Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Gerard Wijdeveld
‘Het vaderland’

Gerard Wijdeveld, katholiek evenals Jan Engelman, draagt meer het kenmerk der zuidelijke katholieken. Het mag wezen, dat hij ook in De Gemeenschap schrijft, dit stempelt hem niet tot Utrechtenaar. Hij heeft noch het zwijgen, noch het zingen, beide voor de noorderling vermijdingsvormen van het noemen, hij heeft het eenvoudige spreken. Al vrij spoedig, bij de eerste woorden die hem aangrijpen, geraakt zijn hart mede in ontroering, het geloof dat het vervult dringt naar buiten, en de poëzie die ontstaat is een mengeling van heftige bewogenheid en een poging om ‘gewoon’ te blijven spreken, die manlijk en waardig aandoet. Er is iets van een soldaat in Wijdeveld, en zijn gedichten doen denken aan houtsneden uit de tijd, toen men die praktijk nog niet als primitivisme toepaste, maar als het beste procédé om een beeld in ieders bereik te brengen. Zij hebben bij de eerste blik veel stijfs en lelijks, deze beelden, meestal Madonna's met het Kind, met landschappen uit een onwezenlijk Heilig Land, heuvels, dorpen op de hellingen, engelen in de hoeken met papieren spreuken, - maar wanneer we een gedicht als Visitatie ten einde gelezen hebben, bemerken

[p. 659]

wij dat de dichter zeer helder gezegd heeft wat hij te zeggen had, of liever wat hem werd ingegeven, want hijzelf is verdwenen uit het gedicht, als een waardeloos instrument, zodra de lelijkheid met een sprong naar de diepte voor duidelijkheid plaats maakt en het niet langer om de spreker maar om het gesprokene gaat.

Het is of ik den man, die van u twee ging spreken
nimmer en nergens meer vind -
O Moeder, Moeder en Kind.

Dikwijls wordt het beeld van het Kind zó stralend, dat niet slechts de dichter, maar evenzeer de Madonna, in wier afglans hij nog een schrede verder het Licht weerspiegeld had waargenomen, ‘gansch weggewischt’ wordt: met andere woorden, de dichter laat bij het einde van het gedicht Maria ervaren, wat hij zelf bij de aanvang ervoer.

Zichzelf ontdekkend vóór de lage poort
hoorde Maria, hoe haar hartklop klom,
steeds hooger klom, tot zij zich vreemd verloor:
een ander, eindeloos leven begon.

Een ander maal vereenzelvigt de dichter, zoals in Annunciatie, zich met de engel Gabriël, die, wanneer hij de verkondiging aan Maria zal overbrengen, ‘in een afgrond ziet’ en geruggesteund moet worden door de onmetelijke hemelse stoet die achter hem in afwachting staat opgesteld.

Eerste hulplooze woorden. Toen groeide zijn stem;
hevig, tot bijna fluisteren, heeft hij gezegd.

Ik vermoed echter dat dit gedicht Annunciatie, evenals helaas te veel gedichten uit deze bundel, tot jeugdwerk van de dichter behoort. Het heeft nog een zekere behaagzucht en schertsende

[p. 660]

welgevalligheid die in ongetwijfeld rijper werk als Visitatie en in dat prachtige Wedervinding, misschien het beste uit de bundel, niet meer voorkomen. Maar men leze vooral ook Gethsemané, waarin de dichter Christus in Zijn duisterst uur zonder tussenkomst van Maria of Gabriël waagt te benaderen.