Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Twintig Noord-en Zuid-Nederlandsche verhalen
Samengesteld en ingeleid door Constant van Wessem

Deze bundel Noord- en Zuidnederlandse verhalen, zegt de inleider in zijn voorwoord, geschreven door schrijvers van de laatste jaren, werd opgezet als een pendant van de gelijksoortige verhalen-uitgave van Russische schrijvers: ‘30 neue Erzähler des neuen Russlands’ en van Duitse schrijvers: ‘24 neue deutsche Erzähler’.

Het denkbeeld van zulk een samenstelling is niet onaardig, wanneer het wordt uitgevoerd volgens de achterliggende gedachte van de oorspronkelijke Russische opzet: propaganda voor moderne Russische literatuur in het buitenland. Dan hadden deze Nederlandse verhalen dus in het Frans, Duits of Engels

[p. 643]

vertaald moeten verschijnen, en dan hadden de wereld en wij eerst recht gezien wat zij waard waren zonder het element specifieke Nederlandse woordkunst. Van Wessem immers, in zijn inleiding, betoogt niet anders, dan dat het ‘moderne’ dezer verhalen hierin bestaat, dat zij creatief zijn zonder woordkunst. Het was dus, volgens zijn zienswijze, niet onmogelijk geweest hiermede Europa te tonen, hoe modern Holland leeft en denkt.

Wat zou Europa verbaasd geweest zijn en ontgoocheld! Begrijpen dan die Hollanders hun eigen charme niet, had het uitgeroepen. Zijn zich die Waterlanders, die vreemde eenden in de bijt, dan niet bewust, dat hun waarde schuilt in de zwijgende volharding, waarmede zij hun hoekje drooggelegd weiland, volgens een beproefd systeem van intense ontginning tien maal vruchtbaarder maken dan landen twintig maal zo groot? Begrijpen zij de bekoring niet, die ieder buitenlander ondergaat wanneer hij hun prentbriefkaarten met de molens, de dijken en de klederdrachten ziet, dat zij, door eenvoudig te zijn wat ze zijn, zonderlinger en aantrekkelijker blijven dan de binnenlanden van het Hemels Rijk achter de Chinese Muur? Willen zij nu heus al dit aparte afwerpen, en als boeien onwennig in burgerkleding, verhalen gaan verzinnen volgens het recept van Amerikaanse film-scenario's of Duitse Neue Sachlichkeit, waarin een haastigheid de onhandigheid moet achterhalen?

Gelukkig bespaarde de samensteller Europa deze teleurstelling en liet de twintig Nederlandse verhalen in het Nederlands verschijnen. Hetgeen alleen jammer is van de prachtige vertelling ‘Het landpad’ door Aart van der Leeuw, waarmede men gerust, in welke taal ook, voor de dag kan komen, en die de enige zou zijn, welke ik, gesteld dat er eens werkelijk een staalboek van Nederlandse verhalen voor het buitenland zou moeten samengesteld worden, uit deze verzameling zou overdrukken, naast ‘De dood van mijn poes’, ‘De uitvreter’, ‘De vreemde plant’, ‘De klompjes’, en ‘Phil's eerste amoureus perikel’. De hier genoemde ouderwetse vertellingen zijn heus heel wat vrijer van literatuurvergoding, dan de meeste dezer in abrupt

[p. 644]

en rumoerig, zogenaamd modern, proza-jargon gestelde, maar in de gevoelsgrond tot de draad versleten verzinsels. Bemerken zij dan niet, hoe pathetisch en vals het verhevigen der met geweldig accent genoteerde detail-beschrijvingen klinkt? In die trant kan men alleen schrijven, maar nooit denken, voelen, zien en leven. Ergo: literatuur.

Ik maak hier een kleine uitzondering voor het werk van Beb Vuyk en E. du Perron, omdat hier inderdaad het verhaal zijn eigen vorm heeft, dat wil zeggen, niet anders geschreven had kunnen zijn. Het verhaal is nonsens, maar de brutale en vrolijke durf, waarmede het verteld wordt, is ook nonsens, en zo is het geheel zeer genoegelijk te lezen.

Verschillende andere verhalen zijn geen novellen, maar roman-fragmenten. Voor hen geldt deze kritiek niet als eindbeoordeling. Veel hoop geven ze echter niet.

Een enkel woord over Beb Vuyk. Ik meen stellig, dat zij een nichtje is van Mien Proost. De Gemeenschap is haar bakermat. Een goed verstaander heeft aan een half woord voldoende.