes, de vogel, de viskom en het bloemenrekje buiten het raam; en van de op zijn vrouw klaplopende ‘Hendrikus’ in het gedicht van die naam, het ventje dat niet anders doet dan uit hengelen gaan en zijn krantje lezen. Over het algemeen zijn de beste dezer gedichten van gemoedelijker aard en minder door sociale haat bezield dan De Jong wil doen voorkomen. Familie-geluk, moederliefde, aanhankelijkheid jegens dieren worden met werkelijke ontroering bezongen, terwijl, wat kritiek op de maatschappelijke orde betreft, de dichter het niet verder brengt dan wat ‘gein’ of een geestige uitval (Zeer goed in het gedicht ‘Ja, Meheer’). Het is echter te vrezen, dat deze andere kant van zijn werk de meeste aanmoediging zal vinden. Terwijl, als Van Iependaal ook maar een tiende van het talent van Villon bezit, of zelfs maar evenveel als Freek van Leeuwen, hij zelf meer zal voelen voor gedichten als ‘Golgotha’, dat, omdat het tot het beste behoort, wat in deze merkwaardige bundel te lezen staat, ik geheel voor u zal overschrijven.

Ik weet, het gaat nog maar om uren,
En dacht mij in m'n lot geschikt.
Toch wordt nog telkens door de gangklok
Wat broze hoop aan scherf getikt.
Nooit hield het loofhout zooveel vreugde,
Sloegen de snavels wreeder wond,
Noch spraken m'n gevouwen handen
Zoozeer de onmacht van m'n mond.

Pastoor vroeg, wijzend op het kruishout,
Of ik vergeten was misschien?
En ik heb achtenveertig maanden
Voor 't celraam Golgotha gezien!
Wat kan de christen mij nog schenken

[p. 725]

 

Na tering en vergiffenis?

 

Ik hoop alleen, dat achter sterven

 

Het warmtelooze ‘dood-zijn’ is.