Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

[p. 648]

Anthonie Donker
‘De draad van Ariadne’

Het kan soms hinderlijk zijn, zoals jonge dichters de ene bundel laten volgen op de andere, zonder van enige vernieuwing of zelfs maar van verbeterde werkwijze blijk te geven. Op zijn best handhaven zij zich dan op een zekere hoogte en slaan de meedogenloze waarheid, dat wie stilstaat achteruitgaat, onnadenkend in de wind. Wie heeft er baat bij acht bundeltjes, die er evengoed één hadden kunnen zijn?

Maar voor Anthonie Donker ben ik blij, dat hij zo spoedig na ‘ Kruistochten’, dat naar men zich herinnert nog geen twee jaar geleden uitkwam en toen met de Dom-prijs voor poëzie bekroond werd, deze nieuwe bundel heeft uitgegeven. Want ‘Kruistochten’ gaf niet meer dan de gemiddelde kracht van zijn talent, waarbij men dus alleen kon opmerken, dat hij niet, gelijk andere jonge dichters tegenwoordig zo gaarne doen, zonder innerlijke noodzaak van richting veranderde, en bijvoorbeeld van heel traditioneel heel modern, of, wat meer in de mode is, van heel modern heel traditioneel geworden was. Neen, hij verloochende de leuzen van zijn aanvang niet, wat altijd als een hachelijke willekeur aandoet; hij bleef zich zelf gelijk, in toon met sterke herinneringen aan Werumeus Buning, in ritme met dat eigenaardig golvende, heuvelachtige, dat hieruit bestaat, dat de heffing zijner regels doorlopend precies in het midden valt.

Zijn nieuwe bundel nu, ‘ De draad van Ariadne’, sluit gelukkig weer aan bij het beste wat ik van hem uit ‘ Grenzen’ kende, en geeft, in enkele gedichten, weer datgene wat zijn aanleg bereikbaar stelt maar toch meer dan die aanleg is. Om het kort en ruw-weg te zeggen, is het levensbesef, dat de aanleiding was en de inhoud van zijn verzen, het volgende. Wanneer men in onze wereld het einde aller dingen als hun eigenlijke diepte opneemt, begint de dood zoiets als de plaats te vervullen der derde dimensie. De voorwerpen en gebeurtenissen zelf krijgen daar-

[p. 649]

door iets vlaks en tweedimensionaals, maar winnen aan scherpte van omtrek, schuiven geruchtloos dooreen, meer in droomtoedracht dan in bontheid. Er ontstaat een zekere ijle wellust zichzelf daarbinnen geplaatst te voelen, de schaduwen zo realistisch mogelijk te benoemen, en met dit bitter-zoete spelen der woorden het eigen hart te vertederen en te bedwelmen. Neuriën als een soort opium, een slaapwandelen door water, een schimmenrijk, waarin men zich gewichtloos als een engel voortbeweegt. Maar deze onbestemdheid tussen tijd en eeuwigheid, dit gebied der ‘grenzen’, is eer een gevaar voor het vinden van vormen, dan op zichzelf reeds een vorm van poëzie. Maar hoe zich vrij te werken uit de zoete vergetelheid van dit al te lieflijk labyrint, dat ten slotte door de eigen stem is opgeroepen? Is daar een draad van Ariadne door dit Acheron? Is er voor de eenzame wandelaar over de besneeuwde berghellingen een aanwijzing voor de weg naar het dorp? Ja. Achter hem. Het buigende spoor van zijn eigen stappen. En met dit omzien begint de bevrijding, en met die bevrijding begint dat mengsel van onbekommerdheid en lust aan de wereld, van eeuwigheidsgeheim als iets vanzelfsprekends en werkelijkheid als een grondeloos raadsel, van onverschilligheid en eindeloze liefde, die in samenstelling de bewogenheid teweegbrengen in een kunstenaarshart. Het is niet langer om de droomtoestand te doen, om de bevlogenheid, om de ruimte, maar om hetgeen men vandaar bevrijd te aanschouwen en, als het nog kan, te omarmen vermag. Laten het kleine dingen zijn, goed, maar zij zijn klemmend, aandoenlijk in hun stiptheid, en de dood is achter hen weggevallen.

Niet alle verzen in Donkers nieuwe bundel geven blijk van deze verhelderde terugblik. Vele bewegen zich nog op de gemiddelde hoogte van zijn poëtisch besef, komen niet uit de verf, zoals schilders dat te noemen plachten. Maar er zijn er die zich losmaken uit des dichters kenmerkende woordenkeus, waar ijlheid zo licht verijdeling wordt. Er is dan steeds een naamgeving, een directe voorwerpsbenoeming, een atmosfeer van een dieper

[p. 650]

eerlijkheid dan die ener stemming. Aan sommige lezers zal een gedicht als ‘De uitverkorene’, ondanks de vermelding van het gras, het vlierblad en de gentiaan, nog meer een gevolg van mediterende vertedering dan reeds van beeldend vermogen toeschijnen. Maar in de ‘Morgenwandeling’, het aanvangsgedicht van de bundel, is zonder enig verlies van sfeer de bepaling der vogels en het landschap in het beeld van de verdwaalde dichter opgenomen. Het is te lang om het hier over te nemen. In plaats daarvan schrijf ik gaarne, als bewijs van hoever Donker in zijn beste werk reeds gevorderd is, het gedicht ‘Het landhuisje’ over.

Het doel en de roes van het leven
en de wedren van den tijd
zijn mij langzamerhand om het even.
Het haastig horloge ten spijt
zijn wij hier achtergebleven,
gelukkig en eigengereid.

Van wat ik wellicht moest weten
is mij velerhand ontgaan.
Doch mooi en om nooit te vergeten
is de zon door de berkenlaan,
en het beekje, een smalle Lethe,
waarlangs onze voeten gaan.

Het is of ons niets ontbrak.
In den avond het lief bekoren
van je hand die het licht ontstak.
De hond richt soms even de ooren
om een vogel onder het dak
of de wind in de dennen te hooren.